مشخصات جغرافيايي ايران

کشور ايران با وسعتي معادل 195، 648 ،1 کيلومتر متر مربع، شانزدهمين کشور بزرگ جهان است. ايران در نيمکره شمالي، نيمکره شرقي در قاره آسيا و در قسمت غربي فلات ايران واقع شده و جزو کشورهاي خاور ميانه است.

نصف النهار 5 44 شرقي از غربي ترين نقطه ايران و نصف النهار 18 63 شرقي از شرقي ترين نقطه ايران عبور مي کند. همچنين مدار 253شمالي از جنوبي ترين نقطه ايران و مدار 47 39 شمالي از شمالي ترين نقطه اين کشور مي گذرد.

همسايگان ايران عبارت‌اند از: جمهوري آذربايجان، ارمنستان، ترکيه، عراق، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان. طول سواحل ايران در امتداد درياي خزر 657 کيلومتر، در خليج فارس از بندر عباس تا دهانه اروند رود 259، 1 کيلومتر و امتداد درياي عمان از خليج گواتر تا بندر عباس 784 کيلومتر است که در مجموع بالغ بر 731، 8 کيلومتر را تشکيل مي‌دهد. حدود 90 درصد از خاک ايران در محدوده فلات ايران واقع شده است.

ايران کشوري کوهستاني محسوب مي‌شود. بيش از نيمي از مساحت کشور را کوه‌ها و ارتفاعات، و کمتر از 4/1 آن را نيز اراضي قابل کشت تشکيل داده است. ارتفاعات ايران را به طور کلي مي توان به چهار رشته کوه شمالي، غربي، جنوبي و کوههاي مرکزي و شرقي تقسيم کرد.

از رشته کوه‌هاي مهم مي‌توان به البرز و زاگرس اشاره کرد. بلندترين قله ايران دماوند نام دارد با ارتفاع 5671 متر که از اين جهت در مرتبه بيست و سوم کوه‌هاي جهان قرار دارد.

اکثر رودهاي جاري در ايران کم آب‌اند و تنها رود قابل کشتيراني آن، رود کارون است. مهم‌ترين رودهاي حوضه خليح فارس و درياي عمان عبارت‌اند از: کارون، جراحي، کرخه، در، زهره، دالکي، اروند رود، مهران، ميناب، سرباز، با هوکلات، تياپ، ناي بند، شور و مند.

رود کارون با 950 کيلومتر طول، چهل و هشتمين رود جهان است.

حدود 200، 180 کيلومتر مربع از خاک ايران را جنگل‌ها پوشانده که حدود 5/55 % آن مربوط به جنگ هاي غرب کشور است. جنگل‌هاي شمال کشور در حاشيه جنوبي دريايي خزر 19%، جنگل‌هاي پسته پراکنده در جنوب و شرق 3/13%، جنگل‌هاي کوهستاني ارس 6/6% و جنگل‌هاي گرمسير و کويري نيز 6/5% آن را تشکيل مي‌دهد.

کشور ايران داراي آب وهواي متنوعي است که با مقايسه نقاط مختلف کشور، اين تنوع را به خوبي مي‌توان مشاهده کرد.

پايتخت ايران شهر تهران و 98% مردم ايران مسلمان هستند.

تاريخ پيش از اسلام

پيش از مهاجرت آريائيان به ايران، اقوامي از نژادهاي متفاوت با تمدن‌هاي مشابه در آن مي‌زيستند؛ مانند ايلامي‌ها که در حدود 4000 سال قبل از ميلاد مسيح مي‌زيستند.

در اواسط هزاره دوم قبل از ميلاد، طوايفي از نژاد سفيدپوست، که شعبه‌اي از نژاد هند و اروپايي بودند، از شمال فلات ايران وارد اين سرزمين شدند. نام ايران نيز از همين مردمان آريايي گرفته شده است. شعبه‌هاي مختلف آريايي، هر يک در قسمتي از ايران سکني گزيدند: مادها در شمال غربي ايران، پارس‌ها در قسمت جنوبي و پارت‌ها در حدود خراسان امروزي. مادها در اوايل قرن هفتم قبل از ميلاد اولين دولت ايراني را تاسيس کردند.

