لطفا منتظر باشید ...
دين، حوزه و رسانه هاى نوين(1)
على لاريجانىدكتر على لاريجانى رياست سازمان صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران در پنجاه و هفتمين گفتمان دينى كه به همت مركز مطالعات و پژوهشهاى فرهنگى حوزه علميه قم، در سالن اجتماعات مدرسه فيضيه برگزار شد، با موضوع «صدا و سيما و ارزشهاى دينى» سخنرانى كرد. ايشان با اشاره به جايگاه حوزه علميه قم براى اسلام و آينده اسلام در جهان، آن را بسيار پر اهميت توصيف كرد و گفت: شايد امروز بيش از هر زمان ديگرى نيازمند حضور انديشمندانه علماء و دانشمندان اسلامى در عرصه هاى مختلف، از جمله در رسانهها هستيم. وى افزود: وقتى صاحب نظران حوزه در صدا و سيما حضور پيدا مىكنند، هاله از فكر و انديشه صحيح اسلامى را در بخشهاى مختلف ايجاد مىكنند كه انديشه هاى اسلامى را در جامعه صيانت مىكند. وى ادامه داد: اگر ديروز تفكر روشنفكرى ما آغشته به نوعى گرايش ماركسيسم بود، امروز تفكرهاى ديگرى وجود دارد كه بايد نحله هاى آن را شناخت و به نحو دقيقى به آنها پاسخ داد و روشن گرى كرد. ايشان اضافه كرد: پيچيدگى كه در نحله هاى فلسفى امروز وجود دارد، كار را خيلى سختتر از گذشته مىكند. ماركسيسم يك فلسفه بى بنيادى بود كه طرفدارانش بيشتر با سر نيزه آن را اداره مىكردند، اما تفكرات سكولار و ليبراليستى در دنيا امروز در قالب نحله هاى خوش آب و رنگ در عرصه هاى مختلف ارائه مىشود و پاسخ گويى به اينها خود، احتياج به شناخت اين نحلهها دارد و اين جز از حوزه هاى علميه بر نمىآيد كه دسترسى كافى به منابع دارند.دكتر لاريجانى قبل از اينكه به موضوع اصلى بحث (راديو و تلويزيون و ارزشها) بپردازد، مقدمهاى را بيان كرد. وى در اين مقدمه اظهار داشت: پديده راديو و سپس تلويزيون در سده هاى اخير با پيشرفتى كه در تكنولوژى حاصل شده بود، در غرب به وجود آمد و اين دقيقاً مقارن بود با تغيير مشى فكرى در غرب، يعنى گرايش سكولاريستى در قبل از رنسانس. طبعاً اين زادگاه باعث شده بود كه همان مبناى فكرى كمك كند كه يك جايگاهى براى راديو و تلويزيون تعريف، و حدود كارى آن تئوريزه شود، مثلا راديو و تلويزيون در زمينه اطلاع رسانى مطرح شد و سپس ورود به صحنه مسايل دينى را از شرح وظايف راديو و تلويزيون حذف كردند. ايشان بيان داشت: همه نظريهپردازى هايى كه در غرب درباره راديو و تلويزيون و رسانهها وجود دارد و نيز بعضى از صاحب نظران اين رشته در داخل كشور كه در مورد آن بحث مىكنند، مىگويند قلمرو دين مربوط به راديو و تلويزيون نيست. البته ممكن است كه يك كشيش در رسانه، روز يكشنبه نيم ساعتى سخنرانى كند، اما عرصه كار در همه شئونات كاملاً جدا از دين است. آقاى لاريجانى به بخشهاى مهم در سياست گذارىها اركان تئورى در راديو و تلويزيون مختلف دنيا اشاره كرد و گفت: يك بخش اطلاع رسانى است، بخش ديگر تقويت فرد گرايى است و بخش سوم مربوط به گسترش نظريه سكولاريز است. وى در اين زمينه افزود: هر چند آنها مىگويند كه ما ايدئولوژى نداريم و اصلا رسانهها بايد از ايدئولوژى جدا باشد، اما كاملا تفكر سكولاريزم را دنبال مىكنند. وى بخش چهارم را اين گونه تبيين نمود: بخش لذت گرايى به عنوان يك ركن است و در نظامهاى غربى به عنوان يك اصل در آمده