پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي

پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، نهادي پژوهشي است كه وظيفه تحقيق در علوم انساني و مطالعه فرهنگهاي مختلف را برعهده دارد. اين نهاد، پس از انقلاب اسلامي، در سال 1360، با ادغام 12 مؤسسه پژوهشي، با عنوان «مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي»، آغاز به كار كرد. در سال 1369، عنوان «پژوهشگاه» را دريافت كرد و در سال 1373، شوراي عالي پژوهشگاه با تأكيد بر گرايش «علوم انساني» در تحقيقات پژوهشگاه، عنوان «پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي» را براي اين نهاد برگزيد.

اهداف پژوهشگاه

1. مطالعه و تحقيق در فرهنگ اسلام و ايران و شناساندن منابع و پيشينه آن به مردم كشور و جهان؛

2. مطالعه و تحقيق در فرهنگ و تمدن ملل و تأثيرات و مبادلات فرهنگي؛

3. مطالعه و تحقيق در تاريخ و متون تاريخي اسلامي و ايراني؛

4. تحقيق در آثار عرفاني و فلسفي بطور عام و حكمت و فلسفه اسلامي بطور خاص؛

5. مطالعه و پژوهش در زمينه علوم انساني و اجتماعي و مباني و كاربردهاي آنها؛

6. انجام پژوهشهاي كاربردي در زمينه علوم اجتماعي و علوم انساني براي تأمين نيازهاي كشور؛

7. همكاري با دانشگاهها، فرهنگستان زبان و ادب فارسي، فرهنگستان علوم جمهوري اسلامي ايران، و مؤسسات پژوهشي و فرهنگي كشور، و پشتيباني از اين قبيل مراكز.

تشكيلات سازماني

1. هيأت اُمنا

2. شوراي عالي پژوهشگاه

3. رياست پژوهشگاه

4. شوراي پژوهشي

5. حوزه معاونتها

6. پژوهشكده‏ها

7. گروههاي مستقل تحقيقاتي

8. مركز اسناد فرهنگي آسيا

9. كتابخانه‏ها

10. مركز رايانه

11. انتشارات

12. روابط عمومي

شرح وظايف

اينك به‏اختصار به شرح وظايف و تركيب برخي از بخشهاي يادشده مي‏پردازيم:

ــ تركيب و وظايف هيأت امنا، مطابق مصوبات جلسات 181 و 183 مورخ 23 / 12 / 67 شوراي انقلاب فرهنگي است.

ــ اعضاي شوراي عالي پژوهشگاه عبارتند از: وزير فرهنگ و آموزش عالي، رئيس پژوهشگاه، رئيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي، رئيس فرهنگستان علوم جمهوري اسلامي ايران، رئيس يكي از دانشگاهها، پنج نفر از صاحبنظران فرهنگي و دانشگاهي، رئيس يكي از مراكز انتشاراتي وابسته به آموزش عالي، معاونان پژوهشي و آموزشي وزارت آموزش عالي.

ــ رياست پژوهشگاه مسئوليت تصميمات متّخذه و رهبري امور جاري و اجراي مصوبات شوراي عالي را بعهده دارد.

ــ شوراي پژوهشي وظيفه هماهنگي بين بخشهاي مختلف پژوهشگاه و تصويب تحقيقات لازم را بعهده دارد.

حوزه معاونت‏ها

1. معاونت پژوهشي: مسئوليت پيگيري امور پژوهشي و نظارت بر اجراي طرحهاي پژوهشي را برعهده دارد.

2. معاونت آموزشي: برنامه‏هاي اين حوزه عبارتند از:

الف ــ دوره تحصيلات تكميلي: پژوهشگاه به‏منظور تأمين نياز خود به پژوهشگر در هر رشته، اقدام به برگزاري دوره كارشناسي ارشد مي‏كند و هر سال تعدادي دانشجو در دوره يادشده مي‏پذيرد.

ب ــ دوره‏هاي آزاد آموزشي: با هدف معرفي آخرين پيشرفتها در زمينه‏هاي گوناگون پژوهشي در سطح عالي و آزاد تشكيل مي‏شود.

ج ــ معاونت اداري ـ مالي.

