سوليوان

ويليام هيلي سوليوان» آخرين سفير امريكا در ايران، روز 18 خرداد 1356 و در شرائطي كه شاه در سرمايه‌گذاري مالي خود براي كمك به پيروزي مجدد جمهوريخواهان آن كشور شكست خورده بود،1 وارد تهران شد. سوليوان در شرائط ادامه انتشار مقالات تمسخرآميز مطبوعات متمايل به دموكراتها در امريكا عليه حكومت ايران به خاطر حمايت مالي بي‌فرجام محمد‌رضا پهلوي از رقيب جمهوريخواه جيمي كارتر در انتخابات رياست جمهوري آن كشور ، به تهران مي‌آمد. شاه در آستانه برگزاري انتخابات سال 1355 امريكا 120 ميليون دلار از طريق اردشير زاهدي سفير خود در واشنگتن در اختيار ستاد انتخاباتي جمهوريخواهان قرار داده بودتا به پيروزي جرالد فورد رقيب جيمي كارتر كمك كند.2اين كمك‌ها خشم دمكراتها را برانگيخت به طوري كه «برژينسكي» رئيس آينده شوراي امنيت در حكومت كارتر در همان زمان رفتار زاهدي را «مايه ننگ» ناميد. 3

سوليوان دمكرات كه هنگام ورود به تهران 56 ساله بود، پيش از اين، سفارت امريكا در لائوس و فيليپين را بر عهده داشت. او كه روز 20 فروردين 1356 به سمت سفارت امريكا در ايران تعيين شده بود قبل از ورود به ايران، ديداري توضيحي ـ تشريحي با سايروس ونس وزير امور خارجه وقت امريكا داشت. سوليوان در مورد آن ديدار چنين مي نويسد: در نخستين ملاقات با ونس از وي پرسيدم كه دليل انتخاب من براي پست سفارت در كشوري كه هيچ گونه تجربه و سابقه‌اي دربارة آن ندارم چه بوده است؟ وزير خارجه در پاسخ گفت: علت انتخاب من ـ سوليوان ـ به اين سمت اين بوده است كه براي پست سفارت ايران در جست و جوي ديپلماتي بوده‌اند كه در كشورهايي كه با حكومتهاي متمركز و استبدادي اداره مي‌شوند تجربه كافي داشته و بتواند با يك زمامدار مقتدر و خودكامه كار كند. 4

سوليوان سفير جديد امريكا در ايران طبق يك رسم معمول قبل از آمدن خود به محل تازه مأموريت، به ملاقات با كارتر فراخوانده شد. وي در اين مورد نيز مي‌نويسد :

كارتر در صحبت خود بر اهميت استراتژيك ايران به عنوان متحد قابل اعتماد براي امريكا تاكيد كرد .كارتر همچنين اهميت ايران را به عنوان يك عامل ثبات براي امنيت منطقة حساس خليج فارس مورد تأكيد مجدد قرار داد و در خاتمه موضوع قيمت نفت و ساير مسائل مورد علاقه بين ايران و امريكا را متذكر شد .

ويليام سوليوان ديپلماتي بود كه به قول خودش نه اطلاعات دقيقي نسبت به ايران داشت و نه مايل به پذيرفتن اين مأموريت بود. 5

در طول مأموريت ديپلماتيك ويليام سوليوان در تهران نظام حكومتي شاه بر اثر انقلاب اسلامي ايران فرو ريخت و محمد‌رضا پهلوي به تصور آنكه امريكائيها تعمداً از وي در برابر موج انقلاب حمايت نكردند، بيش از پيش به سياستهاي دمكرات در واشنگتن و نقش سفير آنها در تهران بدبين شد. اين در حالي بود كه دولت كارتر هر چه در توان داشت براي حفظ رژيم شاه به كار بست و حتي در ماههاي قبل از سقوط رژيم پهلوي طرح كودتاي نظامي براي جلوگيري از پيروزي انقلاب اسلامي ايران را نيز مد نظر قرار داده بود. 6 اما در عين حال سوليوان نيز خود در برابر امواج انقلاب به بيهوده بودن تلاش براي حفظ رژيم پهلوي معتقد شده بود و سقوط شاه را غير قابل اجتناب مي‌دانست.7

هنگام ورود سوليوان به تهران بيش از 35 هزار امريكايي در ايران سرگرم كار بودند. مأموريت سوليوان با تسخير سفارت امريكا در آبان 1358 و ماجراي گروگانگيري كاركنان آن پايان يافت. در جريان گروگانگيري، سوليوان در تهران نبود. او پيش از وقوع اين رويداد به واشنگتن رفته بود .

او قبل از بازگشت به امريكا و در كشاكش انقلاب، در فراري دادن 32 ديپلمات اسرائيلي كه در سفارت آن كشور در تهران مستقر بودند نيز نقش اصلي را داشت. وي اسرائيلي‌ها رابا يك پرواز ويژه همراه با اتباع امريكا از ايران خارج كرد . 8

سوليوان در كتاب 296 صفحه‌اي خود «مأموريت ايران» درباره ريشه‌هاي انقلاب اطلاعاتي به دست داده و نوشته است كه با «برژينسكي» مشاور ويژه كارتر در قبال اوضاع ايران اختلاف نظر داشته و برژينسكي اتهامات او را نپذيرفته است. درباره اختلاف نظر سوليوان و برژينسكي، ژنرال هايزر فرستاده نظامي كارتر به ايران در جريان انقلاب در كتاب خاطرات خود درباره اين مأموريت مطالب متعدد نوشته است .

سوليوان جانشين ريچارد هلمز (مدير اسبق سيا) در تهران شده بود كه از 1351 سفير امريكا در ايران و از دوستان شاه بود. ريچارد هلمز روز 26 اسفند 1351، يك هفته پس از عزيمت «ژوزف فارلند» سفير اسبق امريكا، وارد تهران شد و در 5 دي 1355 يك هفته قبل از ورود كارتر به كاخ سفيددر پي اتمام مأموريتش تهران را ترك كرد. از آن زمان تا ورود سوليوان به تهران، سفارت امريكا به مدت 5 ماه و نيم بدون سفير بود .

1. جيمي كارتر در انتخابات آبان 1355 امريكا بر رقيب جمهوريخواه خود جرالد فورد به پيروزي دست يافت و در اول ژانويه 1977 ـ دي 1355 ـ به عنوان سي و نهمين رئيس جمهور امريكا وارد كاخ سفيد شد .

2. به بخش اسناد مربوط به اردشير زاهدي در سايت مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي مراجعه شود .

3. سياست خارجي ايران در دوران پهلوي، عبدالرضا هوشنگ مهدوي، نشر البرز، ص 462 .

4. روزشمار روابط ايران و امريكا، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي، ص 240 .

5. آخرين سفر شاه، ويليام شوكراس،‌ عبدالرضا هوشنگ مهدوي، ص 26 .

6. فصلنامه مطالعات تاريخي، ويژه نامه 22 بهمن، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، مقاله گوادلوپ، ص 240 .

7. فصلنامه، همان، ص 239 .

8. آخرين سفر شاه، همان، ص 181 .