از پادشاهان بزرگ اين سلسله مي‌توان به هوخشتره که با دولت بابل متحد شد و آشوري‌ها را از بين برد اشاره کرد. دولت ماد در 550 قبل از ميلاد به دست کورش منقرض شد و سلطنت ايران به پارسي ها منتقل گشت. در زمان داريوش، امپراطوري هخامنشي به منتهاي بزرگي خود رسيد: از هند تا درياي آدرياتيک و از درياي عمان تا کوه‌هاي قفقاز.

جنگ هاي ايران و يونان در زمان او آغاز شد. دولت هخامنشي سر انجام در 330 ق. م به دست اسکندر مقدوني منقرض گشت و ايران به دست سپاهيان او افتاد. پس از مرگ اسکندر (323 ق. م) فتوحاتش بين سردارانش تقسيم شد و بيشتر متصرفات آسيائي او که ايران هسته آن بود به سلوکوس اول رسيد. به اين ترتيب ايران تحت حکومت سلوکيان در آمد. پس از مدتي پارت‌ها نفوذ خود را گسترش دادند و سرانجام توانستند سلوکيان را نابود و امپراتوري اشکاني را ايجاد کنند.

اين امپراتوري در دوره اقتدارش از رود فرات تا هندوکش و از کوه‌هاي قفقاز تا خليج فارس توسعه يافت. در عهد اشکاني جنگ‌هاي چند ساله ايران و روم آغاز شد. سلسله اشکاني در اثر اختلافات داخلي و جنگ‌هاي خارجي به تدريج ضعيف شد تا سر انجام به دست اردشير اول ساساني منقرض گرديد.

وي سلسله ساسانيان را بنا نهاد که تا 652 ميلادي در ايران ادامه يافت. دولت ساساني حکومتي ملي و متکي به دين و تمدن ايراني بود و قدرت بسيار زيادي کسب کرد. در اين دوره نيز جنگ‌هاي ايران و روم ادامه يافت.

امپراتوري پهناور ساساني که از رود سند تا درياي سرخ وسعت داشت، در اثر مشکلات خارجي و داخلي ضعيف شد.

آخرين پادشاه اين سلسله يزدگرد سوم بود. در دوره او مسلمانان عرب به ايران حمله کردند و ايرانيان را در جنگ‌هاي قادسيه، مدائن، جلولاء و نهاوند شکست دادند و بدين ترتيب دولت ساساني از ميان رفت

ايران پس از اسلام

جنگ نهاوند در سال 20 هجري اتفاق افتاد و پس از آن ايران به دست اعراب افتاد. در طول بيست سال بعد، تمام بلاد ايران مانند خراسان و سيستان نيز فتح شد.

سال‌ها گذشت و در اين مدت اختلافات داخلي زيادي بين مسلمانان پديد آمد. بني اميه در دوران حکومت خود، بزرگي اعراب و تحقير ملل ديگر را شعار خويش ساخته بودند، و ايرانيان که از فشارهاي حکومت ناراضي بودند، همواره مترصد اقدام عليه آنان بودند. چنان که نه فقط همراه مختار و ابراهيم بن مالک بر ضد عبدالملک بن مروان قيام کردند، بلکه به اتفاق عبدالرحمان بن اشعث نيز عليه حجاج بن يوسف ثقفي همدست شدند،به خصوص که خلفاي بني اميه در امر جزيه و خراج خشونت و شدت زيادي به خرج مي‌دادند.

به تدريج در اواخر حکومت بني اميه، خراسان پايگاهي براي مخالفان آنها شد. لذا بني عباس براي نفوذ خود به ايراني ها متوسل شدند. کمک ايرانيان به بني عباس را بايد دليل اصلي براي نابودي بني اميه و قدرت بني عباس دانست. به همين دليل بود که در دوره عظمت عباسيان، بالاترين مقام‌هاي اجرايي به ايرانيان اختصاص يافت که در اين مورد مي‌توان به وزارت خاندان برمکي اشاره کرد. با قتل اين خاندان توسط هارون الرشيد و بيرون راندن ايراني ها از دستگاه خلافت، مقدمات ضعف دولت عباسي آغاز شد. با ضعف دولت عباسي و خارج شدن بعضي سرزمين‌ها از زير نفوذ آن، دولت‌هايي در گوشه و کنار ايران ايجاد شدند و خود را مستقل از دستگاه خلافت اعلام کردند. از اين دولت ها مي توان به طاهريان و صفاريان اشاره کرد.

