اراده خداوند جل جلاله از ديدگاه فيلسوفان، متكلمان و محدثان - اراده خداوند جل جلاله از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان نسخه متنی

اراده خداوند جل جلاله از ديدگاه فيلسوفان، متكلمان و محدثان

علي اله بداشتي

سلام و رحمت و بركات خداوندي بر خاتم پيامبران محمد مصطفي و ائمه هدي كه سمبل خلقت و مشعل هدايتند.

انديشه بشري از معرفت حقيقت كنه ذات الهي به لحاظ اين كه غير متناهي و نامحدود است قاصر است، از اين رو، چاره اي نيست جز اين كه او را با اسما و صفاتش بشناسد، ولي اقيانوس حقيقت اسما و صفات نيز آن چنان عظيم و بي كران است كه انديشه ها در فهم آن مضطرب و زبان ها در بيان آن كند و ناتوان است و چون صفات الهي نيز مثل ذات او نامحدود است و حقيقت آن در انديشه بشري نمي گنجد، آراي متفاوتي در اسما و صفات الهي ظهور كرده است.

آن چه در اين كتاب ارائه شده است تحقيقي است درباره صفات حق _ سبحانه و تعالي _ به ويژه اراده او _ جل جلاله _ كه به گونه تطبيقي بين ملل و نحل مهم تاريخ تفكر اسلامي، يعني متكلمان، محدثان و فيلسوفان طرح شده است. صفات حق تعالي، به خصوص «اراده» او از مباحثي است كه در طول تاريخ اسلام محل نزاع نحله هاي فكري بوده است; تا آن جا كه برخي به انكار هرگونه صفتي براي خداوند برخاسته، گروهي صفات را مستقل از ذات خداوند دانسته، بعضي صفات كمال و جمال را بر محور معناي سلبي بيان كرده و دسته اي ديگر به وحدت مفهومي در صفات قائل شدند.

به همين ترتيب، در مسئله «اراده خدا» نيز اين سؤال ها پديد آمد: آياي خداي سبحان مريد است؟ و اگر مريد است آيا اراده او از صفات ذات است يا صفات فعل؟ و اگر اراده در مرتبه ذات هم ثابت است آيا عين ذات است يا زايد بر ذات؟

آيا اراده او مطلق است و همه هستي را در بر ميگيرد يا گستره آن فقط به برخي حوادث محدود مي شود؟ اگر اراده حق مطلق است پس افعال انسان نيز به اراده او انجام مي شود و اگر افعال انسان با اراده حق تعالي انجام مي شود، پس اختيار و آزادي اراده انسان چه جايگاهي دارد و حوادثي كه شر و قبيح ناميده مي شوند چگونه توجيه مي شوند؟

اين ها و ده ها سؤال ديگر همواره ذهن و زبان جوامع بشري را در دغدغه پايان ناپذير خود فرو برده است اما اين كه سخن حق و ادعاي راستين كدام است بسيار با اهميت است كه بايد با ژرف انديشي در منابع اسلامي و فرهنگ روايي و تأمل در گفتار حكماي الهي و علماي رباني فرا دست آيد.

در نهايت، اين مختصر در پي آن است كه با تضارب آراي حكيمان، متكلمان در محدثان و نقادي آن ها بر اساس انوار آسماني و حكمت برهاني، پاسخي در خور براي اين مسائل ارائه كند.