كتاب ماه دين- شماره 32، خرداد1379

كتابنامه ائمه اطهار(ع)

ناصر الدين انصاري قمي

چاپ اول ، قم ، دفتر تبليغات اسلامي ، 1378

280 ص، وزيري

از روزگار ديرين، فهرس‌نگاري به شيوه‌هاي گوناگون ميان دانشمندان رواج داشته و نويسندگان فهرست، نخستين مايه‌هاي تحقيق پژوهشگران را فراهم مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوردند. تدوين کتابنامه و کتابشناخت ، سابقه‌اي ديرين در تاريخ کتاب دارد و اکنون مانند هر شعبه علمي ديگر ، در چارچوب ضوابط علمي به صورت کاري ضروري در امر پژوهش در آمده است. كتابشناسي در موضوعي گستره ابعاد پژوهشها و دستيابي به آثار مختلف در تحقيقات علمي و آگاهي از پژوهشهاي گوناگون، از روزگار دور تا نوين‌ترين آنها، براي دستيابي به يك ارزشيابي درست، بسيار ضروري است. در اين زمينه در ساليان اخير تلاشهايي انجام شده و آثاري به سامان رسيده است، اما كافي نمي‌‌نمايد.

چه بسيار وقتهايي كه نويسندگان و محققان بر سر دستيابي به منابع صرف مي‌كنند و سرانجام نيز به مقصود به گونه مطلوب دست نمي‌يابند و چه بسيار تحقيقات و تأليفات كه پس از پايان كار، به دليل عدم دستيابي محقق به مأخذ مختلف، با كمي و كاستي عرضه مي‌شود و تكراري بر مكررات و سبب اتلاف وقتها و تباه گرديدن نيروها و عمرها مي‌گردد.

اينها و جز اينها انگيزه تدوين كتابشناخت‌هاي موضوعي ـ با هدف اطلاع‌رساني بيشتر ـ است، كه كتاب يادشده، يكي از آنهاست. نويسنده محترم ـ كه سابقه‌اي چند ساله در تدوين كتابنامه‌هاي موضوعي دارد و چندين كتابشناخت(مانند: هزار كتاب پيرامون نماز، كتابنامه‌هاي: حضرت زهرا، امام كاظم، امام باقر) از او به چاپ رسيده است ـ اينك، دامن همت به كمر زده و تمام كتابهايي كه پيرامون 9 تن از ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به گونه مستقل نگاشته شده، معرفي نموده است. در اين كتاب، بيش از 1500 كتاب مستقل دربار?: امام مجتبي (177 كتاب)، امام سجاد (155 كتاب)، امام باقر (88 كتاب)، امام صادق (170 كتاب)، امام كاظم (170 كتاب)، امام رضا (326 كتاب)، امام جواد (78 كتاب)، امام هادي (72 كتاب) و امام عسگري (66 كتاب) و مجموعه‌هاي چاپي زندگي 12 امام (270 كتاب) معرفي شده است. شيوه كار چنان است كه مؤلف محترم، اكثر كتابها را از نزديك ديده و مشخصات آنها (نام كامل كتاب و مؤلف (و مترجم و مصحح) وناشر و سال چاپ و قطع و تعداد صفحات) را به طور كامل ذكر مي‌كند و اگر كتاب مخطوط باشد، با استفاده از منابع متعدد (و به‌ويژه مجلدات 30 جلدي كتاب «الذريعه الي التصانيف الشيعه» علامه بزرگ شيخ آقابزرگ تهراني) به ذكر آن مي‌پردازد. مؤلف، در پيشگفتار كتاب يادآور مي‌شود كه: ادعاي فحص كامل و استقصاء تام ندارد و كتاب خود را ار نقص و اشتباه مصون نمي‌داند اما از هيچ كوششي در كمال اثر فروگذار نكرده است، و نيز ذكر منابع درجه اول در كنار كتابهاي درجه دو و سه، تنها براي تكميل كار است.

مؤلف در اين كتابنامه، تنها كتابهاي مربوط به سيره و زندگي امامان را گزارش كرده و از ذكر كتابهاي مربوط به فرزندان و سخنان آنان پرهيز نموده است. دامنه كار نويسنده تا پايان سال 1376 هجري شمسي است و كتابهايي كه پس از آن به چاپ رسيده است، در اين مجموعه ذكرنشده و به عنوان استدراك، در چاپهاي بعدي ضميمه خواهد شد.

روش كار مؤلف ـ كه آنرا از كتابهاي شبيه خود متمايز مي‌سازد ـ آن است كه:

1ـ تمام كتابها را بر حسب لغت آن (عربي، فارسي، اردوـ و احيانا تركي ـ) جدا ساخته و چاپي‌ها را نيز از خطي‌ها متمايز كرده است.

2ـ نام كتابها را بر حسب حروف الفبا ـ حرف اول و دوم نام كتاب ـ مرتب ساخته است.

3ـ تاريخ تولد و وفات مؤلفان را ـ تا حد امكان ـ به صورت صحيح، ذكر نموده است.

4ـ مؤلف در واپسين بخش كتاب ـ مجموعه‌هاي چاپي زندگي امامان ـ ، نوشتارهاي مستقل پيرامون: سيره سخنان، ياران و راويان و فرزندان ائمه اطهارـ عليهم السلام ـ را متمايز ساخته است.

5ـ كتاب داراي دو فهرست اجمالي (در آغاز) و تفصيلي (در پايان)، فهرست اعلام و تقريظ استاد معظم آيت الله جعفر سبحاني است. هرچند جاي فهرست منابع در آن خالي است.

6ـ منابع كتاب: زندگينامه‌ها، كتابشناسي‌ها، فهارس كتابخانه‌ها، قائمه منشورات ناشران داخلي و خارجي مراجعه مستقيم به كتابخانه‌ها و كتابفروشي‌ها، و پيگيري از نويسندگان بوده است.

7ـ مؤلف در اين كتاب به ذكر كتابهاي مربوط به زندگي اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام ـ، امام حسين و امام زمان(عج) ـ به علت وفور منابع، و وجود چند كتابنامه ـ هرچند ناقص ـ درباره‌ايشان نپرداخته است.

توفيق روز افزون مؤلف گرامي و ناشر محترم را در ارائه آثاري ديگر از اين دست و خدمت بيشتر به مكتب ائمه اطهار ـ عليهم ‌السلام ـ از خداوند متعال خواستاريم و مطالعه آن را به عموم دانش پژوهان توصيه مي‌نمائيم.