گزارش مختصري از وضعيت مطالعات ايران شناسي و آموزش زبان فارسي در روسيه
پيشگفتار
اهميت و ضرورت بررسي و ارزيابي وضعيت و جايگاه مطالعات ايران شناسي و آموزش زبان فارسي به منظور رشد، توسعه و ارتقاي سطح كمي و كيفي آنها بركسي پوشيده نيست. اين مهم در كشوري همچون فدراسيون روسيه اهميت و اعتباري خاص مي يابد.وجود مرزهاي مشترك جغرافيايي و همسايگي اين كشور مهم و پهناور با جمهوري اسلامي ايران، پيشينه روابط فرهنگي ميان دو كشور، قدمت فراوان كرسيهاي ايران شناسي و آموزش زبان فارسي بويژه در شهر سن پطرزبورگ _ كه به بيش از 150 سال مي رسد _ كثرت ايران شناسان و استادان و دانشجويان زبان فارسي در پايتخت و ساير جمهوريهاي روسيه، فراواني شمار فارسي زبانان مقيم روسيه و .... همه و همه از جمله مواردي است كه بر اهميت اين مطالعات و بررسيها مي افزايد.اين رايزني فرهنگي با درك اين ضرورت و در اين راستا تحقيقات مفصل و جامعي را آغاز نموده است كه اميدواريم در نزديك ترين وقت ممكن ، مراحل پژوهش به انجام رسيده و براي ارسال به مركز مهيا شود. اما تا زمان آماده شدن اين تحقيق ، شايسته ديديم كه مختصري از وضعيت مطالعات ايران شناسي و آموزش زبان فارسي را به طور گذرا ارائه نموده ، به اين اميد كه جمع بندي نظرات محققان ، انديشمندان و خوانندگان اين گزارش، دستمايه ي ارزشمندي براي غناي هر چه بيشتر و بهتر پژوهش نهايي گردد.در اين گزارش سعي و همت ما بر آن بوده كه با رعايت اصل اختصار و مفيد بودن بحث، به بيان رؤوس مطالب پرداخته و از ذكر جزئيات غير ضروري و نيز مواردي كه اهميتي براي بيان آنها ديده نمي شده، خودداري گردد.اميدواريم آشنايي مختصري كه پس از مطالعه ي اين پژوهش نسبت به اهميت و جايگاه خاص مراكز و مؤسسات ايران شناسي و آموزش زبان فارسي در روسيه حاصل مي شود، زمينه و بستر مناسبي براي توجه و عنايت هر چه بيشتر مسؤولان امر به اين منطقه فراهم آورد تا در پرتو آن، امر مهم حمايت و توسعه مراكز ايران شناسي و آموزش زبان فارسي در روسيه از رونق روز افزوني برخوردار گردد.مهدي سناييآذر ماه 1378
1- مؤسسات ايران شناسي در مسكو
1-1- انستيتوي كشورهاي آسيا و آفريقا
انستيتوي زبان هاي شرقي در سال 1956 در دانشگاه مسكو تأسيس يافت كه بعداً به انستيتوي آسيا و آفريقا تبديل شد. گروه هاي فارسي و تركي از دانشكده زبان و ادبيات به اين انستيتو انتقال داده شدند.در سال 1972 ساختار انستيتو تجديد سازمان گرديد و براي خود هدفي قرار داد كه بر اساس آن، فارغ التحصيلان نه فقط در زمينه ي زبان هاي كمياب و مشكل كارشناس شوند بلكه در رشته هاي تاريخ ، زبان ، ادبيات ، سياست معاصر ، اقتصادي كشورهاي آسيا و آفريقا متخصص باشند. اين كار بر پايه ي سه شعبه ي زير انجام مي شود :
شعبه ي تاريخ ، شعبه ي زبان و ادبيات ، شعبه ي اقتصادي ـ اجتماعي
برنامه هاي تحصيلي آموزشي كه در سال 1994 به تصويب رسيده است آموزش چهارساله و دريافت درجه ي ليسانس در موضوع « منطقه شناسي » با تخصص در يكي از رشته هاي خاورشناس ، تاريخدان ، خاورشناس فيلولوگ ( زبان و ادبيات شناس ) ، خاور شناس اقتصاددان را در نظر دارد. دانشجويان ليسانس علاقمند ، مي توانند دو سال ديگر تحصيل كرده و درجه فوق ليسانس بگيرند. صرف نظر از تخصص ، به دانشجويان يك يا دو زبان شرقي و يكي از زبان هاي غربي ( انگليسي ، آلماني ، فرانسوي ) آموخته مي شود.شعبه ي تاريخ ، فعاليت كرسي هاي تاريخ كشورهاي خاور نزديك و ميانه ، تاريخ كشورهاي آسياي جنوبي ، تاريخ كشور چين ، آفريقا شناسي را هماهنگ مي كند. دانشجوياني كه متخصص تاريخ مي شوند درس هاي زير را مطالعه مي كنند :تاريخ كشورهاي آسيا و آفريقا ، تاريخ روسيه ، باستان شناسي و نژاد شناسي. علاوه بر دوره ي مفصل تاريخ كشور يا منطقه مورد مطالعه ، به دانشجويان تاريخدان دوره هاي معين كشور شناسي از قبيل اقتصادي ، نظام سياسي ، فرهنگ ، منبع شناسي و تاريخ نويسي تدريس مي شود.