قالي بافي
:
تاريخچه فرش

اولين فرش به احتمال زياد بوسيله افراد چادر نشين براي فرش کردن کف خاکي چادرشان بافته شده بود. ولي امکان اينکه فرش بوسيله مصريها، يا چينيها و يا حتي بوسيله افراد ديگر اختراع شده باشد است. و حتي امکان اينکه تمام اين مردم فرش را خودشان اختراع کرده باشند بدون اينکه با هم ارتباط و يا تماسي داشته باشند است.

ما مطمعاً هستيم که فرش بافي به بالاترين حد خود در پنج قرن قبل از ميلاد رسيده بود. اين بوسيله باستان شناسان روسي رودنکو و گريازنوف در سال 1949 در دره پازيريک، تقريباً 5000 فوتي کوههاي التايي کشف شده و به نام فرش "گره دار" معروف است.

فرش پازيريک نمونه کمياب و زيبايي است که با تکنيک بالا بافته شده است، فرش پازيريک که 2400 يا 2500 سال از عمر آن ميگذرد در مقبره يخ زده رئيس سيتها در مغولستان که بصورت بسيار خوب نگهداري شده بود پيدا شد.

در گذر تاريخ ايران صنعت و پيشه فرشبافي بصورت يک هنر و مهارت خاص درآمده است.

موقعي که کوروش کبير در سال 539 قبل از ميلاد کشور بابل را فتح کرد، صنعت و هنر فرش را به کشور خود معرفي کرد. گفته شده است که در آرامگاه کوروش که در پرسپوليس بخاک سپرده شده است، با گرانبهاترين فرشها پوشيده بود. حتي قبل از او هم مردم صحرا نشين در مورد فرش بافي گره اي اطلاعاتي داشتند. آنها از گله هاي گوسفندان و بزهاي خود پشم خوب و بادوام براي کار خود ميگرفتند.

اولين مدرک موجود در رابطه با موجوديت فرش در نوشته هاي چينيها مربوط به سلسله ساسانيان که در سال 224 تا 641 بعد از ميلاد است ميباشد. در سال 628 ميلادي امپراطور هراکليس مقداري فرش بعد از پيروزي به شهر تيسفون که پايتخت ساسانيان بود آورد. موقعي که در سال 637 ميلادي عربها به شهر تيسفون غلبه کردند، و شهر را غارت کردند مقدار قابل توجهي فرش بود که يکي از آنها فرش باغي مشهوري بود بنام " موقع بهار خسرو". اين فرش در تاريخ بنام گرانبها ترين فرش بوده است. فرشهايي که در موقع سلطنت خسرو اول که در سال (531 - 579) بود بصورت 90 فوت مربع بافته ميشد، که مورخان عرب اينگونه توصيف کرده اند: گوشه هاي آن تختي باشکوه از گلهاي آبي، قرمز، سفيد، زرد و سبز است; رنگ زمينه آن کپي از زمين به رنگ طلائي، سنگهائي به شفافيت کريستال که به باطل تصوري از آب است، گياهان با حرير و ميوه ها با رنگ سنگي شکل گرفته اند، ولي متاًسفانه عربها اين فرش گرانبها را به قطعات کوچک بريده و جداگانه فروخته اند.

بعد از دورهً سلطه خلفاي عرب، يک نفر از قبايل ترک، بنام سلجوق ايران را فتح کرد. سلطه سلجوقيان (1038 - 1194 ) به لحاظ تاريخ فرش در ايران مهم است. زنان سلجوقي تبحر خاصي در بافتن فرش با گره هاي ترکي داشتند، در استانهاي آذربايجان و همدان که بمدت زيادي تحت نفوذ سلجوقيان بود،از گره هاي ترکي در اين مدت استفاده مي شد.

حمله مغولان (1220 - 1449) اولين حمله وحشيانه به ايران بود، اما بعد از چندي آنان تحت نفوذ ايرانيان قرار گرفتند. شهر تبريز، متعلق به رهبر ايلخانيان، غازان خان (1295 - 1304)، با فرشهاي گرانقيمت فرش شده بود. فرمانرواي مغولان شاهرخ (1409 - 1446 ) که در بازسازي آنچه از حمله مغولان ويران شده بود به تشويق کردن و دلگرم کردن تمام هنرمندان و صنعتگردان سرزمين و کشور پرداخت. اما قاليبافي در اين دوران به شکلي خيلي ساده که بيشتر نقشهاي هندسي داشت تمام مي شد.

شايد مهمترين تاريخ در صنعت فرش در ايران مربوط باشد به دوره فرمانروايان صفويه(1499 - 1722 ). براستي و حقيقتا که محکمترين دليل و گواه اين هنر و صنعت به اين دوره برميگردد. تقريبا 1500 اثر حفظ شده در موزه ها و کلکسيونهاي سراسر دنيا موجود است. در ايران در دوره فرمانروائي شاه عباس (1571 - 1629)، تجارت و هنر و صنعت شکوفا شد. شاه عباس به تشويق و دلگرم کردن مردم به تماس و مبادله با اروپا بود و پايتخت خودش را که اصفهان بود به يکي از مجلل ترين و عظيم ترين شهرهاي ايران درآورد. او همچنين يک کارگاه بزرگ براي فرش ها درست کرد که هنرمندان در آنجا کار کنند تا بهترين و باشکوه ترين نمونه هاي فرش را ببافند. بيشترين اين فرشها از ابريشم با رشته هاي طلا و نقره که تزئين کننده آنها بود بافته شده بودند.

دوره کارگاه هاي فرش در ايران با هجوم افغانها(1722) به پايان رسيد. افغانها تا زماني که (1736) سلطه آنها در ايران بود اصفهان را از بين بردند، تا اينکه يک سالار جوان از خراسان، بنام نادر خان شاه ايران شد. در تمام مدت فرمانروائي نادر شاه تمام وقت و نيروي آن صرف جنگيدن با افغانها، ترکها و روسها را گذشت. در اين دوره و تمام دوران ياغي گري و آشفته ايران بعد از مرگ او(1747) هيچ فرشي که ارزشي داشته باشد بافته نشد، و اين رسم و سنت بتنهائي بوسيله افراد چادر نشين و هنرمندان اين صنعت در شهرهاي کوچک دنبال ميشد.

در آخرين ربع قرن نوزدهم و در زمان فرمانروايان قاجار اين شغل دوباره پا گرفت. صنعت فرش با فرستادن آن به اروپا از تبريز به استانبول دوباره رونق گرفت. در اواخر قرن نوزدهم ميلادي بعضي از شرکتهاي اروپائي و آمريکايي به ايران آمدند و اين هنر و صنعت را به بازارهاي کشور خودشان فرستادند.

امروزه، بافتن فرش به گسترده ترين هنر دستي در ايران مبدل شده است، و همينطور در خارج از کشور هم بخوبي شناخته شده است. فرشهاي ايراني امروز از شهرت و اعتبار خاصي که به خاطر رنگ و تنوع و الگوهاي گوناگونشان، برخوردار است.