روش حفظ قرآن

براي حفظ قرآن روشهاي گوناگوني بيان و تبيين شده كه هركدام در جاي خود، داراي ويژگيهايي است و هركس نيز امكان دارد براساس استعداد، ذوق و سليقه، شرايط شخصي و تجربه عملي خويش، داراي روش خاص و شخصي در حفظ قرآن باشد. ولي روش پيشنهادي ما در حفظ قرآن ، بر مبناي حفظ «تَفكيكي» آيات، صفحات، سوره‏ها و جزءهاي قرآن و سپس بر مبناي حفظِ «تركيبي» و تكرار آنهابر اساس قسمتهاي «سه»تايي‏ـ «سه» تايي است.

توضيح اين روش بدين گونه است كه بايد هر صفحه از قرآن را، به صورت سه آيه ـ سه آيه، و هر سوره از قرآن را، سه صفحه ـ سه صفحه، و هر جزء از قرآن را، سه سوره ـ سه سوره، تقسيم كنيد. مثلاً اگر يك صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآنهايي كه با رسم الخط «عثمان طه» است، داراي 15 آيه، يعني آيه 14 تا 28 سوره «جِنّ» است، بايد به پنج قسمتِ «3 آيه» اي، و چنانچه يك سوره از قرآن، مانند سوره «يس» داراي حدود 6 صفحه است، بايد به دو قسمتِ «3 صفحه» اي، و در صورتي كه يك جزء از قرآن، مانند جزءِ«بيست و هشتم» داراي 9 سوره است، بايد به سه قسمتِ «3 سوره» اي تقسيم نماييد. سپس بايد آيه‏هاي هر قسمت را، يك بار به صورت جدا ـ جدا و يك آيه ـ يك آيه و با «تفكيك» از آيات قبلي و بعدي‏شان حفظ كنيد تا آيات الهي به صورتِ «تك به تك» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند، و بار ديگر بايد آنها را به صورت ارتباط و پيوند و «تركيب» با آيات قبلي و بعدي شان نيز تكرار و حفظ نماييد تا آيات به صورتِ «مجموعه‏اي» و «كل به كل» نيز به حافظه تان سپرده شوند.

تشريح عملي اين روش بدان گونه است كه با صداي آشكار، آيه اول از سوره مورد نظرتان را به صورت جدا و تفكيكي و بدون ارتباط با آيه دوم، بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه اين آيه اول، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظتان گردد. سپس به سراغ آيه دوم برويد و آن را نيز،به صورت جدا و تفكيكي و بدون ارتباط با آيه اول و سوم، بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه اين آيه دوم هم، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظتان گردد. آنگاه به سراغ آيه سوم برويد و آن را نيز، به صورت جدا و تفكيكي و بدون ارتباط با آيه دوم و چهارم، بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه اين آيه سوم هم، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظتان گردد.

در پايان نخستين قسمت سه آيه‏اي، دوباره، آيات اول تا سوم را، با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر سه آيه، با هم و به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظتان شود.

علت اين امر، آن است كه اگر آيات قرآن را جدا ـ جدا و يكي ـ يكي و به صورت تفكيكي حفظ كنيد، ولي با يكديگر حفظ ننماييد، ممكن است نتوانيد آياتي را كه جدا ـ جدا و يكي ـ يكي حفظ كرده‏ايد، بار ديگر به صورت متصل و مرتبط با آيات قبلي و بعدي‏شان و به ترتيب يكديگر، از حفظ بخوانيد و بازگو كنيد و يا نزد ديگران ارائه نماييد. اين نكته‏اي مهم است كه بايد كاملاً آن را رعايت كنيد.

اكنون به سراغ آياتِ دومين قسمتِ سه آيه‏اي، يعني آيات چهارم تا ششم، برويد و آنها را، همانند آيات اول تا سوم، بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه اين سه آيه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آيات قبلي و بعدي شان، حفظتان گردد. سپس مجموع هر سه آيه چهارم تا ششم را، با يكديگر و پشت سرهم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر سه آيه، با هم، حفظتان شود.

در پايانِ دومين قسمتِ سه آيه‏اي، دوباره، آيات اول تا ششم را، با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي‏كه مجموع هر شش آيه، با هم حفظتان گردد.