شعبه ي زبان و ادبيات شناسي دانشكده كشورهاي آسيا و آفريقا شامل كرسي هاي زير است :فيلولوژي ( زبان و ادبيات ) عربي ، ايراني ، تركي ، هندي ، كشورهاي آسياي جنوب شرقي ، كره و مغولستان ، چيني ، ژاپني ، كرسي زبان هاي اروپاي غربي ، كرسي آفريقا شناسي. دانشجويان زبان و ادبيات شناس دوره هاي مشترك اصول زبان شناسي و ادبيات شناسي ، زبان شناسي عمومي و تاريخ ادبيات را فرا مي گيرند و همچنين درس هاي ويژه از قبيل آواشناسي نظري و دستور زبان ، لغت شناسي ، لهجه شناسي و تاريخ زبان هاي شرقي مربوطه ، ادبيات ، تاريخ ، جغرافيا ، سازمان سياسي كشور يا منطقه مورد مطالعه را مي آموزند.سه كرسي روابط اقتصادي بين المللي ، اقتصاد ، جغرافياي اقتصادي كشورهاي آسيا و آفريقا ، سياست شناسي مشرق زمين ، در چهارچوب شعبه ي اقتصادي ـ اجتماع آموزش مي دهند. اين آموزش حرفه اي شامل مطالعه رياضيات عالي ، آمارشناسي اقتصادي ، سيستم هاي پول و اعتبارات ، اقتصاد و جغرافياي اقتصادي كشورهاي آسيا و آفريقا ، اقتصاد روسيه ، كشورهاي سرمايه داري پيشرفته روابط اقتصادي بين المللي و درس هاي ديگر است كه جايگاه ويژه اي به درس هاي اقتصادي كشور يا منطقه مورد مطالعه اختصاص داده مي شود.علاوه بر درس هاي اجباري ، دانشجويان اين امكان را دارند كه يك سلسله دوره هاي اختياري از قبيل تاريخ انديشه اجتماعي ، تاريخ هنر ، جمعيت شناسي و مسائل ملي و زباني ، تاريخ خاور شناسي در روسيه را انتخاب كنند.بخش مهمي از برنامه ها ي تحصيلي ، كار آموزي هاي دانشجويان در كشورهاي زبان مورد مطالعه و نيز همكاري فعالانه با سازمان هايي است كه با كشورهاي آسيايي و آفريقايي مناسبات دايمي دارند. دانشكده به وسايل نوين ديداري و شنيداري ، نوارخانه ، اتاق هاي مخصوص انواع مختلف ترجمه از جمله ترجمه هم زمان و اتاق هاي فرهنگ كشورهاي مختلف و نيز به كامپيوتر براي درس هاي عملي انفورماتيك مجهز است.
كرسي ايران شناسي
در زمان تأسيس انستيتوي زبان هاي شرقي در سال 1956 ( كه بعداً به نام انستيتوي آسيا و آفريقا خوانده شد.) پروفسور «ويرا راستارگويوا » به عنوان رئيس كرسي زبان فارسي فعاليت مي كرد. از سال 1960 اجراي وظايف رئيس كرسي را پروفسور «پيسيكوف» عهده دار بود. بعداً اين كار به پروفسور «ليبدف» واگذار گرديد و امروز پروفسور «ولاديمير ايوانف» اين سمت را داراست.در كرسي ايران شناسي در سال هاي مختلف ، دانشمندان سرشناس از قبيل : آووچينيكف ( زبان شناس ) ، نيكيتا وليفكووسكايا ( ادبيات شناس ) ، شارووا ( زبان شناس ) و پروفسور ليبدوف ( افغان شناس ) به تدريس و پژوهش مشغول بودند.در اين كرسي زبان هاي فارسي ، دري افغانستان ، پشتو ( از سال 1969 ) ، كردي و تاجيكي ( از سال 1960 ) تدريس مي شود. در حال حاضر اساتيد زير در اين كرسي فعاليت دارند :- آقاي پروفسور ايوانف ـ فوق دكترا و پروفسور علوم زبان و ادبيات ، استاد زبان فارسي.- آقاي آستروفسكي ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، دانشيار و استاد زبان دري.- آقاي يژوف ـ نامزد علوم اقتصاد ، دانشيار ، استاد در رشته ي اقتصاد ايران.- آقاي ميكروف ـ استاد ارشد زبان فارسي.- خانم ريسنر ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، دانشيار ادبيات فارسي.- خانم زاوزيرسكايا ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، دانشيار و استاد زبان دري.- خانم ساروكينا ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، دانشيار و استاد زبان فارسي.- خانم آرداشنكووا ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، دانشيار و ادبيات شناس.
1-2- دانشگاه دولتي علوم انساني روسيه
دانشگاه دولتي علوم انساني روسيه در سال 1991 بر اساس انستيتوي تاريخ آرشيو ، به منظور بازسازي امور تعليم و تربيتي متخصصين بلند پايه در روسيه و پيشرفت مطابق با تحولات پيش آمده و مقتضيات زمان ، تأسيس شد.اين دانشگاه شامل 7 دانشكده است. به فارغ التحصيلان دوره 4 ساله مدرك ليسانس و 6 ساله مدرك فوق ليسانس اعطا مي شود. سالانه 50 دانشجو ( 25 نفر در بخش زبان هاي شرقي و 25 نفر در بخش زبان هاي غربي ) پذيرفته مي شوند.
