رسالت حوزه در عرصه بين‏الملل - رسالت حوزه در عرصه بین ‏الملل نسخه متنی

رسالت حوزه در عرصه بين‏الملل

سيد عباس صالحي

در دهه‏هاي اخير، با تيزبيني و روشن‏انديشي مرجعيت زمان حضرت آيت الله العظمي بروجردي، تغييراتي در قلمرو كاركردهاي حوزه و نگرش به عرصه بين‏الملل پديدار شد. اما شعاع حركت بسيار محدود بود و در نهايت بخشي از بلاد اسلامي و غيراسلامي را در بر گرفت و بيشتر هدف در قالب معرفي تشيع و رفع برخي شبهات متوقف بود كه آن هم از سوي تني چند از فضلا و طلاب انجام مي‏گرديد. اما بافت كلي حوزه با اين تغيير در كاركرد پيوند نخورد.

با پيروزي انقلاب اسلامي دگرگوني وسيعي به وجود آمد؛ اگر تا ديروز تشيع، ايران، قم و ده‏ها واژه هم‏خانواده، نام‏هايي ناآشنا و بيگانه بودند، اينك تك تك واژگان در فرهنگ واژگاني ملت‏ها ره‏يافته‏اند و دانشوران و خردورزان مشتاقند كه از مبادي و نتايج اين افق جديد، بشنوند و بخوانند. در اين شرايط، عمده‏ترين مسئوليت‏هاي حوزه و روحانيت را مي‏توان اينگونه برشمرد:

1. اطلاع‏يابي؛ حوزه، بايد از امواج جهاني عليه اسلام، تشيع و انقلاب اسلامي مطلع باشد، هزاران كتاب و مقاله نوشته شده درباره اسلام، شيعه و انقلاب را بررسي كند، محورهاي مورد عنايت و تهاجم آنها را دريابد، و در پژوهشكده‏هاي خود به آن موضوعات توجه خاص مبذول دارد.

2. مرزباني جهاني از فرهنگ شيعي؛ روحانيت از عهد شيخ صدوق، شيخ مفيد و سيد مرتضي تا امروز، هماره پاسدار عقايد و ارزش‏هاي ديني، در برابر موج‏هاي مهاجم يا معارض بوده است.

ايفاي اين نقش تاريخي در دوره كنوني، از حساسيت ويژه‏اي برخوردار است؛ دوره‏اي كه فرهنگ غربي از قله قدرت سياسي و اقتصادي خود، چونان بهمني فرو مي‏غلتد و باورها و ارزش‏هاي بومي مناطق گوناگون را درهم مي‏ريزد، خرد مي‏كند و خاكستر آن را در موزه‏هاي متروك تاريخ به يادگار مي‏گذارد. در اين دوره حساس، دفاع از فرهنگ خودي در برابر اين امواج مهاجم، كاري است كارستان.

اگر كساني چونان شيخ مفيد، سيد مرتضي و... در برابر متكلمين معتزلي، زيدي و... قرار مي‏گرفتند، اينكه حوزه‏هاي ديني با انبوهي از نظريه‏پردازي جهاني مواجه هستند كه امكانات وسيع آكادميك و حرفه‏اي را در پشتوانه خويش دارند، همچنين با نظريه‏هايي روبرو هستند كه در زورق فريب و تزوير، ماهيت خود را پنهان مي‏دارند. در برابر اين موج مهاجم، ستيزندگي و مرزباني كاري بس دشوار است؛ اگر روحانيت بتواند در اين برهه تاريخي به مسئوليت تاريخي خويش عمل كند، يكي از بزرگ‏ترين افتخارات تاريخي خود را رقم زده است.

3. آينده نگري؛ حوزه و روحانيت، در صورتي مي‏تواند به تأثير پايدار بينديشد كه با نگاهي وسيع‏تر، با كليشه‏ها و سؤالات زمان برخورد كند. مسئولان روحانيت بايد بتوانند موج فردا را پيش‏بيني كنند، نيازهاي آينده را حدس بزنند، و از امروز براي آن موج نو به چاره‏انديشي برخيزند.

در غير اين صورت، روحانيت تابع موج‏هاي برآمده باقي مي‏ماند، در بند پرسش‏هاي روزمرّه گرفتار مي‏شود، نيازها و سؤالات مهاجم موج مي‏شوند، و او تا مي‏خواهد از دام اين امواج بگريزد، گرفتار امواج جديد مي‏شود و در سير متوالي امواج مهاجم، چونان غرقه‏اي در درياي امواج دست و پا مي‏زند، اما بادهاي موافق و مخالف را جهت نمي‏دهد. تنها با نگرشي آينده‏نگرانه مي‏توان اين وضعيت را تغيير داد و حوزه را در جايگاه انديشه‏سازي جهاني قرارداد.

