بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
کوثر- شماره 13 - تابستان 1383فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي سيره‌ي فاطمه زهرا (س)مقدمه:يکي از مسئوليت‌هاي مهم انبياء و اولياء الهي سمت معلمي و مربيگري بشريت بوده است از بارزترين و مهمترين فعاليتهاي يک معلم وارسته ايجاد و احياء فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي است اين مهم در سيره خاتم‌الانبياء محمد مصطفي (صلي الله عليه و آله) که هدفمندي بعثت خود را تعليم و تربيت نفوس و تکميل مکارم اخلاقي و انتقال علوم و معارف الهي به استعدادهاي قابل دانسته موج مي‌زند و خود را نشان مي‌دهد - تحقق تعليم و تربيت الهي و تکميل مکارم اخلاقي نيازمند حکومتي پاسخگو است که براي همه نيازهاي انساني پاسخ معقول و منطقي با فطرت و وجدان بيدار بشري دارد. و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) مؤسس چنين حکومت ديني است که بر اساس آيات وحياني قرآن کريم به ترويج و توسعه فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي پرداخته است. اهل بيت معصوم پيامبر (عليهم‌السلام) به ويژه فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) همگام با پيامبر در جهت توسعه فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي گام برداشته و در اين مسير موفقيت‌هاي چشمگيري را نصيب اسلام و جامعه اسلامي نموده‌اند ـ در اين عصر که ولايت فقيه استمرار بخش ولايت معصومين (عليهم السلام) است و حکومت ديني با زعامت ولي فقيه سعي در تحقق آرمانها نبوي ، علوي و فاطمي دارد ، شعار سال را پرسشگري و پاسخگويي قرارداده تا پرسشگر و پاسخگو با فرهنگ ديني و در حکومت ديني نسبت به يکديگر احساس مسئوليت نمايند و اين امر موجب رشد و تعالي جامعه اسلامي در همه ابعاد و زمينه‌ها گردد.آنچه ما در اين مقاله بدان پرداخته‌ايم تبيين فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي از سيره کوثر قرآن حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) مي‌باشد که روشنگر آثار و برکات تحقق اين فرهنگ در سطح جامعه اسلامي است.کليد واژه‌ها:فرهنگ فاطمي، يعني فرهنگ قرآني، فرهنگ فاطمي يعني فرهنگ نبوي و علوي؛ شخصيت علمي فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها)؛ فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي از سيره حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) فرهنگ فاطمي يعني فرهنگ قرآني:آنچه در سيره انسان‌ساز و تحول بخش حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) وجود دارد عمل به قرآن و تحقق فرهنگ قرآني است. با انديشه در سيره و فرهنگ فاطمي در خواهيم يافت اين فرهنگ همان فرهنگ قرآني است و نقطه‌اي فاصله و دوري بين آنها وجود ندارد و به عبارتي فرهنگ فاطمي يعني فرهنگ قرآني است.حضرت زهرا مرضيه (سلام‌الله‌عليها) در معرفي قرآن و فرهنگ قرآني مي‌فرمايند:قرآن حجت فروزان الهي است که واجباتش تفسير شده و محرماتش مشخص گرديده و براهينش روشن و دلايل‌اش کافي و فضائلش ارزشمند و قوانين‌اش نوشته شده است فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) که مروج و معلم و مفسر قرآن و فرهنگ قرآني است بخوبي فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي را همانند ساير نمادهاي فرهنگ قرآني شناخته و به معرفي و گسترش آن اقدام نموده است.