كرسي زبان هاي شرقي دانشكده زبان شناسي
در شعبه ي زبان هاي شرقي متخصصين در 6 زبان ( عربي ، هندي ، فارسي ، دري ، ژاپني ، تركي و كره اي ) تربيت مي شوند و به دانشجويان گروه فارسي ، علاوه بر زبان فارسي ، زبان هاي عربي ، فرانسه و يوناني باستاني و زبان ايران باستان ( اوستا و پهلوي ) نيز آموزش داده مي شود. تحصيل در دانشكده تمام وقت بوده و روزانه 6 درس كه هر كدام به مدت 45 دقيقه به طول مي انجامد، به دانشجويان ارائه داده مي شود.بخش ايران شناسي كرسي زبان هاي شرقي، استادان رسمي ندارد. استادان اين بخش از دانشگاهها و پژوهشگاه هاي ديگر به كار دعوت مي شوند.در حال حاضر در كرسي زبان هاي شرقي به عنوان استاد ايران شناس ، افراد زير كار مي كنند :- ولاديمير ايوانف ( از انستيتوي آسيا و آفريقا ) استاد زبان معاصر فارسي.- ناتاليا چاليسووا ( از انستيتوي خاور شناسي ) استاد فرهنگ شناسي ايران.- سوفيا وينوگردووا ( از انستيتوي زبان شناسي ) استاد زبان اوستا و فارسي باستان.- وياچسلاو موشكالو ( از انستيتوي زبان شناسي ) استاد زبان فارسي.
1ـ 3 ـ آكادمي ديپلماتيك وابسته به وزارت امور خارجه فدراسيون روسيه
اين موسسه عالي آموزشي قريب 70 سال قبل به منظور پرورش و ارتقاي كارمندان عرصه ي سياست خارجي تأسيس شده است. تنها افرادي داراي مدرك تحصيلات عالي (فارغ التحصيلان دانشگاه ها ، انستيتوها و ديگر مدارس عالي ) به آكادمي ديپلماتيك پذيرفته و بعد از اتمام آكادمي به عنوان متخصصين امور سياسي استخدام مي شوند. فارغ التحصيلان ممتازي كه موفق شدند در دوره ي تحصيلات خود، تز دكتراي خود را تدوين نمايند ، اجازه ي دفاع مي يابند.
شعبه ي ايران شناسي
در گروه ايرانشناسي سالانه 2 يا 3 نفر پذيرفته مي شوند. قبل از فروپاشي اتحاد شوروي تعداد بيشتري از محصلين به اين گروه پذيرفته مي شدند. در چند سال اخير به علت كمبود تقاضاي اين گونه متخصصين ، گروه ايران شناسي يك سال در ميان ( به تعداد يك يا دو نفر ) تشكيل مي شود. در اين گروه هفته اي 12 ساعت زبان فارسي تدريس مي شود. ايرانشناسان زبان دوم را هم ياد مي گيرند كه معمولاً انگليسي است. در حال حاضر اين آكادمي 2 استتاد زبان فارسي دارد :- پروفسور انور مهدي اويچ علي اف ، با سابقه ترين استاد اين آكادمي و متخصصين سياست خارجي ايران.- پروفسور سويتلانا آليكسي كينا.
1ـ 4 ـ انستيتوي دولتي روابط بين المللي مسكو
اين انستيتو 50 سال پيش گشايش يافته و به وزارت امور خارجه وابسته است. در انستيتو ، متخصصين در رشته هاي ديپلماسي ، حقوق بين المللي و اقتصاد بين المللي آموزش مي بينند. در كرسي هاي مختلف اين انستيتو 47 زبان خارجي تدريس مي شود.در همه ي رشته هاي فوق الذكر متخصصين ايران شناس نيز تربيت مي شوند. تعداد پذيرفته شدگان ايران شناسي متفاوت است و هر سال يك سال در ميان رقمي بين 4 يا 5 نفر را شامل مي شود. همه ي دانشجويان ايران شناسي علاوه بر رشته ي منتخب خود ، زبان فارسي را هم ياد مي گيرند. استادان ايرانشناس در دو كرسي زبان هاي خاورميانه ( زبان شناسان ) و كرسي خاورشناسي (استادان تاريخ ، اقتصاد و حقوق ) كار مي كنند. در كرسي زبان هاي خاور ميانه هميشه 2 يا 3 نفر استاد به طور دائمي فعاليت مي كنند.در حال حاضر زبان فارسي توسط دانشيار «گئورگي ونيامينويچ آرسانيس» و دانشيار «يلنا لوونا گلادكوا » تدريس مي شود. آنها همچنين در زمينه ي زبان و ادبيات فارسي تحقيقات نيز به عمل مي آورند. در كرسي خاورشناسي ، دانشيار «دراييلوفسكي » به عنوان استاد ، تاريخ و سياست خارجي ايران را تدريس مي كند.
1ـ 5ـ انستيتو ( دانشگاه ) نظامي زبان هاي خارجي
انستيتوي نظامي زبان هاي خارجي به ترتيب مترجمين زبان هاي خارجي براي نيروهاي نظامي روسيه ( اتحاد شوروي سابق ) اختصاص داده شده است. به فارغ التحصيلان اين انستيتو ، درجه ي افسري اعطا مي شود.در اين انستيتو ، كرسي زبان هاي شرقي وجود دارد. در اين بخش مترجمين زبان هاي شرقي ، از جمله زبان فارسي آموزش مي بينند. در زمان شوروي ، سالانه 10 تا 20 دانشجو به گروه فارسي پذيرفته مي شدند ولي با فروپاشي اتحاد شوروي و كاهش نيروهاي نظامي ، تعداد دانشجويان بخش فارسي نيز به مراتب كاهش يافته است.در حال حاضر در بخش زبان هاي شرقي اين انستيتو ، 3 استاد زبان فارسي كار مي كنند. كهنسال ترين استاد زبان فارسي انستيتو ، دكتر واسكانيان است كه از سال 1988 تا كنون به عنوان استاد در بخش زبان هاي شرقي فعاليت داشته و به تأليف فرهنگ ها و خودآموزي هاي محاوره اي دو زباني ، فارسي به روسي و روسي به فارسي مشغول بوده است.