اينك به سراغ آياتِ سومين قسمتِ سه آيه‏اي، يعني آيات هفتم تا نهم، برويد و آنها را، همانند آيات اول تا سوم، بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه اين سه آيه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آيات قبلي و بعدي‏شان ، حفظتان گردد. سپس مجموع هر سه آيه هفتم تا نهم را، با يكديگر و پشت سرهم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر سه آيه، با هم، حفظتان شود.

در پايانِ سومين قسمتِ سه آيه‏اي، دوباره، آيات چهارم تا نهم را ـ نه آيات اول تا نهم (دقت كنيد) ـ با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر شش آيه، با هم، حفظتان گردد.

حفظ آيات را، با همين روش و به صورت سه آيه ـ سه آيه، آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آياتِ يك صفحه از قرآن را حفظ نماييد. در پايان، دوباره، كل آياتِ اين صفحه را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن صفحه، به صورت مجموعه‏اي و تركيبي، نيز حفظتان شود.

پس از حفظ كامل و صحيح يك صفحه از قرآن، اينك به سراغ صفحه دوم قرآن برويد و آيات آن صفحه را نيز، همانند صفحه اول و به همان صورتِ تفكيكي و تركيبي كه گفته شد، حفظ كنيد.

پس از حفظ كامل و صحيحِ صفحه دوم به سراغ صفحه سوم قرآن برويد و آيات آن صفحه را نيز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نماييد. پس از حفظ كامل و صحيح صفحه سوم، دوباره، كل آياتِ صفحه اول تا سوم رابا يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر سه صفحه، باهم، حفظتان گردد.

اكنون به سراغ آياتِ دومين قسمتِ سه صفحه‏اي، يعني آيات صفحه چهارم تا ششم، برويد و آنها را، همانند آيات صفحه اول تا سوم، بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه آيات اين سه صفحه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آيات صفحات قبلي و بعدي‏شان، حفظتان شود. آنگاه، مجموع هرسه صفحه چهارم تا ششم را، با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه مجموع آيات هر سه صفحه، با هم حفظتان گردد. در پايانِ دومين قسمتِ سه صفحه‏اي، دوباره، آياتِ صفحه اول تا ششم را، با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه مجموع هر شش صفحه، با هم، حفظتان گردد. اينك به سراغ آياتِ سومين قسمتِ سه صفحه‏اي، يعني آيات صفحه هفتم تا نهم، برويد و آنها را، همانند آيات صفحه اول تا سوم، بخوانيد و تكرار نماييد تا حدي كه آيات اين سه صفحه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آيات صفحات قبلي و بعدي‏شان، حفظتان گردد. سپس مجموع آيات هر سه صفحه هفتم تا نهم را، با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه آيات مجموع هرسه صفحه، با هم، حفظتان شود. در پايانِ سومين قسمتِ سه صفحه‏اي، دوباره، آيات صفحات چهارم تانهم را ـ نه آيات صفحات اول تا نهم (دقت كنيد) ـ با يكديگر و پشت سر هم وبه صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر شش صفحه، با هم، حفظتان گردد.

حفظ آياتِ صفحات را، با همين روش و به صورت سه صفحه ـ سه صفحه آن قدر ادامه دهيد تا اينكه آيات همه صفحات يك سوره از قرآن را حفظ نماييد. در پايان، دوباره، كل آياتِ صفحات اين سوره را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن سوره؛ به صورت مجموعه‏اي و تركيبي، نيز حفظتان شود.

پس از حفظ كامل، صحيح، روان و آسان يك سوره از قرآن، اينك به سراغ سوره‏هاي بعدي قرآن برويد و آيات آن سوره‏ها را نيز، همانند سوره اول و به همان صورت تفكيكي و تركيبي كه گفته شد و بر اساس سه سوره ـ سه سوره، حفظ كنيد و حفظ سوره‏ها را آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آيات يك جزء از قرآن را حفظ نماييد. در پايان، دوباره، كل آيات اين جزء را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن جزء، به صورت مجموعه‏اي و تركيبي، نيز حفظتان شود.

پس از حفظ كامل، صحيح، روان و آسان يك جزء از قرآن، اينك به سراغ جزءهاي بعدي قرآن برويد و آيات آن جزءها را نيز، همانند جزء اول و به همان صورت تفكيكي و تركيبي كه گفته شد و بر اساس سه جزء ـ سه جزء حفظ نماييد و حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آيات سي جزء قرآن را، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظ كنيد و با عنايات خداي سبحان و توجهات امام زمان عليه‏السلام «حافظ كل قرآن» شويد.

