فصلنامه كوثر ـ سال سوم، شماره 9، تابستان 1382 از منظر قرآن كريم و سيره معصومينحجة الاسلام والمسلمين مجتبي كوچكزاده
مقدمه:
بزرگترين جهاد معنوي كه از جمله رموز پايداري، بقاء و تداوم انقلاب اسلامي بوده است خدمت رساني به مردم ميباشد. سال 1382 به عنوان سال نهضت خدمت رساني به مردم معرفي گرديد تا مسئولين بيش از پيش كمر خدمت به مردم را بسته و فاصله خود را با مردم كم نموده و با ساده زيستي، قناعت ورزي، عدل گستري و گره‌گشايي از كار مردم، خود را محبوب خدا و خلق نموده و با فرهنگ سازي خدمت به مردم، تداومگر سيره قرآني حضرات معصومين عليهم‌السلام در انقلاب اسلامي باشند.
واژه‌هاي مطرح در نهضت خدمت رساني:
عدل‌گستري؛ رعايت ميزان، عمل معروف؛ هدايت‌گري؛ اصلاحگري؛ امانت‌داري؛ وفاي به عهد؛ اداي حقوق؛ خدمت رساني؛ همياري و تعاون.
عدل گستري:
(ان الله يامر بالعدل والاحسان) عدالت صفت خداست و انسان كه خليفه خداست بايد متخلق به اخلاق الهي باشد (تخلقوا باخلاق الله) عدل گستري و رعايت عدالت در بين مردم يكي از بالاترين خدماتي است كه مردم انتظار آن را مي‌كشند قرآن كريم مي‌فرمايد: (و اذا حكمتم بين‌‌الناس ان تحكموا بالعدل …) و هنگاميكه بين مردم حكم مي‌كنيد به عدالت حكم نماييد. و در آيه ديگر فرموده است: (ان الله يامر بالعدل والاحسان و ايتاء ذي‌القربي) به درستي كه خدا به عدل و نيكي و بخشش به نزديكان امر نموده است.يكي از مصداق‌هاي خدمت‌رساني به مردم مهرباني كردن به آنهاست، گسترش عواطف در جامعه و زدودن خشكيها و خشونت‌ها و بي‌عدالتي‌هاست. بايد سختي مردم براي ما سخت و رفاه و آسايش آنها براي ما آرامش خاطر باشد.حضرت امام خميني در خصوص عدل گستري حكومت اسلامي فرموده‌اند:ما آرزوي يك همچنين حكومتي را داريم؛ يك حكومت عادل مي‌خواهيم و حكومتي كه نسبت به افراد علاقمند باشند و عقيده‌اش اين باشد كه بايد من نان خشك بخورم مبادا يك نفر در مملكت من زندگيش پايين باشد، گرسنگي بكشد ما چنين حكومت عدلي را مي‌خواهيم.
رعايت ميزان:
يكي از اموري كه باعث سامان يافتن مسائل اجتماعي و اقتصادي و خدمت‌رساني به مردم مي‌گردد رعايت حدود و حقوق است در قرآن كريم آمده است (فاوفوا الكيل والميزان و لا تبخسوا الناس اشياءهم) در سنجش كيل و وزن با مردم عدل و درستي پيشه كنيد، كم و گران نفروشيد.مقام معظم رهبري در خصوص رعايت ميزان و نقش آن در خدمت‌رساني به مردم تأكيد داشته‌اند. ايشان گسترش عشق و علاقه به كار و بيزاري از كم‌فروشي، بيكاري و كم‌كاري در همه اقشار مردم و بالا بردن كيفيت كارها (وجدان كاري) و سامان دادن به نظارت و بازرسي در همه امور كشور كه باعث پيشگيري از جرائم مي‌شود را از مصاديق خدمت‌رساني به مردم دانسته‌اند.