1ـ 6ـ آكادمي سازمان فدرال ضدجاسوسي
در اين موسسه ي عالي آموزشي كرسي زبان هاي كشورهاي خاورميانه وجود داد كه در آنجا زبان هاي عربي ، فارسي و تركي تدريس مي شوند. سالانه 5 الي 6 نفر دانشجو به گروه زبان فارسي راه مي يابند. دوره ي تحصيلي ، 5 ساله است. هفته اي 12 ساعت به تدريس زبان فارسي اختصاص دارد. در حال حاضر در اين آكادمي 6 استاد ايرانشناس كار مي كنند ، از جمله :ـ دانشيار مارينا اوسيپوا ، متخصصين ادبيات فارسي ( وي تز دكتراي خود را با عنوان « آثار ناصر خسرو » نوشته است .)ـ دانشيار بازنشسته ويلا فرولوا ( عنوان تز دكتراي وي ، « افعال مركب در زبان فارسي» است.)ـ استاد ارشد گالينا گوليوا.
1ـ 7ـ دفتر ايران شناسي شعبه ي خاورميانه و نزديك
اكثر ايران شناسان انستيتوي خاور شناسي در دفتر ايران شناسي و برخي ديگر از دفاترشعبه ي خاورشناسي دور و نزديك كار مي كنند. دفتر ايران شناسي در طي سال هاي گوناگون تحت رياست ايران شناسان معروف زاخوديرن تسيبولسكي ، كوزنيتسوف ، آراباجان ، تسوكانوف رهبري مي شود. در سال هاي 1950 تا 1960 در شعبه ي خاورميانه ، ايران شناسان معروف و نامدار از قبيل پروفسور سترويف ، دياكونف ، پيگوليوسكايا ، داندامايوف ، پتروشكي ، به عنوان محقق در عرصه ي تاريخ ايران كار مي كردند.برنامه هاي علمي شعبه ي خاورميانه و نزديك خيلي گسترده و دامنه دار بوده ، مسائل مبرم تاريخي را در بر مي گيرد. طي ده سال گذشته با سعي و تلاش دانشمندان اين گروه ، 10 كتاب و صدها مقاله ي علمي به چاپ رسيده است.امروزه ، در دفتر ايران شناسي ، 4 دكتر علوم ( دكتر آراباجان ـ محقق اقتصاد و تاريخ ايران ، دكتر شمس الدين بديع تبريزي ـ محقق اقتصاد و سياست داخلي ايران ، دكتر علي يف ـ محقق تاريخ قرن 20 ايران و سياست داخلي كشور ، دكتر كلاشتورينا ـ فرهنگ شناس ) و 4 نامزد علوم ( كولاگينا ـ محقق سياست داخلي ايران در قرن هاي 18 و 19 ، محمدووا ـ اقتصاد دان ، اورولوف ـ محقق سياست خارجي ، فدورووا ـ محقق مناسبات ايران و آمريكا ) كار مي كنند. در بخش هاي ديگر شعبه ي خاورميانه ( كرد شناسي و افغان شناسي ) ايران شناس به عنوان كارمند علمي ( خانم ژيگالينا ، آقايان پلاستون ، آرونوف و لازيروف ) فعاليت دارند.
1ـ 8ـ شعبه ي ادبيات ملل آسيا
در اين شعبه ، يك گروه ايران شناس تحت رياست پروفسور كميساروف ـ رئيس آن شعبه ، به آموزش و تحقيق ادبيات كلاسيك و ادبيات معاصر ايران مشغول فعاليت هستند. اين گروه در سال هاي اخير پژوهش بنيادي « تاريخ ادبيات فارسي» را براي چاپ آماده نمودند. ايران شناس پريگارينا ـ محقق ادبيات فارسي زبان آسياي جنوبي ، جهانگير دري ـ نظم شناس ، نيكولايوسكايا ـ محقق در رشته ي ادبيات معاصر ايران ، عضو اين گروه هستند.