اهميت پردازش به اين فرهنگ در سيره قرآني فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) به همان اندازه‌اي است که خداوند تبارک و تعالي در آيات وحياني‌اش فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي را مطرح نموده است.ميزان اين اهميت را مي‌توان اين چنين بيان نمود که اول معلم بشريت حضرت حق تبارک و تعالي خود مروج فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي بوده است و فرموده: (فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون) ضرورت سئوال و پرسش از اهل ذکر و تعهد اهل ذکر به پاسخگويي به عنوان اولين نشان از آيات الهي قرآن است.قرآن کريم در آيات متعدد شيوههاي پرسشگري، جهات و محتواي پرسش‌ها را مطرح نموده و پاسخ معقول و منطقي هرکدام را منطبق با فهم و عقل مخاطبان براي هر عصري بيان داشته است. اما اصول الهي حاکم بر فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي از منظر سيره قرآني فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) عبارتند از: توجه به علم خدا، توجه به نظارت خدا و توجه به ثبت و ضبط پرسش و پاسخ و عقاب يا پاداش آنها و اخلاق پرسشگري و پاسخگويي، که بخش عمده‌اي از فرهنگ پرسشگري و پاسخگويي را شکل مي‌دهد.فرهنگ فاطمي (سلام‌الله‌عليها) يعني فرهنگ نبوي (صلي الله عليه و آله) و علوي (عليه السلام):- صورت ديگر سيره کمال آفرين حضرت زهراي مرضيه حضور اخلاق، تفکر و انديشه رسول‌الله (صلي الله عليه و آله) و حضرت علي (عليه السلام) در زندگي و شيوه و روش آن حضرت مي‌باشد. از آنجا که فاطمه زهرا در سايه‌سار رسول‌الله (صلي الله عليه وآله) رشد و نمو نمود و تعليم و تربيت خاص نبوي را دريافت کرد و در محضر امام علي (عليه السلام) نبوغ و انديشه‌هايش بارور گرديد. و آنها را به زيباترين شکل به منصه ظهور رسانيد از فرهنگ‌سازان جاودانه تاريخ بشري محسوب مي‌گردد.يکي از مصاديق مهم و تاثيرگذار در تنظيم و استحکام ساختار روابط انساني و نوسازي جامعه براساس الگوي نبوي و علوي، مديريت مکتبي است، اين نوع مديريت از عناصر به هم پيوسته ]دانش[ و ]خلاقيت[ ترکيب مي‌يابد، که بر حول محور تعهد و مسئوليت ديني تحقق مي‌پذيرند.خلاقيت مديريتي نيز از (بلوغ رشد) يعني بلندترين نقطه‌ي علم بر‌مي‌خيزد. زيرا علم در نقطه‌ي اوج خود، حيثيت هنري مي‌يابد، زيبا مي‌شود و به بار خلق و ابداع مي‌نشيند. آنچه مديريت مکتبي و تاثير آن در رضايتمندي مردم و اعضاي جامعه را فراهم مي‌آورد و نقش غيرقابل انکار در شکوفائي استعدادهاي خلاق براي فراهم سازي قسط و عدالت اسلامي بر جاي مي‌گذارد فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي است که حضرت زهراي مرضيه (سلام‌الله‌عليها) آن را در مديريت رسول‌الله (صلي الله عليه و آله) و امام علي (عليه السلام) ديده و خود به عنوان يکي از ناشران و مروجان مهم اين فرهنگ به مديريتي تحسين برانگيز مباشرت نموده است او کلام رسول الله (صلي الله عليه و آله) را در گوش و ذهن دارد که فرمودند : ]العلم خزائن و مفتاحها السوال فاسلوا يرحمکم الله فانه يوجد فيه اربعه (السائل و المعلم و المسمع و السامع و المحب لهم) دانش گنجينه‌هايي است و کليد آنها پرسش است. پس خدايتان رحمت کند بپرسيد که با اين کار چهار نفر اجر مي‌يابند ]پرسشگر و پاسخگو[ ]گوش دهند به پرسش و پاسخ[ ]شنوده و پيگير جلسه پرسش و پاسخ[ و کسي که به کار آنها علاقمند است[ همچنين او به علم امام علي (عليه السلام) آگاه است و او را باب شهر علم مي‌داند (انا مدينة العلم و علي بابها) و مي‌داند