عمل معروف:
يكي از امور بارز در خدمت رساني به مردم (عمل معروف) مسئولين با مردم است. مصاديق (عمل معروف بسيار است كه ما به چند نمونه از آنها بسنده مي‌كنيم. اسلام‌خواهي و اسلام‌گرايي و جذب جوانان به ارزش‌هاي ديني با اعمال معروف و شايسته مسئولين تقويت مي‌گردد و اگر اسلام و ارزش‌هاي آن در مقام عمل به خوبي و زيبايي نمايان‌گر شود و ظهور يابد بالاترين امر به معروف و تبليغات اسلامي تحقق يافته است. حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرموده‌اند: كونوا دعاه الناس بغير السنتكم. برخورد نيكو با مردم و قولوا للناس حسنا - با مردم به نيكويي سخن بگوييد. انفاق و كمك به مردم الذين ينفقون في‌السراء و الضراء - متقين كساني هستند كه در وسعت و تنگدستي انفاق مي‌كنند. مهرباني كردن با مردم ان الله بالناس لرؤف الرحيم - به درستي كه خدا نسبت به مردم رئوف و مهربان است. تواضع نسبت به مردم ولا تصعر خدك للناس و لاتمش في‌الارض مرحا - و هرگز با تكبر و ناز از مردم رخ متاب و در زمين با غرور و تكبر قدم بر مدار. و اخفض جناحك للمومنين - در برابر مؤمنان متواضع باش. تسامح در انتقام و ملاطفت با مردم ولو يواخذ الله الناس بما كسبوا ما ترك علي ظهرها من دابه - اگر خداوند مردم را به خاطر كردار زشتشان مواخذه كند در پشت زمين هيچ جنبنده‌اي باقي نمي‌گذارد. بدي‌ها را با خوبي جواب دادن ادفع بالتي هي احسن - هميشه بدي خلق را به بهترين عمل پاداش ده احسان نمودن به مردم واحسن كما احسن الله اليك - و نيكي كن همچنانكه خداوند به تو نيكي كرد. خير رساني به مردم فاستبقوا الخيرات - در كارهاي خير بر يكديگر پيش بگيريد. ديدار با مردم والذين يصلون ما امرالله به ان يوصل - رابطه‌هايي را كه خداوند به آنها دستور داده است برقرار سازيد. مذاكره و گفتگو با مردم امام صادق عليه‌السلام فرموده‌اند:(يجب للمومن علي المومن النصيحه له في المشهد و المغيب):واجب است بر مومن كه ناصح و خيرخواه مومنين در آشكار و پنهان باشد. امام صادق فرموده‌اند: به زيارت يكديگر برويد زيرا باعث زنده گردانيدن دلهاي شما و ياد نمودن احاديث ماست كه شما را به هم متوجه مي‌سازد و اگر به آنها عمل نماييد هدايت و نجات يابيد. از ديگر مصاديق عمل معروف، صالح و شايسته كه جنبه خدمت‌رساني به مردم دارد شادمان سازي مومنان، صله رحم، اطعام مومنان، رفع گرفتاري‌ها، دوستي و رفاقت با مردم، احياء مومنان و حفظ آبروي آنها و حسن معاشرت و سلوك با بصيرت با مردم ميباشد.
هدايت گري:
از جمله برنامه‌هاي انبياء هدايت مردم و راهنمايي آنها به توحيد، به عبادت خالصانه، به تقوي، به آزادي از اسارت‌ها و به تعليم و تربيت بوده است (و جعلنا هم ائمه يهدون بامرنا) و آنها هاديان مردم به امر ما هستند هدايت كردن از مصاديق بارز خدمت رساني است. قرآن كريم مي‌فرمايد:(الر * و الكتاب انزلناه اليك لتخرج الناس من الظلمات الي النور) اين كتابي است كه آن را فرو فرستاديم بر تو كه مردم را از تاريكي به سوي روشنايي ببري. پيامبر گرامي اسلام در ارتباط با اهميت هدايت‌گري به عنوان يكي از بالاترين خدمات به امام علي (ع) فرموده‌اند: يك نفر به دست تو هدايت شود بهتر است براي تو از آنچه كه آفتاب بر آن بتابد.
اصلاحگري:
خداوند تبارك و تعالي يكي از وظايف انبياء و حكومت‌هاي الهي را اصلاحگري دانسته است در قرآن كريم آمده است: و قال موسي لاخيه هارون اخلفني في قومي و اصلح و لا تتبع سبيل المفسدين قرآن همه مردم را به اصلاحگري دعوت مي‌كند و شروع اين اصلاح را، اصلاح افكار و اعمال مي‌داند (يصلح لكم اعمالكم و يغفرلكم ذنوبكم) يكي از مصاديق اصلاحگري، اصلاح ذات البين است. امام علي (ع) در اين ارتباط مي‌فرمايند: (صلاح ذات البين افضل من عامه الصلاه و الصيام): آشتي دادن بين دو نفر و اصلاح اختلافات و مشاجرات آنها بالاتر از همه نمازها و روزه‌هاي (مستحبي) است. اصلاحگري در همه ابعاد فردي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي مردم لازم است تا راه رشد و تعالي آنها هموار گردد.