4. زمان‏شناسي و نظريه‏پردازي؛ فقاهت و درك عميق از دين، جز از طريق تماس با رخدادهاي زمان و دريافت پاسخ دين در آن مقولات به دست نمي‏آيد. اسلام‏شناسيِ عزلت‏جو در فهم موضوعات در مي‏ماند و ره به بيراهه مي‏برد؛ چه اينكه فقاهت در متن حركت سيال زندگي بشر است كه به پويايي و كارآمدي دست مي‏يابد.

اكنون صدها موضوع فقهي، كلامي، اخلاقي و... تبديل و تحول يافته است و هزاران موضوع نو و مستحدث پديد آمده است، نمي‏توان در كتابخانه‏هاي سنتي نشست و به استنباط حكم شرعي و توليد معرفت ديني پرداخت. بخش عظيمي از اين تحولات، به مشاهده و بررسي‏هاي جديد نياز دارد تا فقيه، متكلم، دانشور اخلاقي و... بتواند به درك درست روابط دست‏يابد و با توجه به آن، دانش ديني را تفحص، استخراج و عرضه كند.

مقام معظم رهبري، با عنايت بدين مهم فرموده‏اند: «قم و همه حوزه‏هاي ديگر، نبايد از تحولات عالم بر كنار باشند، كساني كه تدبير امور حوزه را به دست خواهند داشت، بايد فكري بكنند و ترتيبي بدهند كه طلاب در جريان مسائل عالم قرار بگيرند. اين طور نباشد كه اين‏ها از پيشرفت‏ها و حوادث عالم و از موضوعات علمي و اكتشافات جديد در زمينه‏هاي مختلف... بركنار و دور باشند؟ چرا؟ به خاطر اينكه يك ركن مهم براي فتوا اطلاع از موضوع است؛ اگر فقيه موضوع را نشناسد، نخواهد توانست ـ كما هو حقه ـ از دليل شرعي، حكم الهي را استنباط كند.»

5. تبليغات خارج از كشور؛ بحران‏هاي اخلاقي ـ معنوي در جهان و ظهور انقلاب اسلامي، موجب رويكرد مجدد به دين اسلام و تشيع گرديد. اذهان و ديدگان بحران‏زده امروز با اسلام به عنوان آييني كه مي‏تواند سخني داشته باشد، برخورد مي‏كنند.

در چنين شرايطي نياز به مبلغان دين‏شناس در جوامع مختلف جهان ضروري است؛ چه اينكه اگر دل‏هاي مشتاق، با سخنان درست و اسلام‏شناسانه پرنشود و ارضا نگردد، اين عطش اشباع كاذب خواهد يافت.

در اين راهبرد، علاوه بر ضرورت آشنايي با فرهنگ اجتماعي مناطق مختلف، پشتكار و تحمل مشقات لازم است. در بخش وسيعي از جهان، تبليغ دين تور، سياحت، تفريح و تفرج نيست، بلكه به عرق جبين و تلاش سنگيني نياز دارد و اصولاً اشاعه تفكر ديني از سوي مبلغان اديان، با چنين همت و جديتي صورت مي‏پذيرد. مبلغان مسيحي با استواري‏ها و مجاهدت‏هاي ويژه، به تبليغ مي‏پرداختند. پيش از ايشان مبلغان مسلمان در هند، آسياي جنوب شرقي و... چنان پشتكاري از خود ارائه مي‏كردند و اسلام را در جاي جاي كره خاكي گسترش مي‏دادند. اكنون هم اگر تفكر ديني ـ شيعي بخواهد حضوري ملموس بيابد، بايد چنان همت و استقامت را پشتوانه كار خود قرار دهد و از سختي‏ها نهراسد، مشكلات را به هيچ انگارد، درد غربت را چون شهد گوارا بنوشد و بذر اسلاح خواهي را در جهان، با قطرات خون و سرشك وجود آبياري كند.

* * *

اينك عطف توجه به مقوله اساسي «حوزه و بين‏الملل»، مي‏تواند زمينه‏ساز تعامل مناسب موقعيت موجود و ظرفيت‏هاي بالقوه حوزه با نيازها و فعاليت‏هاي ديني برون مرزي قرار گيرد.

اين ويژه نامه مي‏كوشد، به سهم خود، گوشه‏اي از دغدغه‏ها و راهبردها و اطلاعات را عرضه كند؛ دفتر تبليغات اسلامي حوزه عليه قم كه از نهادهاي با سابقه حوزوي و انقلابي، و داراي ظرفيت‏هاي اساسي در حوزه بين‏الملل است، آمادگي تعريف و بسط تعامل را با دست اندركاران حوزه‏هاي بين‏الملل داشته و دارد؛ بدان اميد كه با نگاه‏هايي بصيرت‏گرايانه و دورانديش، بتوان گوشه‏اي از رسالت حوزه و روحانيت را در عرصه جهاني ايفا كرد.