که او به عنوان قرآن ناطق پرچمدار فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي است و بارها گفته و مي‌گويد (سلوني قبل ان تقفدوني ….. سلوني فان عندي علم الاولين و آخرين) از من بپرسيد پيش از آنکه از دستم دهيد، زيرا من به راههاي آسمان داناتر از راههاي زمين هستم. ماحصل تعليم و تربيت نبوي و علوي ظهور فرهنگ فاطمي است که با يک مديريت مکتبي به توسعه و گسترش فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي مي‌پردازد تا استعدادها شکوفا، عدالت‌ها برقرار و رضايتمندي مردم و جامعه فراهم گردد. او در اين راستا در مقام آموزش و پرورش انسان‌هاي بزرگ به تعليم و تربيت بهترين زنان و بهترين شاگردان اقدام نمود و بهترين خطيب، سخنور، شاعر و حافظ قرآن بود و الگوي عملي و رفتاري براي همه مردان و زنان در طول اعصار و قرون به حساب مي‌آمد.شخصيت علمي فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها):فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) تحت تعليم و تربيت پدر بزرگوار خود حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) به درجات عالي تعقل، تفکر و علم نائل آمد و عالمه، معلمه، محدثه، حافظه قرآن و مفسره قرآن گرديد و از محضر باب شهر علم (علي‌بن‌ابي‌طالب(عليه السلام) رهنمودها آموخت. حضرت جبرائيل امين اخبار غيبي و مسائل هستي را براي او باز مي‌گفت و فرشتگان الهي بر خانه او آمد و شد مي‌کردند. او معلمي متفکر و انديشمندي حاذق بود که با ظرافت به تعليم و تربيت جامعه همت داشت و اعضاء خانواده حضرت زهرا (سلام‌الله‌عليها) که گنجينه‌هاي علم خدا بودند با او در اين مهم همسو بودند. شاگردان، تربيت يافتگان و راويان حديث و وجود صحيفه فاطميه که يکي از مراجع و مآخذ علمي حضرات ائمه طاهرين (عليهم‌السلام) بوده و هست بيانگر بخشي از علوم وافر آن حضرت مي‌باشد.امدادرساني فکري به جوانان که در معرض شبهات و انديشه‌هاي فتنه‌انگيز بودند از ديگر تلاش‌هاي علمي حضرت زهرا (سلام‌الله‌عليها) محسوب مي‌گردد و حتي حضرت از موفقيت جوانان مؤمن که به پاسخگويي منطقي با معاندين مي‌پرداختند خوشحال و شادمان مي‌گرديدند. از ديگر امتيازات حضرت زهراي مرضيه کفويت ايشان با امام علي (عليه السلام) است که اين کفويت در مسائل علمي نيز مطرح مي‌باشد.حضرت رسول اکرم (ص) فرموده‌اند: (لولم يخلق‌الله عليا ما کان لفاطمه کفو) اگر خداي متعال علي را نمي‌آفريد براي فاطمه کفو و همتايي وجود نداشت. فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي در سيره فاطمه زهرا سلام‌الله عليها:سيره فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) در جهت فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي بسيار روشن و فعال است. حضرت اين فرهنگ را براي کودکان و نوجوانان، جوانان - مردان و زنان و افراد مسن پايه‌ريزي نموده است از جمله فرهنگ (پرسشگري و پاسخگوئي) براي کودکان و نوجوانان را موجب شکوفا شدن استعدادها، افزايش بهره هوشي، شکل‌گيري حافظه و بالا رفتن قدرت آنها و تسلط در گفتار و گفتگو دانسته و خود در حيطه خانه و خانواده در مقام آموزش و پرورش به تربيت انسان‌هاي بزرگ مبادرت نموده است ما مختصراً به يک نمونه از الگوي رفتاري و عملي حضرت در ارتباط با فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي مي‌پردازيم تا همگان بيش از پيش با عمل و رفتار اين معلم انسان‌ساز آشنا گردند.