1ـ 9ـ شعبه ي ايران شناسي انستيتوي زبان شناسي آكادمي علوم فدراسيون روسيه
انستيتوي زبان شناسي ، عمده ترين مركز زبان شناسي فدراسيون روسيه است كه تحقيقات علمي در رابطه با كاثر زبانهاي دنيا در آنجا صورت مي گيرد. تعداد كل كارمندان علمي اين مركز به 180 تا 200 نفر مي رسد. انستيتو داراي شعبه ي زبان هاي آلماني ، روماني ، فنلاندي ، قفقازي ، ايراني، هندي ، آفريقايي ، زبان هاي خاور دور و شعبه ي زبان شناسي اجتماعي و غيره است. شعبه ي ايران شناسي ( زبان هاي ايراني ) در سال 1952 تأسيس شد و پروفسور راستورگويوا عهده دار رياست آن بود. در حال حاضر دكتر ايفموف مدير بخش ايران شناسي است.هم اكنون در اين بخش 4 دكتر علوم ( دكتر والنتين ايفموف ، پروفسور جايي ايدلمن ، خانم تاتيانا پالخالينا ، آقاي محمد عيسي يف ) و 6 كانديداي علوم ( خانم ها آزا كريمووا ، يلينا مولچانووا ، صوفيا وينگردووا ، ليلي دادخدايوا ، آلا لوشكووا و آقاي وياچسلاوا موشكلو ) به عنوان محقق فعاليت مي كنند. چهار ايران شناس با سابقه ، از جمله كارمندان سابق اين بخش ، پروفسور واسيلي آبايف ، معروف ترين و كهنسال ترين ايران شناس شوروي سابق ، دارنده ي جايزه ي دولتي پروفسور ويرا راستارگويوا و دكتر علوم پيريكو را مي توان نام برد.شعبه ايرا ن شناسي در تربيت دانشمندان ايران شناس خدمات ارزنده اي انجام داده است. برخي ايران شناسان معروف جمهوري هاي آسياي ميانه و قفقاز و قبل از همه ايران شناسان تاجيكستان ، مدارج فوق ليسانس و دكتراي انستيتوي زبان شناسي مسكو را به پايان رسانده اند.تاكنون تمام زبان هاي ايراني مورد تحقيق و بررسي محققان و پژوهشگران اين بخش قرار گرفته است و راجع به زبان هاي فارسي معاصر ، فارسي باستاني و ميانه ( پهلوي ) ، فارسي تاجيكي ، دري ، كردي ، تاتي ، تالشي ، گيلكي ، مازندراني ، لري ، بختياري ، سمناني ، گويش هاي استان فارس ، زبان هاي ايراني الاصل بدخشان ( يا زبان هاي پاميري ) ، زبان افغاني ، آسي ، آموري ، پراچي و تاريخ و سرچشمه ي زبان هاي نامبرده تحقيقات زيادي به چاپ رسيده است.در سال هاي اخير ، عمده ترين آثار گروه دانشمندان اين بخش تحت عنوان « اساس هاي زبان هاي ايراني » در 6 جلد و كتاب « آموزش مقايسه اي زبان هاي ايراني » در 2 جلد به چاپ رسيده است. برخي از آثار كارمندان اين شعبه به زبان هاي اروپايي ، تاجيكي و فارسي ترجمه شده اند.
1ـ 10ـ انستيتوي خاورشناسي آكادمي علوم فداسيون روسيه
تاريخ علوم خاورشناسي در روسيه از تأسيس « موزه ي دستنويس هاي كشورهاي آسيا » در سنت پطرزبورگ ( سال 1918 ) آغاز مي شود. تا سال هاي بعد از جنگ جهاني دوم ، اين شهر عمده ترين مركز خاورشناسي كشور بود. ولي در اوايل سال هاي 1950 طبق دستور رهبري شوروي ، برخي از مراكز علمي ، منجمله مراكز خاورشناسي ، از سنت پطرزبورگ به مسكو انتقال داده شدند.از سال 1960 الي 1961 ، اين انستيتو تحت عنوان « انستيتوي كشورهاي آسيا » فعاليت مي نمود و از سال 1968 تغيير عنوان داده و « انستيتوي خاور شناسي آكادمي علوم اتحاد شوروي » نام گرفت. درحال حاضر اين انستيتو وابسته به آكادمي علوم فدراسيون روسيه است. ايران شناسان متخصصين در رشته هاي علم و محققان در اين عرصه ها در برخي از شعبه هاي اين انستيتو فعاليت مي كنند.
2- مؤسسات ايران شناسي در سن پطرزبورگ
2-1- كرسي زبان شناسي و ادبيات ايران دانشكده خاورشناسي دانشگاه سن پطرزبورگ
سن پطرزبورگ بزرگ ترين مركز تاريخي خاورشناسي روسيه به شمار مي رود. تدريس زبان هاي شرقي در روسيه از سال 1804 آغاز شد. شعبه ي مربوط به تدريس زبان عربي و فارسي در دانشگاه سن پطرزبورگ اولين بار در سال 1818 افتتاح شد. با تأسيس دانشكده خاورشناسي در سال 1855 كلاس هاي جديد تحت عنوان پشتو ، ادبيات فارسي ، زبان اوستا و فارسي باستان گشايش يافتند.بخش ادبيات ايران در سال 1916 تأسيس گرديد. طي 40 سال ( از سال 1876 تا سال 1916 ) ، آكادميسين زاليمان ، ايران شناس معروف زبان پهلوي ، اوستا و « مباني زبان هاي ايراني » را در اين دانشكده تدريس مي كرد. از سال 1886 پروفسور ژوكوفسكي ـ بزرگ ترين متخصص رشته ي اسلام در ايران ، دانشمند زبان فارسي معاصر ، ادبيات و فولكور گويش هاي فارسي به عنوان استاد فعاليت داشت.پروفسور فريمان ـ عضو وابسته آكادمي و پيش آهنگ سرشناس ، ايران شناس روسيه ، سازمان دهنده و اولين رئيس كرسي از سال هاي 1917 الي 1941 و بعداً از سال هاي 1944 الي 1950 و از سال 1950 الي سال 1981 ايران شناس معروف پروفسور بولدريف و از سال 1981 تا 1991 آكادميسين بوگوليوبدوف به عنوان رئيس كرسي ايفاي وظيفه نموده اند.