سياهان آمريكا و اسلام سياسي - سیاهان آمریکا و اسلام سیاسی نسخه متنی

سياهان آمريكا و اسلام سياسي

مرتضي شيرودي

دريانوردان مسلمان اندولسي (=اسپانيايي)، قبل از كريستف كلمب پا در قاره آمريكا نهادند و اسلام را به آن مكان بردند. پس از آن نيز بر اثر رفت و آمد تجار و بحرپيمايان مسلمان و مهاجرت گروهي از مسلمانان اروپايي، هندي و...1، و مهم‏تر از همه، مهاجرت اجباري بردگان مسلمان سياه به قاره آمريكا،2 اسلام در آن مكان نفوذ كرد و مطرح شد. با اين وصف اسلام از اوايل قرن 14 ش./20 م. آن هم در پي اوج‏گيري محروميت رنگين‏پوستان، به‏ويژه سياهپوستان مسلمان آمريكايي از حقوق فردي و اجتماعي و ناكامي انديشه ناسيوناليسم در نجات سياهان از ظلم و ستم سفيدپوستان، به عنوان ايدئولوژي مبارزه سياسي سياهان برگزيده شد.3

مروري بر تاريخچه جنبش اسلامي سياهان آمريكا

آمريكاييان براي افزايش توليدات كشاورزي (=جنوب آمريكا) و صنعتي (=شمال آمريكا)، تعداد زيادي از سياهپوستان آفريقايي را به بردگي گرفتند. اين سياهپوستان از ابتدايي‏ترين حقوق فردي و اجتماعي محروم بودند، و با آنها همچون بردگاني رفتار مي‏شد كه گويا براي خدمت به سفيدپوستان آفريده شده‏اند. به همين علت از اواسط سده 11 ش./17م. تا اواسط سده 13 ش./19م. قيام‏هايي از سوي بردگان سياه عليه اربابان سفيدپوست روي داد.4 جنبش‏هاي ملي گرايانه سياهان، در اوايل قرن حاضر به رهبري «ماركوس گاروي»5 و «نوبل دروعلي»6 ادامه يافت. به گونه‏اي كه فقط در سال 1298 ش./ 1919م. 25 برخورد خونينِ نژادي در آمريكا اتفاق افتاد. اما هيچ‏يك از اين قيام‏ها (=قيام‏هاي ناسيوناليستي) منجر به دستيابي سياهان به حقوق برابر با سفيد پوستان نشد. اين سرخوردگي و ناكامي گرايش جديدي را در فرايند مبارزات سياسي سياهان در دهه اول قرن سيزدهم هجري شمسي/دهه سوم قرن بيستم ميلادي پديد آورد كه به گسترش و توسعه اسلام در جامعه سياهپوست آمريكا مي‏انديشد؛ اسلامي كه هيچ‏گونه تمايزي بين انسان‏ها، مگر بر اساس تقوا قائل نيست.7

بر اساس گرايش جديد، جنبش اسلامي سياهان آمريكا در سال 1309 خورشيدي/1930 ميلادي شكل گرفت. اندكي بعد از آن، اين جنبش از سوي «عاليجاه محمد»8 با تأسيس «گروه ملت اسلام» گسترش يافت. ملت اسلام صرفا يك گروه سياسي نبود، بلكه با شركت در فعاليت‏هاي اقتصادي سودآور در جهت ارتقاي مادي زندگي سياهان تهيدست گام برداشت. اين جنبش پس از مرگ عاليجاه محمد، عليرغم انشعابات مختلف، به عنوان مهم‏ترين و گسترده‏ترين گروه اسلامي سياهان آمريكا به حيات خود ادامه داد.9