با توجه به آنچه گفته شد، در صورتي كه بخواهيد مثلاً صفحه 373 را كه طبق قرآنهاي با رسم الخط «عثمان طه» داراي 15 آيه است، با اين روش، حفظ نماييد، بايد به ترتيب زير عمل كنيد:

يك. حفظ آيه اول

دو. حفظ آيه دوم

سه. حفظ آيه سوم

چهار. حفظ آيه اول تا سوم

پنج. حفظ آيه چهارم

شش. حفظ آيه پنجم

هفت. حفظ آيه ششم

هشت. حفظ آيه چهارم تا ششم

نُه. حفظ آيه اول تا ششم

ده. حفظ آيه هفتم

يازده. حفظ آيه هشتم

دوازده. حفظ آيه نهم

سيزده. حفظ آيه هفتم تا نهم

چهارده. حفظ آيه چهارم تا نهم (نه آيه اول تا نهم)

پانزده. حفظ آيه دهم

شانزده. حفظ آيه يازدهم

هفده. حفظ آيه دوازدهم

هجده. حفظ آيه دهم تا دوازدهم

نوزده. حفظ آيه هفتم تا دوازدهم (نه آيه اول تا دوازدهم)

بيست. حفظ آيه سيزدهم

بيست و يك. حفظ آيه چهاردهم

بيست و دو. حفظ آيه پانزدهم

بيست و سه. حفظ آيه سيزدهم تا پانزدهم

بيست و چهار. حفظ آيه دهم تا پانزدهم (نه آيه اول تاپانزدهم)

و چنانچه بخواهيد مثلاً سوره «يس» را كه طبق قرآنهاي با رسم الخط «عثمان طه» داراي «6» صفحه است، با اين روش، حفظ كنيد، بايد به ترتيب زير عمل نماييد:

يك. حفظ صفحه اول

دو. حفظ صفحه دوم

سه. حفظ صفحه سوم

چهار. حفظ صفحه اول تا سوم

پنج. حفظ صفحه چهارم

شش. حفظ صفحه پنجم

هفت. حفظ صفحه ششم

هشت. حفظ صفحه چهارم تا ششم

نُه. حفظ صفحه اول تا ششم

و اگر بخواهيد مثلاً جزء «28» قرآن را كه داراي «9» سوره است، با اين‏روش، حفظ نماييد، بايد به ترتيب زير عمل كنيد:

يك. حفظ سوره اول

دو. حفظ سوره دوم

سه. حفظ سوره سوم

چهار. حفظ سوره اول تا سوم

پنج. حفظ سوره چهارم

شش. حفظ سوره پنجم

هفت. حفظ سوره ششم

هشت. حفظ سوره چهارم تا ششم

نُه. حفظ سوره اول تا ششم

ده. حفظ سوره هفتم

يازده. حفظ سوره هشتم

دوازده. حفظ سوره نهم

سيزده. حفظ سوره هفتم تا نهم

چهارده. حفظ سوره چهارم تا نهم(نه سوره اول تا نهم)

براي خودداري از تكرار زياد و غير ضروريِ آيات، توجه داشته باشيد كه ديگر لازم نيست مثلاً مجموع دو آيه اول و دوم، يا دوم و سوم، يا سوم و چهارم، يا چهارم و پنجم، يا پنجم و ششم، يا مجموع سه آيه دوم تا چهارم، يا سوم تا پنجم، يا مجموع چهار آيه اول تا چهارم، يا دوم تا پنجم، يا سوم تا ششم، و يا مجموع پنج آيه اول تا پنجم، يا دوم تا ششم را نيز بخوانيد و تكرار نماييد تا حفظتان شود. و يا ديگر لازم نيست مثلاً مجموع شش صفحه دوم تا هفتم، يا سوم تا هشتم، و يا مجموع هفت صفحه سوم تانهم، يا چهارم تا دهم، يا پنجم تا يازدهم، يا ششم تا دوازدهم را نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حفظتان گردد؛ زيرا انجام دادن اين امر، به صورت حالت تصاعدي درخواهد آمد و در نتيجه، وقت فراواني از شما را خواهد گرفت و ممكن است خودِ تكرار زياد و بدون ضرورتِ آيات، موجب خستگي و دلزدگي‏تان نيز شود.