پژوهشكده‏ها

پژوهشكده‏ها اساسي‏ترين نقش را در برنامه‏ريزي، هدايت، و اجراي طرحهاي پژوهشي برعهده دارند. اين پژوهشكده‏ها عبارتند از: پژوهشكده ادبيات، تاريخ و فلسفه علوم، حكمت و اديان، زبانشناسي، علوم اجتماعي، مطالعه فرهنگها، پژوهشكده مطالعات تطبيقي اقتصاد.

ــ پژوهشكده ادبيات از سه بخش تشكيل شده است: 1. تحقيقات ادبي، 2. فرهنگ‏نويسي، 3. تصحيح متون

اين پژوهشكده مجري طرحهاي پژوهشي پرحجمي است كه اجراي آنها به سالها كار نياز دارد. ازجمله مي‏توان به اين طرحها اشاره كرد: فرهنگ حماسي ـ اساطيري ايران، فرهنگ داستان‏نويسان معاصر ايران، فرهنگ خاورشناسان.

ــ پژوهشكده تاريخ، در چهار بخش فعاليت دارد: الف ــ تاريخ ايران قبل از اسلام، ب ــ تاريخ ايران بعد از اسلام، پ ــ تاريخ معاصر ايران، ت ــ تاريخ آسياي مركزي و قفقاز.

هريك از طرحهاي ارائه‏شده به پژوهشكده تاريخ پس از بررسي چنانچه پذيرفته شود، به اجراي آن اقدام مي‏شود. ازجمله مي‏توان به اين طرحها اشاره كرد: باختر به روايت تاريخ؛ تاريخ عثماني؛ فرهنگ باستانشناسي؛ هندسه مقدس.

ــ پژوهشكده تاريخ و فلسفه علوم متشكل از سه بخش تاريخ علوم، فلسفه علوم اجتماعي، فلسفه علوم طبيعي و رياضي، در دو بعد تاريخي و فلسفي فعاليت دارد.

اهداف اين پژوهشكده عبارتند از: پژوهش در تاريخ علوم طبيعي، رياضي و اجتماعي در فرهنگ اسلامي و غربي؛ پژوهش در مسائل فلسفي مربوط به علوم طبيعي، رياضي و تكنولوژي و علوم اجتماعي؛ برقراري ارتباط با مراكز آموزش عالي بين‏الملل.

از طرحهاي انجام‏گرفته آن عبارتند از: اخلاق پزشكي و فلسفه طب؛ نظريات معاصران در باب معرفت‏شناسي، تشابه‏سنجي نظريه‏هاي فيزيكي با حقيقت.

ــ پژوهشكده حكمت و اديان از چهار بخش فلسفه، منطق، كلام، اديان و عرفان با اهداف زير تشكيل شده است:

ارتقاي كيفي و كمّي دانش فلسفه و منبعهاي مختلف آن؛ نقد و بررسي و تحليل آرا و نظريات فلاسفه اسلامي و غرب؛ معرفي آثار فلسفي گذشتگان؛ پژوهش در اديان آسماني و بررسي آراي ديني، عرفاني و كلامي؛ نقد و بررسي آثار منطقي اسلامي و تطبيق آن با نظريات مشابه غرب.

از طرحهاي پژوهشي آن مي‏توان به فلسفه مارتين هايدگر، دين‏پژوهي، برهان وجودي، و عقل از ديدگاه مولانا اشاره كرد.

ــ پژوهشكده زبانشناسي از بخشهاي فرهنگ و زبانهاي باستاني ايراني، زبانشناسي همگاني و گويش‏شناسي تشكيل شده و اهم زمينه‏هاي بررسي و پژوهشي آن عبارت است از: بررسي تاريخي زبان فارسي و زبانهاي كهن ايراني برپايه متنهاي مطمئن و اصيل؛ شناسايي، بررسي و توصيف علمي گويشهاي ايراني؛ بررسيهاي اجتماعي ـ فرهنگي زبان در ايران؛ بررسي فرهنگ‏نگاري و تدوين انواع فرهنگها و واژه‏نامه‏ها.