رئيس كنوني كرسي ايران شناسي ، پروفسور ايوان استبلين ـ كامنسكي است. در دوران مختلف در اين كرسي دانشمندان سرشناس كشور ، از قبيل پروفسور رومانوويچ ، برتلس ، زاروبين ، آكادميسين بوگوليوبدوف به عنوان رئيس كرسي ايفاي وظيفه نموده اند.استادان كرسي ايران شناسي پيشروا ، دياكونوف ، طاهر جانوف ، سوكولف ، اورانسكي ، ليوشيتس ، گوزاليان ، روزنفلد ، زاويالووا و ... كه از درجات علمي دكترا برخوردارند ، در تربيت متخصصان ايران شناس و پشرفت علوم ايران شناسي فعاليت فراواني كرده اند.پژوهش هاي علمي دانشمندان اين كرسي ، بخش هاي تاريخ زبانهاي ايراني ، تحقيق درعرصه ي دستنويس هاي فارسي و يادگارهاي خطي زبان هاي ايراني تا دوره ي گسترش اسلام ، آماري نمودن ميراث ادبيات كلاسيك براي چاپ و ترجمه ي آنها به زبان روسي ، آموزش گويش هاي زبان ايراني و ... را در بر مي گيرد.هيأت كنوني استادان كرسي عبارتند از :ـ آكادميسين ـ ميخائيل بوگوليوبوف ـ رئيس دانشكده خاورشناسي ، متخصص تاريخ زبان هاي ايراني منجمه فارسي باستاني ، تاريخ سغدي ، خوارزمي ، افغاني.ـ پروفسور ايوان استبلين ـ كامينسكي ، رئيس كرسي ايران شناسي ، محقق زبان هاي ايراني ، منجمله زبان اوستايي ، زبان بدخشاني ( پاميري ) و فولكور ، ترجمه انجيل به زبان هاي ايراني.ـ پروفسور گرونبرگ ـ استاد زبان دري و پشتو ( محل اصلي كار وي ، انستيتوي زبان شناسي است. )ـ پروفسور ولاديمير كوشيف ـ متخصص زبان و ادبيات افغانستان و ايران ( محل اصلي كار وي، انستيتوي خاور شناسي است )ـ دانشيار چنگيز بيبوردي ـ استاد زبان فارسي ، ادبيات و نظم فارسي.ـ دانشيار اولگ آكيموشكين ـ استاد آثار خطي فارسي ، ادبيات تصوف ، تاريخ نويسان ايران ( محل اصلي كار وي انستيتوي خاور شناسي است )ـ دانشيار ولاديمير درزاروف ـ متخصص ادبيات فارسي ، تصوف و زبان عربي.ـ استاد ارشد محمود صالح يوف ـ استاد زبان فارسيـ استاد ارشد ايلينا ايوانووا ـ استاد زبان فارسي و نظم فارسي.ـ استاد دستيار فيروزه عبدالله يوا ـ استاد زبا فارسي و تفاسيرـ استاد دستيار ميخائيل پيلوين ـ استاد زبان پشتو و ادبيات پشتو ، استاد زبان فارسي.ـ استاد ارشد خاراتيشويلي ـ استاد تاريخ كشورهاي خاورميانه.ـ دانشيار بازيليكو ـ استاد تاريخ ايران.
2-2- شعبه ي انستيتوي خاورشناسي آكادمي علوم فدراسيون روسيه در شهر سن پطرزبورگ
در سال 1818 موزه ي آثار خطي شرقي در اين شهر تأسيس گرديد كه بر اساس آن در سال 1930 ، انستيتوي خاورشناسي آكادمي علوم اتحاد شوروي بنا گذاشته شد. در سال 1950 انستيتوي مذكور از لنينگراد (سن پطرزبورگ فعلي ) به مسكو انتقال داده شد و در لنينگراد فقط يك شعبه از آن انستيتو به نام شعبه ي دستونيس هاي شرقي باقي ماند.بعد از گذشت دو سال ، بر پايه ي شعبه ي دستنويس هاي شرقي ، مجدداً انستيتوي خاورشناسي، با عنوان انستيتوي خاورشناسي شعبه ي لنينگراد تأسيس گرديد كه تابع انستيتوي خاورشناسي مسكو است. از سال 1960 تا 1968 اين انستيتو به عنوان « انستيتوي ملل آسيا » ناميده مي شد.انستيتو به آموزش ميراث ادبي و فرهنگي ايران توجه زيادي نشان مي دهد. در حال حاضر در شعبه ي خاورميانه آن ، 11 كارمند ايران شناس و افغان شناس ( دو نفر از آنها دكتر علوم و 7 نفر نامزد علوم ) به تحقيقات علمي مشغولند. 4 كارمند علمي ديگر ( 2 دكتر و 2 نامزد علوم ) در كنار آن شعبه ي زبان ، تاريخ و ادبيات كرد آموزش مي دهند. چهار ايران شناس ( دكتر ليفشيتس ، دكتر پيريخانيان ، دكتر داندامايوف و دكتر چوناكووا ) در شعبه ي خاور باستان كار مي كنند.گرچه موضوعات و رشته هاي پژوهشي دانشمندان آن انستيتو خيلي دامنه دار و گسترده هستند، ولي بررسي و تحقيق دستنويس هاي فارسي و تاجيكي همچنان مورد توجه ويژه ي ايران شناسان آن انستيتو قرار دارد. آرشيو دستنويس هاي پژوهشگاه داراي 5 هزار دستنويس فارسي است. تهيه فهرست دستنويس ها توسط گروه محققان ، دكتر آكيموشكين ، دكتر كوشيف ، دكتر ميكلوخو ـ ماكلايي، دكتر صلاح الدينوف ، دكتر تومانوويچ ، دكتر نيازوف انجام گرفته و دكتر شيگولوا ، تهيه ي فهرست كتاب هاي چاپ سنگي را عهده دار است.لينيا اسميرنووا در زمينه ي متن هاي تاريخي ، آكيموشكين در زمينه ي متن شناسي مينياتوري ، اولگا اسميرنووا و ليوشيتس در زمينه ي كشف رمزهاي اسناد به زبان هاي سغدي ، پارتي و باختري ، راگوز و پرخانيان و چوناكووا در زمينه ي متن هاي فارسي ميانه ، دانداميايف در عرصه ي مسائل تاريخ ايران باستان ، كولسنيكوف و پوگالوف و نزريه در زمينه ي مسائل قرون وسطي ، و اورانسكي در عرصه ي تاريخ زبان هاي ايراني ، تحقيقات مختلفي انجام داده اند.