امام حسن عسگري (ع) فرموده‌اند:زن جواني خدمت حضرت فاطمه عليها السلام شرفياب شد و گفت: مادر ناتواني دارم که در امر نماز به مساله مشکلي برخورد کرده و مرا خدمت شما فرستاده که سئوال کنم و مساله را مطرح نمود. حضرت فاطمه جواب آن مساله را داد. آن زن براي دومين بار مساله ديگري را پرسيد و حضرت فاطمه جوابش را داد. بعد از آن مساله سوم را پرسيد و همچنين تا ده مساله شد.حضرت زهرا (سلام‌الله‌عليها) همه را جواب داد، سپس آن زن از کثرت سئوال خجالت کشيد و عرض کرد اي دختر رسول‌خدا (صلي الله عليه و آله) ديگر مزاحم نمي‌شوم، و از اينکه شما را خسته نمودم شرمنده‌ام. حضرت فاطمه فرمودند: خجالت نکش، هر سئوالي داري بفرما تا جواب بدهم، من از سئوالات تو خسته نمي‌شوم. بلکه با کمال ميل جواب مي‌دهم. اگر کسي اجير شود که بار سنگيني را بر بام حمل کند و در درجه آن مبلغ صدهزار دينار اجرت بگيرد آيا از حمل بار خسته مي‌شود؟ زن پاسخ داد نه خسته نميشود، زيرا در برابر آن مزد زيادي دريافت مي‌کند حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) فرمود: خدا در برابر جواب هر مساله آن قدر به من ثواب مي‌دهد که بيشتر از اينکه بين زمين و آسمان پر از مرواريد باشد. با اين وجود آيا از جواب دادن مساله خسته مي‌شوم؟ با اين روايت مشخص مي‌گردد که حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) علاوه بر ترويج فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي به ايجاد انگيزه و تشنگي براي گسترش اين فرهنگ اثرگذار در جامعه مي‌پردازد که عزيزان خواننده مي‌توانند براي آگاهي بيشتر به مطالعه سيره حضرت فاطمه زهرا بپردازند.خاتمه کلام:با مطالعه در آيات قرآن، احاديث و روايات وارده از حضرات معصومين (عليهم‌السلام) ناگفته‌هاي بسياري از فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي مشخص مي‌گردد که فهرست‌وار به بخشي از آنها اشاره مي‌گردد تا در فرصت ديگر به بيان آنها بنشينيم.توجه به علم و نظارت خداوند در پاسخگوييچگونگي پاسخگويي به ديگرانمقدمات پاسخگويي صحيحدرست شنيدن، تدبر و ادراک شنيده‌ها، دقت در گفتار، صبر در گفتار، نحوه نگاه در گفتار و پاسخگوييپاسخگويي علمي، منطقي و عقلي منطبق با مخاطبانشروع پاسخگويي با نام خدا و سلامچهره شادمانه و نگاه محبت‌آميز در پاسخگوييپرهيز از مجادله‌گري و سخنان لغو و بيهوده در پاسخگوييپرهيز از منت گذاري و عيب جوئي در پاسخگوييپرهيز از کلام، صدا و صوت و گويش نامطلوب در پاسخگوييپرهيز از دروغ، غيبت، تهمت و جوسازي در پاسخگويي و …پي‌نوشت ها:. پايان ص 54. پايان ص 55. پايان ص 56. پايان ص 577. صحيفه فاطميه- باب شناخت قرآن. سوره انبياء آيه 7 و سوره نحل آيه 43. آيات 215 سوره بقره، 189 بقر، 217 بقره، 219 بقره، 220 بقره، 220 بقره، اسراء آيه 85 انفال آيه 1، عم آيه 1، ذاريات آيه 2، قيامت آيه 6، معارج آيه 1 و بسياري از آيات ديگر قرآن در ارتباط با فرهنگ پرسشگري و پاسخگوئي است.. پرسش‌ها و پاسخ‌ها بعضاً بين انبياء و خداوند يا بين فرشتگان و خداوند يا بين اهل كتاب و پيامبر اسلام (ص) يا بين مشركان و پيامبر اسلام (ص) بوده و زمينه پرسشگري آنها به ترتيب كسب يقين، كسب بصيرت و فهم، ايجاد توجه ديگران به موضوع و يا در مقام اعتراض، بهانه‌جويي، ايجاد شك و شبهه و زير سئوال بردن ارزش‌ها بوده است.. كنزالعمال 1426. حديث مشهور نبوي (ص). نهج‌البلاغه - خطبه 189. بحارالانوار جلد 43 ص 8بحارالانوار جلد 43 ص 8كوثر ولايت / ح 135بحارالانوار جلد 2 ص 3
لطفا منتظر باشید ...