امانت‌داري:
يكي از ويژگي‌هاي صالحان مشتاق خدمت‌رساني به مردم امانت داري است، انبياء الهي امين و امانت‌دار مردم بوده‌اند در 6 سوره از قرآن آمده است اني لكم رسول امين رعايت امانت از صفات مومنان است. (قد افلح المومنون … والذين هم لاماناتهم و عهدهم راعون) - خداوند تبارك و تعالي در ارتباط با رعايت امانت و ضرورت سپردن امانت به اهلش فرموده است (ان الله يامركم ان تودو الامانات الي اهلها) و فرمان داده است كه در امانت‌هايي كه به ما سپرده شده است خيانت نكنيم. (يا ايها الذين آمنوا لا تخونوالله و الرسول و تخونوا اماناتكم و انتم تعلمون) ؛ كسي كه در امانت خيانت كند از چشم خدا و رسول و ائمه اطهار و مردم مي‌افتد و ذليل مي‌شود. (ان الله لا يحب الخائنين) حضرت امام خميني در ارتباط با امانت‌داري مسئولين نظام از نمايندگان مجلس گرفته تا وزرا فرموده‌اند: در جمهوري اسلامي زمامداران مردم نمي‌توانند با سوء استفاده از مقام، ثروتاندوزي كنند و يا در زندگي روزانه امتيازي براي خود قائل شوند بايد ضوابط اسلامي را در جامعه و در همه سطوح به دقت رعايت كنند و حتي پاسدار آن باشند.
وفاي به عهد:
(يا ايها الذين آمنوا اوفوا بالعقود) قرآن كريم وفاي به عهد را يكي از اوصاف ابرار و نيكان شمرده است. (ولكن البر من آمن بالله … و الموفون بعهدهم اذا عاهدوا) مسئولين بايستي به عهدي كه با خدا، قرآن، امام، شهيدان و رهبري دارند پايبند باشند و قول‌هايي كه براي خدمت صادقانه و خالصانه داده‌اند را زير پا نگذارند، تاكيد قرآن به لزوم وفاي به عهد است. (و اوفوا بعهد الله عاهدتم) قرآن كريم از كسانيكه وفاي به عهد داشته ستايش نموده و افرادي كه عهد خود را ناديده گرفته‌اند نكوهش نموده است. قرآن به صراحت مومنان را بخاطر وفاء به عهد خويش ستايش مي‌كند و منافقان را به خاطر عدم وفاء به عهد خويش مذمت مي‌كند. كساني كه منافقانه با قول و پيمان‌هاي دروغين به مسئوليت رسيدند ولي به تمامي ارزش‌هاي اين ملت شهيد داده پشت كردند و عهد و پيمان خود را نقض كردند از رحمت الهي دور خواهند بود (والذين ينقضون عهدالله و …) حضرت امام خميني در اين ارتباط فرموده‌اند: وصيت اينجانب به (مسئولين) در اين عصر و عصرهاي آينده آن است كه خود را وقف در خدمت به اسلام و جمهوري اسلامي و محرومان و مستضعفان بنمايند و در كلامي ديگر فرموده‌اند: (شما هر چه خوف داريد از خودتان بترسيد، از اينكه مبادا خداي نخواسته مسير، يك مسير ديگر بشود و راه، يك راه ديگري باشد و توجه به اين چيزي كه الان هست، از دست برود.
اداي حقوق:
احياي زكات، خمس، صدقات، انفاقات وظيفه مسئولين نظام اسلامي است پرداخت زكات يكي از اوصاف برجسته ابرار و صالحان و يكي از برنامه‌هاي مستمر مومنان بوده و نشانه آيين محكم و استوار و موجب اخوت در دين و افزايش بركت و رحمت و تطهير اموال ميباشد. اگر حقوقي كه مومنان بر يكديگر دارند و حقي كه مردم به ويژه فقرا، مساكين، بدهكاران، در راه ماندگان و ساير از مصاديق مصرف زكات بر عهده مسئولين دارند را مورد توجه قرار دهيم و بر اداي حقوق آنها تاكيد كنيم بسياري از نابساماني‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي مرتفع گشته و ارزش‌هاي ديني در جامعه تقويت مي‌گردد.امام صادق عليه‌السلام فرموده‌اند: حق مسلمان بر مسلمان آن است كه آن سير نباشد و برادرش گرسنه و او سيراب و برادرش تشنه و او پوشيده و برادرش برهنه. پس چه بزرگ است حق مسلمان بر مسلمان؛ براي برادر مسلمانت بخواه آنچه براي خود مي‌خواهي.حضرت علي عليه‌السلام فرموده‌اند: خدا را، خدا را در مورد طبقه محروم فراموش نكنيد آنان كه دستاويزي ندارند. مستمندان و محتاجان و گرفتاران را دريابيد كه اين دستگيري‌ها سبب خير و بركت و دوام نعمت در زندگي انسان مي‌شود.
