«مراحل دست‏يابي به اخلاص» - مراحل دست‏ یابی به اخلاص نسخه متنی

«مراحل دست‏يابي به اخلاص»

الف) تقويت خوف از عذاب

پيدايش خوف از عذاب، تدريجي است، بنابراين ما بايد تلاش كنيم نخست همان عبادت از روي خوف را تقويت كنيم، چون اين مراحل تدريجا پيدا مي‏شود. دعاها و مناجات‏هايي كه در آن ترس از عذاب شب اول قبر، صحنه‏ي قيامت و...آمده، به خوبي گوياي اين نكته است. امام سجاد( عليه‏السلام ) در دعاي ابوحمزه ثمالي مي‏فرمايد: از ترس تنگي لحد، تاريكي قبر، تنهايي و غربت كه زجر آور است، ضجه مي‏زنم. اين عبادت در دعاي ابوحمزه بسيار كوبنده و تكان دهنده است كه خدايا من هنوز فرشي براي قبرم تهيه نكرده‏ام، چراغي براي روشنايي قبرم نيفروخته‏ام، بميرم چه كسي از من بدبخت‏تر خواهد بود؟

عذاب‏هايي را كه در قرآن صريحا بيان شده است، جدي بگيريد. خداوند در روز قيامت به ملائكه امر مي‏كند اين مجرم را با زنجيري كه هفتاد زراع طول آن است، ببنديد و او را به سوي جهنم بكشانيد. در روايت آمده است كه اگر قطره‏اي ازنوشيدني‏هاي جهنميان در دنيا بيفتد، تمام موجودات زنده از گند آن هلاك مي‏شوند. از آن طرف درباره‏ي شربت‏هاي بهشتي آمده است كه اگر يك قطره‏اش در دنيا بيفتد، تمام آب‏هاي دنيا را معطر مي‏كند.

ب) بلند همتي و تقويت آن

خدا به انسان چنان قدرتي داده است كه مي‏تواند آن چنان بالا برود كه نيت‏هاي سطح پايين در مقابلش رنگ ببازد. اگر انسان مقداري از هوس‏هايش دست بردارد، اين كار شدني است. براي تقويت همت، افزون بر حالات ملكوتي و نوراني پيشوايان دين،( عليهم‏السلام ) مي‏توان به شيوه‏ي زندگي بزرگان نيز مراجعه كرد. بسياري از علما وجود داشته و دارند كه داستان‏هايشان به راستي تكان دهنده، آموزنده و در خور تفكر و انديشه است. يكي از مراجع بزرگ، داستاني از مرحوم شيخ انصاري نقل كردند كه ايشان در يكي از روزهاي گرم تابستان از درس برگشتند و وارد منزل شدند(تابستان نجف پنجاه - شصت درجه بالاي صفر) و فرمودند آب برايم بياوريد. آن وقت يخچال و فريزر و امكانات امروزي نبود. در فاصله‏اي كه اهل منزل رفتند از سرداب آب بياورند، شيخ انصاري( رحمه‏الله ) در اين فاصله كوتاه به نماز مشغول شدند تا از فرصت به خوبي استفاده كرده باشند. در حال تشنگي بالب‏هاي خشك به نماز مي‏ايستد و حالي به او دست مي‏دهد كه از شوق عبادت پس از پايان سوره‏ي حمد يكي از سوره‏هاي طولاني قرآن را مي‏خواند، پس از نماز آبي كه برايش آورده بودند، گرم مي‏شود و شيخ( رحمه‏الله ) همان آب گرم شده را تناول مي‏كند.

بنابراين براي دست‏يابي به مراحل برتر نيت، تلاش كنيم به تدريج همت را از مرتبه‏ي پايين عبادت بالاتر ببريم.

ج) تقويت لذت بردن از عبادت

از ديگر كارهايي كه مي‏شود براي دست يابي به اخلاص و لذت عبادت انجام داد، اين است كه انسان در شبانه روز بنا بگذارد دو ركعت نماز بخواند و به خودش تلقين كند كه چون خدا اهل عبادت و دوست داشتني است، براي شكر نعمت‏هايش اين را به جا مي‏آورم. هرچند هيچ پاداشي هم به من ندهد يا حتي مرا به جهنم ببرد! البته اين دومي خيلي مشكل است. از اين رو دست كم همان راه اول را برگزيند.