است. شايد تعجب كنيد كه الان در غرب يك ركنى در فيلم سازى و برنامه هاى تلويزيونى، استفاده از سكس است و هر وقت بخواند به بحث آرامش بخشى بپردازند، از اين زاويه نگاه مىكنند و به وسيله اين روش در هر فرصتى، لحظهاى فرد را از خودش جدا مىكنند تا يك لذت آنى به او بدهند. ايشان خشونت در سريالهاى غربى را بخش ديگرى از كارهاى آنها نام برد و افزود: براى اين بخش تئورى ايجاد كردهاند كه به وسيله آن فوران احساسات و خلجانات ذهنى جوانها را تخليه كنند.به اضافه اينكه ذهنها را معطوف به سمتهاى ديگرى بنمايند. آقاى لاريجانى گفت: تبديل راديو و تلويزيون و رسانه ها به يك قدرت، نكته ديگرى است كه غرب دنبال مىكند و با توجه به بحث جهانى كردن، از راديو و تلويزيون استفاده مىكنند. وى گفت: در بحث جهانى سازى از جهات سياسى و فرهنگى و اقتصادى استفاده مىكنند. وى گفت: در بحث جهانى سازى از جهات سياسى و فرهنگى و اقتصادى استفاده مىشود و ادبيات آن را اين گونه ساختهاند كه به دنبال دهكده جهانى هستيم و مىخواهيم همه همسان شوند، ولى در انتهاى قضيه جهانى سازى، قدرتى است كه مىخواهد بگويد در بعد اقتصادى، يكسرى كشورها مانند آمريكا و كشورهاى اروپايى، هسته مركزى اند و كشورهاى ديگر پيرامونى هستند و تصميمگيرى براى جهان مربوط به كشورهاى هستهاى است و اگر كشور كوچكى در خاور ميانه مىخواهد تصيميمگيرى كند و تكنولوژى داشته باشد يا موشك بسازد، بايد به او گفت فضولى موقوف! زيرا اين كشورهاى هسته و مركزى مىباشند كه در مركزيت عالم قرار دارند و بايد اينها جهت دهى اصلى را داشته باشند. دكتر على لاريجانى با اشاره به نوشته شصت نفر از دانشمندان آمريكايى كه با صراحت بيان كرده بودند فرهنگ آمريكا فرهنگ برتر است، گفت: در زمينه فرهنگى نيز اين هدف را دنبال مىكنند كه راديو و تلويزيونهاى جهانى مأمور اين كار هستند. ايشان سپس به چالشهاى نظرى در راديو و تلويزيون داخلى كشور پرداخت و گفت: رويكرد يكسرى از صاحب نظران داخلى و نيز صاحب نظران خارجى به راديو و تلويزيون، رويكرد غربى است، هر چند بعضى از آنها با ظاهرى اسلامى اين مطالب را بيان مىكنند. آنها مىگويند مأموريت يك رسانه، دين نيست و شما اشتباه مىكنيد كه يك برنامه دينى را در راديو و تلويزيون مطرح مىكنيد، زيرا اين رسانه اصلا براى كار دينى ساخته نشده است و رسانهها مبلغ دينى نيستند. ايشان اضافه كرد: اين افراد تئورىهاى مختلفى را نيز ارائه مىكنند و نيز گروهى ديگر در داخل از زاويهاى ديگر بررسى مىكنند و مىگويند اين رسانه زاييده دوران مدرنيته است و كاركرد آن نيز به اين منظور است و شما از چيزى كه براى كار ديگرى ظرفيت دارد و گنجايش فكر الهى را ندارد، كاركرد ديگرى بر او تحميل مىكنيد و اين ميسر نيست. وى ادامه داد: آنها كه اين سخنان را مىگويند گاهى از روى دلسوزى نيز اين مطالب را مطرح مىكنند و معتقدند كه تبليغ حقايق الهى در قالب رسانه، موجب مىشود كه آن حقايق متنازل يا تخريب گردد. رئيس سازمان صدا و سيماى جمهورى اسلامى خاطر نشان كرد: ما اين دو نظريه را مورد نقد قرار داديم تا توانستيم در اين زمينه صاحب نظريه باشيم. در نظريه اول، اين سخن كه رسانه به دليل اينكه در غرب ساخته شده و متعلق به دوران مدرنيته است، نمىتواند با دين نسبت داشته باشد، خيلى حرف منطقى به نظر نمىآيد، يعنى در دوران مدرنيته خيلى چيزها به وجود آمده است و اين سخن را بايد بررسى كرد كه آيا الزام منطقى دارد يا نه؟ اين سخن از مبناى منطقى و عقلايى برخوردار نيست و ما براى آن مبناى عقلايى نيافتيم، مخصوصا در آن قسمتى كه از بخشهاى هنرى استفاده مىشود. وى در نقد نظريه دوم، مبنى بر اينكه نمىشود حقايق دينى را كما هو حقه، در راديو و تلويزيون بيان كرد، گفت: در اين مورد ترديد نداريم كه نمىتوانيم شأن آن را بيان كنيم، اما صورتهاى متنازل آن را مىتوانيم داشته باشيم. همان حقايقى كه در كتابها نوشته مىشود، در تلويزيون نيز با رويكرد هنرى مىشود، اين گونه نگاه كرد. ايشان با طرح اين سؤال كه چرا بايد در حكومت دينى تئورى رسانه غربى را وصله خودمان بكنيم، اظهار نمود: ما بايد ببينيم در تئورى دينى و حكومت اسلامى، رسانه چگونه بايد كار كند. برداشت ما اين است كه رسانه بايد مبناى اصلى خودش را بيدارى و آگاهى قرار بدهد و اين در شئونات مختلف اطلاع رسانى و كارهاى هنرى و نيز در زمينه هاى سرگرمى، امكانپذير است و بايد از اين ابزارها براى امر بيدارى استفاده كرد. اگر ما قايل هستيم كه دين، هم در ساحت اجتماع و هم در ساحت فرد، افراد و اجتماع را به سعادت مىرساند، نقطه كانونى آن بايد راديو و تلويزيون باشد و اين رسانه به اين نكته توجه داشته باشد. وى گفت: جدا سازى غربىها بر اساس مبناى خودشان درست است، ولى ما بايد آن را با تئورى خودمان از نظر حكومت اسلامى سازگارى دهيم. آقاى لاريجانى بخشهاى تئورى رسانه حكومت اسلامى را در بخش نمادها، شعارها، مباحث نظرى و استفاده از ساختار هنرى نام برد. وى در مورد نمادها گفت: هميشه نمادها سوگيرىهاى يك بخش را نشان مىدهد. اگر ما حجاب را در تلويزيون رعايت مىكنيم، نوعى سمتگيرى است. ايشان با اشاره به ذكر صلوات بر محمد و آل محمد، بعد از بسم الله الرحمن الرحيم، بيان داشت: اگر عربهاى اهل تسنن بعد از بسم الله صلوات بر محمد و آلش مىفرستند، چرا ما ايرانىهاى شيعه اين كار را نكنيم و لذا ضمن مشورت با بخشهاى خبرى، اين مطلب را اجرا كرديم. وى با تقبيح تعبير برخى از افراد كه اين كار را جمود پنداشته اند،
اين عمل را نمادى اسلامى توصيف كرد و در رابطه با شعارها ياد آور شد: يك رسانه نمىتواند بدون شعار باشد و گاهى اين شعار در بطون رسانه است و گاهى ظاهر مىشود. وى گفت: مباحث نظرى بايد متناسب با شرايط روز تعريف شود و با مسلك بيان مىشود. وى بيان كرد: راديو و تلويزيون كه مىخواهد در مقام بحث نظرى درباره دين باشد، كاملا بايد به روز باشد، چون رسانه راديو و تلويزيون يك رسانه روز آمدى است و همچنين مسايل هنرى اين گونه است. ايشان گام بعدى در رسانه حكومت دينى را شناخت ارزشها و ضد ارزشها دانست و سپس به شناخت طبقات مخاطبين اشاره كرد و اظهار داشت: دين فوق العاده مهم است و ما بايد ببينيم چه رويكردى با مخاطبين داريم تا بخواهيم در مورد دين سخن بگوييم. زيرا مخاطب دبيرستانى با دانشگاهى و افراد ديگر متفاوت اند وى ادامه داد: ما به نظريه توسعه از نظر راديو و تلويزيون رسيديم، يعنى نمىتوانيم فقط يك شبكه يا دو شبكه داشته باشيم، زيرا هر چند يك شبكه خيلى خوب و با كيفيت بالا و مفيد هم باشد و جامعه