خدمت رساني:
پيامبر گرامي اسلام فرموده‌اند: (من اصبح لا يهتم بامور المسلمين فليس منهم …) كسي كه صبح كند و اهتمام به كارها و حوائج مسلمانان نداشته باشد از آنها نيست و كسي كه نداي فردي را بشنود كه مسلمانان را به ياري مي‌طلبد و او را اجابت نكند مسلمان نيست و در روايت ديگر آمده است كه حضرت فرموده‌اند: محبوبترين مردم نزد خدا كسي است كه نفعش به مردم برسد و به خانواده‌اي شادي رساند. امام صادق عليه‌السلام فرموده‌اند: (من قضي لاخيه المومن حاجه قضي الله عزوجل له يوم القيامه ماه الف من ذلك) كسي كه حاجت مومني را برآورد خداوند بزرگ روز قيامت صد هزار حاجت شبيه آن را از او برآورد. و در روايت ديگر حضرت فرموده‌اند: مسلماني حاجت مسلماني را بر نمي‌آورد مگر اينكه خداي بزرگ به او ندا مي‌كند بر من است پاداش تو و راضي نمي‌شوم براي تو به كمتر از بهشت.همچنين امام صادق (ع) فرموده‌اند: مومني نيست كه تلاش كند در جهت برآوردن حاجت برادر مومنش مگر اينكه خداي بزرگ مي‌نويسد براي او در مقابل هر قدمي كه برداشته، حسنه‌اي و از او گناهي محو مي‌كند و درجات او بالا مي‌رود و ده حاجت او برآورده مي‌شود. رسول گرامي اسلام (ص) در ارتباط با خدمت رساني فرموده‌اند: كسي كه مومني را ياري كند خداوند هفتاد و سه گرفتاري را از او برطرف سازد كه يكي از آنها در دنيا و هفتاد گرفتاري در عالم آخرت از او برطرف مي‌شود. و در روايت ديگر از حضرت آمده است: كسي كه حاجت مومني را برآورد خداوند حوائج زيادي از او برآورده نمايد كه كمترينش دخول به بهشت است.
همياري و تعاون:
افزايش روحيه همياري و تعاون و تقويت اين فرهنگ كارساز در حل معضلات و مشكلات فرهنگي - اجتماعي، سياسي و اقتصادي يكي از وظائف مسئولين نظام ميباشد. فرهنگ همياري و تعاون در صدر اسلام رمز موفقيت مسلمانان بوده است و ما همين روحيه را در سال‌هاي اول انقلاب به صورت چشمگير مشاهده نموديم، همياري و تعاون مردم در پيشرفت نظام مقدس اسلامي نقش بسزايي دارد. انحراف اين همياري و تعاون موجب گسترش نابساماني و روحيه بي تفاوتي در اقشار مختلف مردم نسبت به مسائل مبتلا به جامعه مي‌شود. قرآن كريم مي‌فرمايد: تعاونوا علي‌البر و التقوي و لا تعاونوا علي الاثم و العدوان.
مصاديقي ديگر از خدمت رساني:
از ديگر فعاليت‌هاي مسئولين براي خدمت‌رساني به مردم بر اساس فرهنگ قرآني و سيره انسان‌ساز معصومين عليهم‌السلام موارد ذيل ميباشد:تقويت ايمان مردم و گسترش تقواتقويت ولايت و ولايتپذيريتقويت فرهنگ ديني و دين مداريتوجه به قرض‌الحسنه و توسعه خيريهمصاديقي از خدمت‌رساني به مردم در فرمايشات مقام معظم رهبري:ايجاد امنيت و آسايش روحي، اجتماعي - شغلي و معيشتي به گونه‌اي كه باعث افزايش اميد و بالندگي و شكوفايي گردد.ايجاد اشتغال مولد و رفع بيكاري و توسعه اقتصادي كشورتربيت مديران كارساز، كارآمد و متعهد و متخصصمبارزه جدي با بي‌سوادي و بالا بردن فهم اجتماعي و احترام به قانونمبارزه با فقر، فساد، تبعيض و بيعدالتيكشف استعدادها و رشد استعدادهاي درخشان در جهت پيشرفت كشور اسلاميجلوگيري از اسراف و تبذير در همه ابعادش (آب، برق، گاز، نفت، بنزين، وقت، عمر …)تشويق به ازدواج صحيح و مطلوب اسلامي با ارائه مشاوره‌هاي خانوادگي به نسل جوانگسترش مسكن و افزايش خانه‌هاي ارزان قيمت و ايجاد تمهيدات لازم براي خانه‌دار شدن بيخانمانهاسامان دادن آموزش‌ها براي بالابردن كارايي نيروها و افزايش مهارت‌هاي تخصصيسامان دادن به نظارت و بازرسي در همه امور كشور كه باعث پيشگيري از جرائم و اصلاح مجرمين مي‌گردد.بالابردن ارزش پژوهش و تحقيقات در مسائل آموزشي كشورافزايش روحيه و فرهنگ وجدان‌كاري و گسترش عشق و علاقه به كار و بيزاري از بيكاري و كم كاري.گسترش انضباط اقتصادي و مبارزه با اسراف و تبذير.مبارزه با رباخواري - رشوه‌خواري و گسترش نظام قرض‌الحسنه
لطفا منتظر باشید ...