رهبران جنبش اسلامي سياهان

«والاس دي فرد محمد» اولين رهبر سياهان مسلمان آمريكا بود. او كارش را با تبليغ اسلام آغاز كرد، سپس براي نجات سياهان از محروميت‏هاي حقوقي و اجتماعي، نخستين گروه سياسي مسلمانان را در بزرگ‏ترين شهر سياه‏پوست‏نشين يعني «ديترويت» تأسيس كرد، و در فاصله كوتاهي پيرواني بالغ بر هشت هزار نفر پيدا كرد. اما در سال 1311 ش./1932م. پس از دو سال فعاليت مستمر ناگهان ناپديد شد.10 پس از ناپديد شدن ناگهاني فرد محمد، رهبري جنبش مسلمانان سياه به دست عاليجاه محمد افتاد. او تا زمان مرگش در سال 1354 ش./ 1975م. رهبري اين جنبش را بر عهده داشت. نقش عاليجاه محمد در جنبش اسلامي سياهان بيش از فرد محمد ارزيابي مي‏شود. زيرا عاليجاه محمد مساجد بسياري در آمريكا ساخت و روحانيوني را براي اداره هر يك از آنها تعيين كرد، و نيز به دائر كردن يك دانشگاه اسلامي مخصوص سياهان همت گمارد، و براي تثبيت موقعيت داخلي جنبش اسلامي سياه‏پوستان، با كشورهاي اسلامي روابط دوستانه‏اي برقرار كرد. مجموعه اين اقدامات در سامان بخشيدن به جنبش سياه‏پوستان مسلمان و همچنين در ارتقاي دانش اسلامي و افزايش تحرك سياسي آنان مؤثر افتاد.11

بعد از مرگ عاليجاه محمد، فرزندش «والاس دي محمد» رهبري ملت اسلام را برعهده گرفت. او پس از تصدي رهبري مسلمانان آمريكا، نام كانون ملت اسلام را به جامعه جهاني تغيير داد. نام بلاليان 12 را براي مسلمانان سياه انتخاب كرد، و فعاليت‏هاي تجاري كانون ملت اسلام را متوقف ساخت. اين اقدامات با انتقاد گروهي از مسلمانان سياه‏پوست و برخي از متصديان مساجد مواجه شد؛ زيرا به اعتقاد آنها نام ملت اسلام، اتحاد برانگيزتر، نام سياهان مسلمان جذاب‏تر و فعاليت‏هاي اقتصادي براي سياهان سودمندتر بود.13 اقدامات والاس دي محمد، زمينه تفرقه و انشعاب‏هاي مختلف را در پيروان كانون ملت اسلام فراهم آورد. بر اين اساس تعدادي از رهبران مسلمان سياه‏پوست از جمله «مالكوم ايكس»14 با انشعاب از كانون ملت اسلام، گروه‏هاي اسلامي جديدي را در جامعه سياه‏پوستي آمريكا پديد آوردند.15 پس از ترور وي و به‏ويژه با آغاز سال‏هاي نخستين دهه 70 ش./ 90 م. جامعه سياهان مسلمان آمريكا تحت رهبري «لوئيس فراخان» به سوي اتحادي كه كانون ملت اسلام از آن بهره‏مند بود، حركت كرده است.

انگيزه‏هاي تأسيس كانون ملت اسلام

آمريكاييان از همان نخستين روزهايي كه سياهان آفريقايي را براي كار در مزارع به خدمت گرفتند، با آنها به صورت برده رفتار كردند؛ زيرا به عقيده سفيدپوستان آمريكايي، سياهان ذاتاً بي لياقت و پَست آفريده شده‏اند، و به همين جهت فقط براي كار كردن، كشته شدن و خدمت به سفيدپوستان‏اند. اين مسائل بردگان سياه‏پوست را مجذوب و همگامِ جنبش ضد برده‏داري سفيدپوستان شمال آمريكا، ساخت. اين جنبش كه با هدف ظاهري مبارزه با برده‏داري جنوب آمريكا ولي در واقع به منظور دستيابي به زمين‏هاي مزروعي و مواد خام جنوب صورت گرفت، به تشكيل آمريكا16 و صدور فرمان آزادي بردگان از سوي آبراهام لينكلن در سال 1242 ش./1863م. انجاميد.17 برخلاف انتظار سياهان، فرمان لغو برده‏داري منجر به برابري حقوقي آنها نگرديد؛ بلكه نظام تبعيض نژادي، با آثارِ به مراتب بدتر از نظام گذشته، جايگزين سيستم برده‏داري گرديد. بر اساس نظام جديد، سياهان از شخصيت اجتماعي، امنيت شغلي و هويت ملي محروم شدند، و محل‏هاي سكونت، گورستان‏ها، رستوران‏ها، پارك‏ها و حتي شيرهاي آب آشاميدني‏شان جدا گرديد؛ از تصدي مشاغل مهم و كليدي، تحصيل برابر با سفيدپوستان، دستمزدهاي يكسان و... بي نصيب ماندند.18