از طرحهاي مهم آن عبارت است از: 1. فرهنگ فارسي ميانه ـ فارسي، 2. واژه‏نامه زبانشناسي، 3. درآمدي بر زبانشناسي تاريخي، 4. پايگاه داده‏هاي زبان فارسي، 5. گويش بهدينان شهر يزد، 6. ساخت اشتقاقي واژه در فارسي امروز.

ــ پژوهشكده علوم اجتماعي از سه بخش جامعه‏شناسي، مطالعات توسعه، بررسي مسائل اجتماعي و مطالعات فرهنگي با اهداف زير تشكيل شده است:

مطالعه و تحقيق نظري و كاربردي در رشته‏هاي علوم اجتماعي، عرضه خدمات مشاوره‏اي در حيطه علوم اجتماعي، ايجاد و توسعه شبكه‏هاي اطلاع‏رساني در رشته‏هاي متعدد علوم اجتماعي، تلاش در جهت توسعه همكاريهاي پژوهشي ـ علمي با نهادهاي ديگرِ تحقيقاتي و اجرايي در سطح ملّي و بين‏المللي.

وظايف مهم اين پژوهشكده عبارت است از: مطالعه و تحقيق در حوزه‏هاي جامعه‏شناسي؛ بررسي نظريه‏هاي كلاسيك و معاصر و روشهاي تحقيق در حيطه‏هاي فرهنگ، اقتصاد، سياست و ايدئولوژي؛ بررسي طرحهاي پيشنهادي محققان خارج از پژوهشكده.

از طرحهاي مهم آن عبارت است از: نقش عوامل فرهنگي و توسعه ايران؛ نحوه معرفي زن در كتابهاي درسي دوره راهنمايي قبل و بعد از انقلاب؛ بررسي وضعيت اقتصادي اجتماعي زنان بزهكار در شهر تهران.

پژوهشكده مطالعه فرهنگها

با توجه به نياز كشور به شناخت فرهنگهاي ديگر و شناساندن فرهنگ اسلامي ـ ايراني، در اين پژوهشكده 5 گروه تحقيقاتي تشكيل شده است: 1. مطالعه فرهنگ خاور دور، 2. مطالعه فرهنگ شبه‏قاره، 3. مطالعه فرهنگ آفريقا، 4. مطالعه فرهنگ آسياي ميانه، 5. غرب‏شناسي.

فعاليتهاي گروه غرب‏شناسي، بر اين محورها متمركز است: 1. روابط اسلام با جهان غرب، 2. دين‏پژوهي در غرب، 3. خاستگاههاي فرهنگي غرب.

هدف از تأسيس گروه غرب‏شناسي، در مرحله اول شناخت عميق علمي و گسترده فرهنگ غرب و انديشه‏هاي غربيان و در مرحله بعد ارزيابيهاي كلامي و ارزشي بر روي ابعاد گوناگون غرب است تا در پرتو آن بتوان جنبه‏هاي مقبول و تأييدشده را از جنبه‏هاي انحرافي و زيانبار تفكيك كرد.

پژوهشكده مطالعات تطبيقي اقتصاد

اين پژوهشكده با هدف جامعيت‏بخشيدن به تحقيقات اقتصادي با راهبردهاي زير راه‏اندازي شده‏است:

مطالعه و تحقيق در فلسفه و روش‏شناسي علم اقتصاد، تحقيق در اصول و مباني ارزشي علم اقتصاد با تأكيد بر فرهنگ اسلامي و تمدن ايراني، مطالعه تطبيقي بنيانها و نظامهاي اقتصادي معاصر.

اين پژوهشكده شامل 3 بخش تحقيقاتي است:

1. بخش فلسفه و متدولوژي اقتصاد؛ 2. بخش انديشه‏هاي اقتصادي در اسلام؛ 3. بخش نظامهاي اقتصادي معاصر.

گروههاي تحقيقاتي مستقل

1. گروه تاريخ انديشه سياسي در اسلام، 2. گروه علم و دين، 3. گروه مطالعات زنان.