به تدريج نفوذ دستگاه خلافت بني عباس به عراق محدود شد و دولت‌هايي ايراني با قدرتي بسيار پديد آمدند؛ مانند دولت آل بويه. دولت ايراني ساماني در ماوراء النهر پديد آمد. از سال‌ها قبل، اقوام ترک در دستگاه خلافت و ديگر دولت‌ها نفوذ کرده بودند، لذا توانستند دولت غزنوي را در شرق ايران به وجود آورند. پس از غزنويان، ترک‌هاي سلجوقي به قدرت رسيدند که عظمت امپراطوري ايران در دوره حکوت آنها، بار ديگر تقريباً تمام فلات ايران تا آسياي صغير را در بر گرفت.

سلجوقيان حتي خليفه عباسي را هم زير نفوذ خود گرفتند و توانستند در جنگ با دولت روم شرقي پيروز شوند. پس از اين پيروزي بود که به تدريج مقدمات جنگهاي صليبي فراهم شد تا اينکه رسماً در سال 1099 ميلادي، اين جنگ‌ها آغاز شد.

پس از سلجوقيان، خوارزمشاهيان بر سر کار آمدند. در اين دوره جهان اسلام مواجه با فاجعه بزرگي گرديد: حمله مغول.

بسياري از شهر هاي آباد ايران با خاک يکسان شد و صدها هزار نفر از مردم کشته و آواره شدند.

در حمله بعدي مغول که توسط هلاکو خان ترتيب داده شد، بغداد تصرف شد، دولت عباسي سقوط کرد و خليفه آن کشته شد. بازماندگان هلاکوخان که به نام ايلخانان بر ايران حکومت مي‌کردند، به سبب تاثير نفوذ وزرا و مشاوريني چون خواجه نصير الدين توسي، شمس الدين محمد جويني و رشيد الدين فضل الله همداني و مخصوصاً فرهنگ ايراني - اسلامي ايرانيان، به دين اسلام گرويدند و مقهور تمدن و تربيت ايراني‌ها شدند.

خاتمه کار ايلخانان با ضعف و اختلافات داخلي و شورش هاي زيادي در اطراف و اکناف کشور همراه شد. در اين هنگام يکي ديگر از سرداران مغول به نام تيمور لنگ حملات خود را آغاز کرد. تيمور که طنين نامش از چين تا مصر و از دهلي نو تا مسکو را به وحشت مي‌افکند، طي يورش‌هاي خونين و مکرر خويش بسياري از بلاد ايران و سرزمين‌هاي ديگر را ويران کرد و جنايات بسياري مرتکب شد. پس از او جانشينانش نتوانستند قلمرو وي را حفظ کنند و حکومت‌هاي محلي در همه جاي ايران سر بر آوردند.

سرانجام شاه اسماعيل صفوي به اين حکومت ها پايان داد و حکومت مقتدر شيعي صفوي را بنيان نهاد، اما صفويه نيز با هجوم افغان‌ها منقرض گرديد. پس از آن نادر شاه، افغان‌ها را بيرون راند و سلسله افشاريه را تأسيس کرد. وي حملاتي را عليه هندوستان ترتيب داد. سپس سلسله زنديه که مؤسس‌اش کريم خان زند بود، حکومتي را بنا نهاد که چندان دوام نيافت و با حملات آنها محمد خان از بين رفت.

از آن پس دوره حکومت قاجاريه شروع شد که تا سال‌ها ادامه داشت. از پادشاهان اين سلسله مي‌توان فتحعليشاه، ناصر الدين شاه و مظفر الدين شاه را نام برد. در اين دوره جنگ‌هاي ايران و روسيه رخ داد که به دليل بي‌کفايتي شاهان قاجار، بسياري از سرزمين هاي ايران از کشور جدا شد و از دست رفت.

آخرين سلسله پادشاهي که بر ايران حکومت کرد، خاندان پهلوي بود. رضا شاه توسط کودتايي که در سوم اسفند 1299 ترتيب داد، به وزارت رسيد و مدتي بعد انقراض قاجاريه را اعلام کرد. همزمان با جنگ جهاني دوم، نيروهاي متفقين در شهريور 1320 هجري شمسي وارد ايران شدند تا به شوروي که عليه آلمان مي‌جنگيد امکانات برسانند. رضا شاه به دستور دولت انگليس از ايران خارج شد و پسرش، محمدرضا شاه، بر تخت سلطنت نشست. دوره پهلوي تا بهمن 1357 که انقلاب اسلامي پيروز شد، ادامه يافت.

منبع

رشد