نكات قابل توجه:

1. تا زمانيكه آيه يا صفحه يا سوره و يا جزئي از قرآن را، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظ نكرده‏ايد، هرگز به سراغ حفظ آيه يا صفحه يا سوره و ياجزئي ديگر از قرآن نرويد.

2. توجه داشته باشيد كه اين روش را هم با «خواندن» از روي قرآن و هم با «گوش دادن» به نوارها يا سي دي‏هاي قرآني مي‏توانيد انجام دهيد، گرچه حفظ قرآن از راه «گوش دادن»، براي برخيها، مانند خردسالان و كساني كه نمي‏توانند از راه «خواندن» به حفظ قرآن بپردازند، ممكن است كه بهترين وتنهاترين راه باشد.

3. اگر بلندي آيه‏اي از يك سطر بيشتر باشد، مبناي شما در روش حفظ خود اين آيات، سطر به سطر و در مجموعه خوانيِ سطرها با يكديگر، حداكثر، تا سه سطر خواهد بود؛ يعني چنانچه بلندي آيه‏اي، مانند آيه 160 سوره «اعراف»، شش سطر باشد، آن را به دو قسمت سه سطري تقسيم مي‏كنيد. سپس هر كدام از سطرهاي اول و دوم و سوم آن آيه را، به صورت تفكيكي، مي‏خوانيد و تكرار مي‏نماييد تا هر يك از سطرها به طور جداگانه، حفظتان شود. آن گاه، مجموع سطرهاي اول تا سوم را، به صورت تركيبي نيز، مي‏خوانيد و تكرار مي‏كنيد تا مجموع هر سه سطر، با هم و به طور كامل و صحيح، حفظتان گردد. پس از آن، هركدام از سطرهاي چهارم و پنجم و ششم آن آيه را، به صورت تفكيكي، مي‏خوانيد و تكرار مي‏نماييد تا هر يك از سطرها، به طور جداگانه، حفظتان شود. سپس مجموع سطرهاي چهارم تا ششم را، به صورت تركيبي نيز، مي‏خوانيد و تكرار مي‏كنيد تا مجموع هرسه سطر، باهم و به طور كامل و صحيح و روان و آسان حفظتان گردد. در پايان، دوباره، سطرهاي اول تا ششم را، از اول تا آخر و به صورت تركيبي نيز، مي‏خوانيد و تكرار مي‏نماييد تا مجموع هر شش سطر، با هم، يعني كل آيه به طور كامل و صحيح و روان و آسان حفظتان شود. آن گاه به سراغ حفظ آيه بعدي برويد.

4. اگر بلندي آيه‏اي، فقط يكي ـ دو ـ سه كلمه بيش از يك سطر باشد، آن آيه را نيز به طور كامل حفظ نماييد و در اين گونه آيات، از روش سطر به سطر استفاده نكنيد.

5. اگر بلندي سوره‏اي، از يك صفحه كمتر باشد، مانند شماري از سوره‏هاي كوتاه آخر قرآن، مبناي شما در حفظ آنها بايد همان سوره به سوره باشد؛ يعني تا سوره‏اي را به طور كامل و صحيح و روان و آسان حفظ نكرده‏ايد، هرگز به سراغ حفظ سوره‏اي ديگر نرويد.

6. حفظ كامل يك صفحه يا يك سوره و يا يك جزء از قرآن را در صورتي بخوبي انجام داده و محقق كرده‏ايد كه بتوانيد تك تك آيات آن را با شماره خودشان و حتي بدون ترتيب نيز به ياد آوريد و از حفظ بخوانيد. مثلاً اگر از شما بپرسند كه آيه 18 سوره «بلد» چيست؟ فورا بگوييد: «أوْلئِكَ أَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ».

7. مقدار تكرار هر آيه و سوره قرآن، براي حفظ آن، به شرايط انسان، روش حفظ وي، آساني و دشواريِ هر آيه و سوره، و كوتاهي و بلنديِ آن بستگي دارد. مثلاً ممكن است شما آيه‏اي را با 3 بار تكرار حفظ نماييد، ولي شخص ديگري همان آيه را با 5 بار تكرار حفظ كند.

8. حتما دقت كنيد كه كلمات و آيات قرآن را، از همان آغازِ خواندن و حفظ كردن و از نظر تلفظ و حركت و اِعراب، به شكل صحيح بخوانيد و حفظ كنيد؛ زيرا در صورتي كه تلفظ و حركت و اِعراب كلمه‏اي، به شكل غلط وارد حافظه شما شود، تلاشتان براي حفظ چنين كلمه‏اي دو برابر خواهد شد: يك‏بار بايد شكل غلط اين كلمه را از حافظه خود بيرون بَريد و بار ديگر بايد شكل صحيح آن را به درون حافظه خويش بَريد و جايگزين شكل قبلي آن نماييد.