را به سمت درستى از رسانه به سوى دين سوق دهيم، ولى اين سؤال هميشه هست كه اين رسانه و اين شبكه براى كدام مخاطب سخن مىگويد. براى اين موضوع بايد پاسخ داشت و الا نمىشود جامعه را اقناع كرد. وى افزود: نگرش سنجى و تحقيقات ميدانى بايد صورت بگيرد و فرهنگ غالب جامعه، شناخته شود تا از زبان آن فرهنگ استفاده نماييم. شناخت تمايلات مردم و همساز شدن با آنها مهم است. دكتر لاريجانى گفت: از نظر شناخت تحولات و آسيبهاى اجتماعى بيش از ده آسيب اجتماعى بيش از ده آسيب را شناسايى كرده ايم و از مجموع اين كارها به دو چيز رسيده ايم: يكى مدل رسانهاى، دوم اولويتها. وى از نظر مدل رسانهاى و ارزشهاى دينى گفت: استفاده از ايام و ساعات پيك را دنبال مىكنيم كه از اين ساعات و ايام حداكثر استفاده شود، مثلا پخش سريالها در شب است و از ابزارهاى هنرى در عرصه دين استفاده مىشود. وى اضافه كرد: از نظر مدلى كه ما ترسيم كرده ايم، صحيح نيست هر چه فيلم و سريال است، در بخش سرگرمى باشد. در زمينه طنز و موسيقى نيز اين گونه است و مىتوانيم در زمينه هاى مختلف سمتگيرى دينى داشته باشيم. وى افزود حتى با موسيقى پاپ هم مىتوان محتواى دينى را القا كرد، زيرا موضوعاتى مانند عدالت خواهى و نظم داشتن و توجه به اقرباء بخشى از دين است. ايشان در مسئله تمركز در
حوزه كودك و نوجوان گفت: در اين زمينه سرمايه گذارى كرده ايم و ساختن فيلمهاى انيميشن، هر چند بسيار سخت و پر هزينه است. با تأسيس بخشى به نام «صبا فيلم» مأموريت ساخت فيلمهاى انيميشن را به آن بخش واگذار كرديم و فيلم هايى از قبيل حضرت ابراهيم، حضرت على و نيز براى شهداى انقلاب، شهيد مطهرى، باهنر، رجايى و غيره ساخته شده و در حال ساخت است. وى با بيان اينكه ارزشهاى دينى بايد تعريف شود، به بحث اقناع مخاطب اشاره كرد و افزود: بحث ديگر در برنامه هاى صدا و سيما، اقناع مخاطب است. اگر شما مىبينيد كه افكار شهيد مطهرى بين جوانان بيشتر نفوذ دارد، به علت اين است كه متدولوژى ايشان با ديگران متفاوت است، زيرا وى اول نظريات مختلف را مطرح مىكند، مثلا ماركسيسم را از خودشان بهتر تبيين مىنمايد، سپس اشكالات آن را مىگويد تا فرد موضوع را بچشد. وى اضافه كرد كه در راديو معارف و راديو فرهنگ و شبكه چهار سيما، مباحث دينشناسى مطرح مىشود و با بيان نظرات مخالف و آزادى بيان، مىتوان مباحث چالشى و بحثانگيز را مطرح كرد و اين روش و متد جواب مىدهد كه ديگران بيايند و سخنان خودشان را بگويند.آقاى لاريجانى خاطر نشان كرد كه بحث ديگر در صدا و سيما، معرفى الگوهاى مكتبى، مانند معصومين است. هر چند ما نمىتوانيم قدر معصومين را حقاً بشناسيم، ولى اين الگوها بايد در رسانه تبلور پيدا كنند و تا آن حدى كه مىتوانيم، بايد دنبال كنيم و در اين زمينه با ساخت فيلمهاى امام حسين و سريال حضرت يوسف و حضرت موسى كه در حال ساخت است ، صاحب سبك شده ايم، دكتر لاريجانى با اين بيان كه بعضى از روحانيون، سناريو نويس بعضى از فيلم نامهها هستند، گفت: حوزه علميه قم يك نعمت است و بايد بين طبقه روحانى و هنرمند علقه ايجاد كرد.گفتنى است كه در پايان جلسه دكتر لاريجانى رياست سازمان صدا و سيماى جمهورى اسلامى به سؤالات حاضرين پاسخ گفت.
1. پگاه حوزه / ويژه حوزه هاى دينى / ش 6.