الف ــ گروه تاريخ انديشه سياسي در اسلام

اهداف مهم اين گروه عبارت است از: 1. ريشه‏يابي مفاهيم اساسي سياست در شريعت و انديشه سياسي متفكران مسلمان، 2. پژوهش در نحوه انطباق انديشه سياسي اسلام با مقتضيات زمان براي حل معضلات سياسي جوامع اسلامي، 3. تبيين سياسي پايه‏هاي نظري نظام جمهوري اسلامي ايران درجهت پايداري و ثبات و استمرار انقلاب اسلامي، 4. بالابردن قدرت اجتهاد سياسي براي درك عميقتر بينشها و گرايشهاي سياسي معاصر.

ب ــ گروه علم و دين

اين گروه با طرحهاي تحقيقاتي، در دو بعد تشكيل شده است: 1. بررسي شبهاتي كه علم جديد در مقابل اديان آسماني مطرح كرده است، 2. بررسي علل وجود شكاف بين علم و دين و يافتن روشهاي ايجاد نزديكي بين علم و دين.

نمونه‏اي از موضوعات تحقيقاتي اين گروه به اين شرح است: 1. سهم دين در رشد و توسعه علم در جهان اسلام و غرب، 2. بررسي شبهه استغناي علم از متافيزيك، 3. رابطه علم و دين.

ازجمله وظايف ديگر اين گروه، انتشار مجله علم و دين، شركت در كنفرانسهاي ذيربط بين‏المللي و فعاليتهاي پژوهشي است.

ج ــ گروه بررسي مسائل زنان

كليه فعاليتهاي پژوهشي و آموزشي در اين گروه در جهت ارتقاي جايگاه زن در جامعه صورت مي‏گيرد. برخي از اهداف آن عبارت است از: شناسايي نيازهاي زنان مسلمان و ضرورت تحقيق پيرامون آنها، تعيين ميزان نقش زنان در تصميم‏گيري اساسي در سطح توسعه و ... از جمله طرحهاي اين گروه عبارتند از: 1. طرح مجموعه بحثهاي حقوق زن در اسلام كه بصورت جزوه‏هايي با عناوين حجاب، تعدد زوجات، مهريه و ... انتشار يافته است؛ 2. طرح تدوين مدل وضعيت زنان در جامعه اسلامي كه بصورت كلاسهاي آموزشي در چگونگي تهيه مدل مطلوب براي حضور زنان در جامعه اسلامي انجام گرفته است.

فعاليتهاي ديگر اين گروه در قالب مقاله‏ها، سمينارها، پاسخگويي به بعضي شبهه‏ها، مجلّه‏ها و روزنامه‏ها صورت مي‏پذيرد.

كتابخانه

كتابخانه پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي از 4 كتابخانه تشكيل شده است كه علاقه‏مندان و صاحبنظران و محققان را در زمينه سرويس‏دهي كتابها كمك مي‏كند.

انتشارات

انتشارات پژوهشگاه كادر مجرّبي در زمينه توليد و توزيع كتاب دارد. از سال 1374، ظرفيت چاپ كتاب انتشارات از ميزان 20 كتاب در سال به سطح سالانه 50 كتاب افزايش يافته است. در انتشارات پژوهشگاه، علاوه بر چاپ كتاب، اين نشريات تخصصي نيز منتشر مي‏شود: فصلنامه فرهنگ، پژوهشگران، فصلنامه تحقيقات تاريخي، فصلنامه آفاق‏الحضارة‏الاسلامية.

مركز رايانه

در سال 1372، مركز رايانه در محل ساختمان مركزي پژوهشگاه راه‏اندازي شد و هم‏اكنون نزديك به 40 سخت‏افزار سخت سيستمهايDos ، Windows، Unik، Macدر آن قابل بهره‏برداري است. همچنين براي ايفاي نقش اطلاع‏رساني خود، به بانكهاي اطلاعاتي داخل شبكه شارع (مربوط به مخابرات) و اخيرا نيز به شبكه جهاني اطلاع‏رساني اينترنت وصل شده است. در اين مركز، پژوهشگران شخصا مي‏توانند از رايانه استفاده كنند.

روابط عمومي

در اين واحد 4 فعاليت مهم انجام مي‏شود: الف ــ ارتباطات داخلي پژوهشگاه، ب ــ ارتباطات خارجي (اعم از داخل يا خارج از كشور)، ج ــ امور سمعي و بصري، د ــ امور نمايشگاهها.