يكي از بهترين راههاي پيشگيري از چنين مشكلي اين است كه دستگاه حاوي نوار قرآن را كنار خود بگذاريد و قرآن را باز كنيد و هنگامي كه مي‏خواهيد براي نخستين بار، آيه‏اي را حفظ نماييد، دستگاه را روشن كنيد و در حالي كه خودتان آيه مورد نظر را از روي قرآن مي‏خوانيد، به شكل خواندن و تلفظ همان آيه از طريق نوار نيز گوش فرا دهيد تا از اشتباه خواندنِ تلفظها و حركتها و اِعرابهاي كلمات و آيات قرآن، به دور باشيد.

9. بارها اتفاق افتاده است كه برخي از حافظان قرآن نتوانسته‏اند آيه‏اي از قرآن را كه قبلاً حفظ كرده‏اند، دوباره از حفظ بخوانند، ولي هنگامي كه «كلمه اول» يا «كلمه اول + كلمه دوم» همان آيه را براي آنان خوانده‏اند، تمام آن آيه به يادشان آمده است و همه آيه را، از اول تا آخر و از حفظ، خوانده‏اند. پس، «كلمه اول» يا مجموع «كلمه اول + كلمه دوم» در هر آيه، «نقطه تمركزِ» آن آيه براي حفظ كردنش است و بايد آن را بيش از كلمات ديگرِ آن آيه، تكرار كنيد و در حافظه خودبسپاريد. مثلاً در آيه 7 سوره بَيِّنَة: «إِنَّ الَّذينَ ءامَنُوا وَ عَمِلُواالصّالِحاتِ أُولئِكَ هُم خَيْرُ البَرِيَّةِ»، بايد دو كلمه «إِنَّ الَّذينَ» رابيشتر از كلمات بعدي آيه تكرار نماييد و در گنجينه حافظه خويش بسپاريد.

10. معمولاً انسان دوست دارد ثمره و نتيجه كار خويش را زودتر ببيند و گاه نيز از حوصله فراواني برخوردار نيست. از اين رو، شما حفظ تمام قرآن را هدف خود قرار ندهيد، بلكه هدف خويش را مثلاً حفظ يك جزء قرآن در نظر بگيريد و از سوره‏هاي كوتاه و جزء سي ام قرآن آغاز كنيد تا ثمره و نتيجه آن را زودتر مشاهده نماييد و دلگرمتر شويد، و نيز چنانچه حفظ قرآن را با سوره‏هاي بلند، مانند سوره «بقره» و «آل عمران» و «مائده»، آغاز كنيد، ممكن است شوق و علاقه اوليه‏اي را كه براي حفظ قرآن داشته‏ايد، از دست بدهيد؛ هرچند اگر بتوانيد حفظ قرآن را از همان جزء اول و با سوره «حمد» آغاز نماييد، بهتر است.

11. گفته شده كه در ابتدا مي‏توانيد سوره‏هاي كوتاه قرآن را حفظ كنيد، و چون جزءهاي سي ام و بيست و نهم و بيست و هشتم قرآن ـ به ترتيب و به طور نسبي ـ دربردارنده سوره‏هاي كوتاه‏تري هستند، مي‏توانيد اين سه جزء را پيش از جزءهاي ديگرِ قرآن حفظ نماييد؛ اما پس از حفظ كردن آيات اين سه جزء، شايسته است ـ اگر نگوييم بايسته است ـ جزءهاي ديگرِ قرآن را به ترتيب و از جزء اول و سپس جزء دوم تا جزء بيست و ششم و و سپس جزء بيست و هفتمِ قرآن حفظ كنيد. رعايت اين ترتيب، براي آن است كه ذهن و حافظه شما نيز از ترتيب ويژه‏اي برخوردار گردد و از نظم خاصي پيروي نمايد و هنگام بازگويي و ارائه آياتِ حفظ شده، دچار تشويش و نابساماني نشود.

البته پيشنهاد مي‏شود براي كودكان و نوجوانان و مانند آنان، حفظ قرآن از جزء سي ام و طبق مراحل زيرين صورت پذيرد:

مرحله اول: سوره‏هاي 2 سطري.