2-3- شعبه ي انستيتوي زبان شناسي در شهر سن پطرزبورگ وابسته به آكادمي علوم فدراسيون روسيه
چند سال قبل در شعبه ي « آموزش قياسي زبان هاي هند و اروپايي » گروه ويژه ي « زبان هاي هند و ايراني » ايجاد شد كه به تأليف آثار علمي در زمينه ي تاريخ و حالت كنوني زبان هاي مختلف ايران و هندي مي پرداخت. در سال هاي گوناگون ، ايران شناسان معروف از جمله پروفسور زاروبين (بنيان گذار آموزش علمي زبان هاي كوچك و بي خط ) و دكتر سوكولوف ( بنيان گذار آموزش علمي صداها در زبان هاي ايراني ) به عنوان رهبر و كارمند علمي در آن گروه كار مي كردند. در زمان شوروي ، انستيتوي زبان شناسي سنت پطرزبورگ در تربيت ايرانشناسان سهم ارزنده اي داشت.در حال حاضر در آن انستيتو ، گروه ويژه ي ايران شناسي وجود ندارد. چند تن از ايران شناسان از جمله پروفسور گرونبرگ ، پروفسور هرتسينبرگ ، دكتر ايوبي ، دكتر سميرنوا ـ در شعبات مختلف انستيتوي فوق الذكر كار مي كنند.
2-4- موزه ي ارميتاژ
موزه ي ارميتاژ در شهر سن پطرزبورگ از جمله بزرگ ترين موزه هاي جهان به شمار مي رود. اين موزه در كاخ تزارهاي روس واقع شده است. ارميتاژ به عنوان مركز مهم تحقيقات و مطالعه ي آثار تاريخي نيز معروف است. دانشمندان رشته هاي مختلف علمي در بخش هاي گوناگون اين موزه كار مي كنند. باستان شناسان ، فرهنگ شناسان و مردم شناسان هر سال جهت توسعه كلكسيون اين موزه به نقاط مختلف كشور و خارج از روسيه مي روند.بخش هاي علمي از سال 1920 در جهت پيشبرد مطالعات علمي در اين موزه شروع به فعاليت كرد. محققين ايران شناس نيز در بخش خاورميانه كار مي كنند. اين بخش از چهار شعبه ي مربوط به روم ، خاور ميانه و نزديك ، خاور باستان ، آسياي ميانه و قفقاز و خاور دور تشكيل مي شود.در مقاطع مختلف زماني در اين موزه ايران شناسان نامداري چون ميخائيل دياكنوف ( دانشمند زبان ادبيات و تاريخ ايران ) ، گوزاليان ( محقق تاريخ ايران ) ، لوكانين ( تاريخ شناس و رئيس اسبق بخش خاور ميانه ) كار مي كردند.در حال حاضر تعداد زيادي از دانشمندان ارميتاژ ، آثار علمي در رابطه با ايران و كشورهاي همجوار تأليف نموده اند كه از جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد :- دكتر مارشاك ، مدير دفتر آسياي ميانه و قفقاز و محقق در زمينه ي آثار نقره اي ساخت ايران.- ايوانوف آناتولي الكسييويچ ، محقق هنر دستي ايران.- آدموا عادل تيگرانونا ، محقق مينياتور ايران.- سكودا والنتين گرمانويچ ، محقق در زمينه ي فرهنگ آسياي ميانه و ايران.
3- مؤسسات ايران شناسي در جمهوري هاي خود مختار
3-1- جمهوري خود مختار داغستان
شعبه ي شرق شناسي دانشگاه دولتي داغستان
دانشگاه دولتي داغستان در سال 1932 ميلادي با بخش هاي مختلف تأسيس شد. تدريس زبان فارسي از سال 1995 در كرسي تاريخ به عنوان زبان اول با آموزش تاريخ و ادبيات زبان فارسي آغاز به كار كرد. رئيس شعبه ي شرق شناسي اين دانشگاه آقاي حسين تيكايو ، نامزد علوم ادبيات عرب فارغ التحصيل دانشگاه دولتي تاشكند ، شعبه ي شرق شناسي است. استادان فعلي بخش فارسي عبارتند از آقاي محمود نوري عثمانف ( ايران شناس ـ زبان شناسي فارسي ، تفسير قرآن مجيد ، عروض فارسي ) ، خانم ها فاطمه ممليبكوا ( تدريس فارسي و تاريخ رشد فرهنگ ايران ) اوما كريموا ( تدريس زبان فارسي ) و آقاي رئوف رستم اف ( تدريس زبان فارسي كنوني ، دست خط نويسي ، تاريخ ايران ). در حال حاضر در گروه به يادگيري زبان فارسي مشغولند :1 ـ در سال اول 10 نفر ، سال دوم 10 دانشجو و در سال سوم 7 نفر كه زبان اصلي آموزشي آنان فارسي و زبان عربي است.2 ـ در سال سوم 16 نفر ، در سال چهارم 16 نفر ، و در سال پنجم 20 نفر ، كه زبان اصلي آموزشي آنان عربي و زبان دوم فارسي است. تعداد فارغ التحصيلان رشته آموزش زبان عربي در شعبه ي شرق شناسي كه زبان فارسي را مانند زبان دوم آموخته اند نود نفر است.كتاب هاي درسي مورد استفاده در اين دانشگاه براي آموزش زبان فارسي عبارتند از :1- كتاب زبان فارسي نوشته ي أي.ك.اوچينكوا ، آ.ك.محمدزاده ، انتشار مسكو 1966.2- درس زبان فارسي براي فارسي آموزان خارجي نوشته ي دكتر نقي پور نامداريان ـ تهران 1373.3- دستور زبان فارسي نوشته ي محمد جواد شريعت ـ انتشارات اساطير چاپ چهارم 1370.4- زبان فارسي كنوني نوشته ي يو.روبنچيك انتشار مسكو 1970.5- تاريخ ادبيات فارسي و تاجيكي نوشته ي برليتس چاپ مسكو.