اگر انسان از كارهاي كوچك شروع كرد و اين را به خودش تلقين كرد كه هيچ چشم‏داشتي از اين عبادت ندارد، شايد كم كم بتواند براي كارهاي بيش‏تر توفيق اخلاص و دست‏يابي به نيت‏هاي سطح بالا پيدا كند.

د) عرضه‏ي اعمال به قرآن

جابربن يزيد- از اصحاب خاص امام صادق و امام باقر( عليهم‏السلام )- روايتي نقل نموده است كه مضمونش بسيار عالي و توجه به آن سودمند و راه گشاست. امام ( عليه‏السلام ) فرمود: اي جابر! وقتي تو اهل ولايت ما هستي كه اگر همه‏ي اهل شهر تو جمع شوند و بگويند تو آدم خوبي هستي، آفرين و زنده باد ديگران در تو هيچ اثري نداشته باشد و اگر همه‏ي مردم جمع شوند و به تو ناسزا بگويند، هيچ ناراحت نشوي. كارهايت را بر قرآن عرضه كن، ببين اگر مورد رضايت خداست، خدا را شكر كن كه چنين توفيقي به تو داده است، خواه ديگران خوب بگويند يا بد بگويند. اگر كار تو خلاف آن چيزي است كه خدا فرموده است، توبه كن.

توجه به اين مطلب در انجام اعمال خالصانه به انسان كمك مي‏كند. همه ما ممكن است ناخودآگاه به نوعي از ريا مبتلاشويم. انسان معمولاً قصد نمي‏كند از روي آگاهي عبادت را براي خودنمايي انجام دهد، ولي شيطان با وسوسه برنيت‏ها اثر مي‏گذارد، به گونه‏اي كه اگر قلبمان را وارسي كنيم، خواهيم يافت كه انگيزه‏ي ما در اين عبادت خالص است يا ناخالص.

نشانه‏هاي رياكاران

بزرگان و علماي اخلاق علامت‏هايي را براي رياكاران معرفي كرده‏اند. كسي كه مي‏خواهد عبادتي بي‏ريا داشته باشد، مي‏تواند با در نظر داشتن اين نشانه‏ها خويش را بيازمايد و به نيت خالص يا آلوده به رياي خود پي ببرد. اميرالمؤمنين( عليه‏السلام ) در روايتي نشانه‏هاي زير را براي شخص رياكار يادآور شده‏اند:

الف) رياكار در حضور ديگران عبادتي بانشاط و سرزنده دارد، اما در خلوت، كسالت، خستگي و بي نشاطي او را فرا مي‏گيرد. چنين شخصي در برابر اين پرسش كه آيا خداي خلوت و جلوت فرق مي‏كند، چه پاسخي دارد؟ اگر كار براي خداست، خداوند در همه جا حضور دارد.

ب) اگر كسي به ستايش عمل نيك رياكار برآيد و ازنماز و ساير عبادت‏هاي وي تعريف و تمجيد كند، خرسند مي‏شود، اما اگر از كارهاي او - حتي كارهاي نيك- بدگويي و عيب‏جويي كند، ناراحت مي‏شود. در صورتي كه اگر او كار را براي خدا انجام داده است، سپاس و ناسپاسي مردم چه تأثيري دارد؟ اگر او كار را براي خدا انجام داده است، پاداشش را نيز خداوند كريم خواهد داد. فرض كه ديگران به ارزش‏كار او پي نبرند يا حتي بدگويي كنند، نبايد سخن ديگران تأثيري در رفتار او داشته باشد. به عنوان مثال به شخصي كه مدتي در يك نهاد، سازمان و اداره‏اي، خدماتي را به جامعه ارائه داده است، اما پس از مدتي آن كار را به بهانه‏ي ناسپاسي و قدرنشناسي مردم رها مي‏كند، مي‏توان اشاره كرد.

اگر فرد، كار را براي خوشنودي خداوند انجام دهد، حتي اگر ديگران به جاي تشويق و آفرين، ناسزا هم بگويند، براي او مهم نيست، مهم آن است كه خداوند سپاس‏گزار و قدردان تلاش او باشد. بنابراين اگر شخص به اين مقام دست يافت كه بدگويي يا ثناگويي ديگران براي او فرقي نداشت، به مقام والاي اخلاص دست يافته است.

بنابراين اگر ما نيت و-انگيزه‏مان را در عبادت‏ها بررسي كرديم و دريافتيم كه خالص نيست، بي گمان به ريا مبتلا هستيم.