ناتواني ناسيوناليسم سياه به رهبري «ماركوس گاروي» و «نوبل درو علي» در نجات سياهان از نظام تبعيض نژادي، ناكامي كليساهاي مسيحي در متقاعد كردن سياهان ستمديده به بردباري در برابر ظلم سفيدپوستان، و نيز بحران اقتصاديِ آمريكا در سال‏هاي 1308 و 1309 ش./ 1929 و 1930م. كه منجر به قحطي و فقر بيشتر سياهان گرديد، زمينه‏هاي مناسب براي روي آوردن جامعه سياهان آمريكا را به اسلام فراهم آورد. آنچه بيش از همه در گرايش سياهان به سوي اسلام مؤثر افتاد، پيام‏هاي اسلامي نهضت بود كه فرد محمد و عاليجاه محمد تأسيس كردند.19

مهم‏ترين پيام‏هاي جذاب نهضت اسلامي سياهان عبارت بود از:

1. اتحاد تمام سياهپوستان آمريكايي در يك نظام برادري سياه‏پوستي؛

2. ايجاد يك نظام آموزشي مستقل از نظام آموزشي سفيدپوستان؛

3. تلاش براي آزادي مسلمانان زنداني از زندان‏هاي آمريكا؛

4. تشكيل مدارس جداگانه دخترانه و پسرانه براي فرزندان مسلمانان؛

5. آزادي مسلمان‏ها در تبليغات اسلامي. 20

آثار نهضت اسلامي سياهان

برخي از نتايج مثبت و منفي نهضت اسلامي سياهان را مي‏توان به شرح ذيل برشمرد: فردمحمد اولين رهبر سياهان مسلمان در سال 1311 ش./1932م. به طرز شگفت‏آوري ناپديد شد. عاليجاه محمد در طي بيش از چهار دهه رهبري كانون ملت اسلام، بارها بازداشت و زنداني گرديد. مالكوم ايكس هم از رهبران با نفوذ مسلمان آمريكايي است كه در دهه 40 و 50 ش./ 60 و 70م. ترور شد. اما هيچ‏يك از اين ترورها در خاموش كردن جنبش اسلامي سياهان مؤثر نيفتاد؛ بلكه تظاهرات متعدد ميليون‏ها انسان سياه‏پوست مسلمانِ معترض به نظام تبعيد نژادي و ... در اواسط دهه 70 ش./ 90 م. نشان از تشديد گسترش نهضت اسلامي سياهان دارد.21

علي‏رغم قيام‏ها و تظاهرات متعدد سياهان آمريكايي در برابر نظام برده‏داري و تبعيض نژادي و برخي اقدامات تلافي‏جويانه مسلمانان سياه، مانند ممنوعيت آرايش مويِ زنان مسلمان،22 هيچ گونه بهبودي در موقعيت اجتماعي آنان صورت نگرفته است؛ بلكه هنوز هم حقير شمرده مي‏شوند و با آنان به عنوان موجوداتي پَست رفتار مي‏شود.23 تفرقه و عقايد خرافي و مخالفت سردمداران آمريكايي، علت‏هاي ناكامي نهضت اسلامي سياهان آمريكا در نيل به هدف‏هاي مورد نظر است. تغيير شعار برادري سياهان به برادري جهاني (=برادري سياهان و سفيدپوستان) از سوي اتحاديه مساجد مسلمان به رهبري مالكوم ايكس از جلوه‏هاي تفرقه، و اعتقاد به الوهيت فرد محمد از سوي پيروانش، از مصداق‏هاي عقايد خرافي سياهان به شمار مي‏رود24 كه آن به صورت معجوني از افسانه‏هاي آفريقايي، تعاليم مسيحيت و احكام اسلامي در آورده است.25

گسترش جنبش اسلامي سياهان آمريكا تا حد زيادي متأثر از پيروزي انقلاب اسلامي ايران است؛ زيرا با پيروزي انقلاب اسلامي، موج اسلام‏خواهي در بين سياهان آمريكا آهنگ سريع‏تري به خود گرفت. به دفعات تظاهرات چندميليوني سياهان و سياهان مسلمان با شعارهاي «الله اكبر» به دعوت گروه امت اسلام در آمريكا صورت گرفته است. لوئيس فراخان در سال 1374 ش./ 1995 م. به ايران مسافرت كرده، و از 1100 مسجد آمريكا، 800 باب آن در ده سال اخير بنا شده است و نيز آمار كساني كه همانند ايرانيان مسلمان لباس مي‏پوشند و همچنين تعداد افرادي كه مسلمان مي‏شوند، در حال گسترش است.