3-2- جمهوري خود مختار باشقيرستان
بخش زبانشناسي و روزنامه نگاري دانشگاه دولتي باشقيرستان
دانشگاه دولتي باشقيرستان در سال 1957 تأسيس گرديد و زبان فارسي از سال 1993 ، به عنوان يك زبان خارجي تدريس مي شود. كتاب هايي به نام « زبان فارسي » براي سال اول و دوم (ل.خليلف ـ 1992 تاشكند ) و « ما فارسي حرف مي زنيم » از سال سوم ( ام.ي.رادوويلسكي ـ مسكو 1972 ) منابع تدريس در اين شعبه به شمار مي رود.استاد سيسانبايف متخصص ادبيات شرق به عنوان استاد زبان فارسي در اين شعبه كار مي كند. در حال حاضر 5 نفر در كلاس اول ، 11 نفر در كلاس دوم و 11 نفر در كلاس سوم مشغول به تحصيل زبان فارسي هستند. تعداد فارغ التحصيلان اين رشته در سطوح مختلف بالغ بر 30 نفر مي شود. اتاق زبان فارسي در سال 1998 در اين شعبه تأسيس شده اما امكانات چنداني ندارد. رياست اين شعبه را استادياد فلوريد سيسانبايف داراست. بنا به نظر وي زبان فارسي احتياج به افتتاح دفتر مستقل دارد و بايد 2 تا3 نفر براي اداره ي كلاس ها به ايران اعزام شوند تا آموزش هاي لازم به آنان داده شود.
3 ـ 3 جمهوري خودمختار آستياي شمالي
دانشگاه دولتي آستياي شمالي ( به نام ك.ل.خيتلاگودوا )
بخش زبان هاي شرقي ، دانشكده روابط بين المللي
اين دانشگاه در سال 1972 افتتاح شد و دفتر زبان هاي شرقي در سال 1994 تأسيس گرديد. زبان فارسي به عنوان زبان فرعي به كار مي رود. استادان فعلي زبان فارسي در اين بخش عبارتند از آقايان سلطان يك ميخاييلويچ قرايف و البروس باتيربكويچ ساتسايف. اين بخش 4 دانشجو در سال 5 و 13 نفر در سال 4 دارد و از كتاب هاي « زبان فارسي » ( ل.خليلف 1992 تاشكند ) و « ما فارسي حرف مي زنيم» _ ام.ي.رادوويلسكي ـ مسكو 1972 ) به عنوان كتاب درسي استفاده مي كنند.
3 ـ 4 انستيتوي دولتي علوم انساني تاتارستان
اين دانشگاه در سال 1992 تأسيس شد. همزمان با آن بخش فيلولوژي اين انستيتو آغاز به كار كرد و كلاس زبان فارسي نيز شروع به كار كرد. در اين دانشگاه اساتيد ذيل به تدريس زبان فارسي مشغول هستند:ـ آلبرت اخمت زيانويچ بورخانف نامزد علوم در رشته ي تاريخ، استاد تاريخ ايرانـ فريده شاوكاتونا آكولوا ايران شناس ـ زبان شناس، استاد زبان و تاريخ ادبيات ايرانـ ميرسيوف عبدالايويچ شفييف متخصص زبان و ادبيات ايران، استاد زبان فارسي معاصردر اين رشته، زبان فارسي و ادبيات كلاسيك ايران تدريس مي شود.اتاق فرهنگ ايران از مارس 1999 در اين انستيتو داير شده است.
4 ـ آموزش زبان فارسي در مدارس متوسطه
4 ـ 1 ـ آموزش زبان فارسي در مدرسه ويژه در مسكو
براي اولين بار، دوره آموزش زبان فارسي در مدرسه ويژه وابسته به دانشگاه علوم انساني مسكو از چند ماه گذشته آغاز شد. هم اكنون در اين مدرسه تعداد چهل تن فارسي آموز به فراگيري ادبيات و زبان فارسي مشغولند.مدرسه مذكور در مركز شهر مسكو و در نزديكي ميدان سرخ واقع است و دو استاد دانشگاهي زبان و ادبيات فارسي به نام آقاي وياچسلاو موشكالو و آقاي ميكروف به تدريس و آموزش زبان فارسي مي پردازند. با سعي و تلاش استادان و همت و اشتياقي كه فارسي آموزان به فراگيري زبان فارسي از خود نشان داده اند، پيشرفتهاي خوبي نيز در اين مدت مشاهده شده است.يادآور مي شود ايجاد دوره هاي آموزش زبان فارسي در ديگر مدارس مسكو از جمله اهداف اين رايزني است كه اميد است در آينده، شاهد توسعه و برپايي آموزش زبان فارسي در اين گونه مدارس باشيم.
لطفا منتظر باشید ...