Nobel Drew Ali .6

Marcus Garvey .5

1. اين مهاجرت‏ها به ترتيب از سال 871 و 1209 ش. به بعد اتفاق افتاد.

2. اقليت‏هاي مسلمان در جهان امروز، علي كتاني، ص 231.

3. مسلمانان سياهپوست آمريكائي، علي‏رضا راهي و حسين هدي، ص 21.

4. مسلمانان سياه آمريكا، استين ادوم، ترجمه محمد رفيعي مهر آبادي، ص 10.

5. مسلمانان سياه آمريكا، استين ادوم، ترجمه محمد رفيعي مهر آبادي، ص 14 و 32.

6. عاليجاه را به‏صورت «اليجاه» هم مي‏نويسند؛ اما اگر عاليجاه را از عاليجناب بدانيم، در آن صورت عاليجاه صحيح‏تر است.

7. مسلمانان سياه آمريكا، استين ادوم، ترجمه محمد رفيعي مهرآبادي، ص 15-14.

8. عده‏اي ناپديد شدن ناگهاني دي فرد محمد را به سازمان جاسوسي سيا نسبت مي‏دهند.

9. سياهان در ايالات متحده، كلودفولان، ترجمه قاسم صنعوي، ص 119.

10. اشاره به بلال حبشي است كه او هم سياهپوست بود.

11. مسلمانان سياه‏پوست آمريكائي، علي‏رضا راهي و حسين هدي، ص 35-31.

12. ايكس بر خلاف برخي از رهبران سياه، منشأ نژادي سياهان را مجهول مي‏دانست و به همين دليل نام ايكس يعني مجهول را بر خود نهاد. ر.ك: مسلمانان سياهپوست آمريكائي، علي‏رضا راهي و حسين هدي، ص 61.

13. همان، ص 40-38.

14. آمريكا قبل از جنگ داخلي به صورت ايالت‏هاي مستقل از هم بوده است.

15. سياهان آمريكا را ساختند، بنجامين كوارلز، ترجمه ابراهيم يونسي، ص133-131.

16. مسلمانان سياه‏پوست آمريكايي، علي‏رضا راهي و حسين هدي، ص 35-31.

17. مسلمانان سياه آمريكا، استين ادوم، ترجمه محمد رفيعي مهرآبادي، ص 78-76.

18. همان، ص 16.

19. روزنامه اطلاعات (20 الي 30 مهرماه 1374 و 1375)، صفحه آخر.

20. زنان مسلمان كه در كانون ملت اسلام عضوند، به نشانه اعتراض به نظام تبعيض نژادي (=آپارتايد)، از آرايش موها خودداري مي‏كنند.

21. مسلمانان سياهپوست آمريكايي، علي‏رضا راهي و حسين هدي، ص 33-30.

22. مسلمانان سياه آمريكا، استين ادوم،ترجمه محمد رفيعي مهرآبادي، ص 78-77.

23. آينده جنبش اسلامي سياهان آمريكا اميدبخش است. زيرا هر ساله 300 هزار نفر از سياهان، مسلمان مي شوند. بر اين اساس پيش بيني مي‏شود كه تا قبل از سال 1379 ش./ 2000 م. اسلام به دومين دين بعد از مسيحيت در آمريكا تبديل گردد.برخي ديگر معتقدند كه چنانچه آمار رشد جمعيت مسلمانان و آمار زاد و ولد و آمار مسلمان شدن سياهان به صورت فعلي ادامه پيدا كند، اسلام گسترده‏ترين دين در آمريكا خواهد شد. علاوه بر آن مسجدسازي در دهه اخير در آمريكا نسبت به دهه قبل از آن 72 درصد افزايش نشان مي‏دهد.