مرحله دوم: سوره‏هاي 3 سطري.

مرحله سوم: سوره‏هاي 4 سطري.

مرحله چهارم: سوره‏هاي 5 سطري.

مرحله پنجم: سوره‏هاي 6 سطري.

مرحله ششم: سوره‏هاي 7 سطري.

مرحله هفتم: سوره‏هاي 8 سطري.

مرحله هشتم: سوره‏هاي 9 سطري.

مرحله نهم: سوره‏هاي 10 سطري.

مرحله دهم: سوره‏هاي يك صفحه‏اي و كمتر از آن.

مرحله يازدهم: سوره‏هاي بيشتر از يك صفحه.

مرحله دوازدهم: اين مرحله كه مرحله پاياني براي كودكان و نوجوانان و مانند آنان است، حفظ دوباره سوره‏هاي جزء سي ام است به همان ترتيبي كه در قرآن آمده است، يعني حفظ جزء سي ام را از سوره «نَبأ» آغاز نمايند و با سوره «ناس» پايان دهند.

12. در صورتي كه با وسائل سمعي و بصري، مانند نوارهاي ويدئويي، قرآن را حفظ مي‏نماييد، حتما به دهان قاري قرآن و چگونگي تلفظ و اداي كلمات و قرائت وي، خوب نگاه كنيد.

13. هر مقدار از آيات و سوره‏ها و جزءهاي قرآن را كه حفظ كرديد، در جايي، آن را يادداشت كنيد. و نوار پارچه‏اي را كه در عطف و شيرازه برخي از قرآنها وجود دارد، در همان صفحه مربوط قرار دهيد تا برايتان مشخص باشد كه چه مقدار از قرآن و تا كدام صفحه از آن را حفظ نموده‏ايد و از دوباره كاري و تكرار غير لازمِ آيات نيز به دور باشيد.

14. در صورتي كه برايتان امكان دارد، سعي كنيد در هر جلسه حفظ قرآن، آيات را تا پايان هر صفحه و يا تا پايان هر سوره حفظ نماييد و مثلاً حفظ آيات را تا نيمه صفحه و يا تا نيمه سوره باقي نگذاريد.

15. سعي كنيد جاي هر آيه در صفحه قرآن را كاملاً به خاطر بسپاريد تا آسانتر بتوانيد آيه حفظ شده را به خاطر آوريد و ارائه نماييد؛ مثلاً آيه 20 سوره مُرسَلات، يعني آيه «أَلَمْ نَخلُقْكُم مِنْ مآءٍ مَهينٍ» در اول صفحه، و آيه 35 آن، يعني آيه «هذا يَوْمٌ لايَنْطِقُونَ»در وسط صفحه، و آيه 50 آن، يعني آيه «فَبِأَيِّ حَديثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ» در آخر صفحه قرآن قرار دارد.

16. چنانچه هنگام تمرين و تكرار محفوظات قرآني خود، قسمتي را به ياد نياورديد، فورا به قرآن مراجعه نكنيد؛ بلكه در ابتدا خوب فكر نماييد و ذهن و حافظه خويش را به كار اندازيد و در صورتي كه آن قسمتِ فراموش شده را به ياد نياورديد، آن گاه به قرآن مراجعه كنيد. اگر اين نكته را بخوبي رعايت نماييد، قسمتهاي فراموش شده، ديگر، كمتر فراموشتان مي‏شوند و بيشتر در ذهن و حافظه‏تان باقي مي‏مانند؛ زيرا دستگاه ذهن و سيستم حافظه انسان، آنچه را با تلاش و كندوكاو درونيِ خود به ياد مي‏آورد، بيشتر به ياد مي‏سپارد و ديرتر از ياد مي‏بَرَد.

17. هر اندازه كه بين تكرار آيات حفظ شده، كمتر فاصله بيندازيد، آنها را بيشتر به ذهن و خاطرتان مي‏سپاريد. مثلاً چنانچه سوره «صَفّ» را حفظ نموديد و هر 3 روز يك بار، آن را مرور و تكرار كرديد، بيشتر در ذهن و خاطرتان باقي مي‏ماند تا هنگامي كه همين سوره را 5 روز يك بار، مرور و تكرار نماييد.

18. در حفظ آياتي كه به يكديگر شبيه هستند، هم دقت و هم تمرين بيشتري را لازم داريد. به طور مثال، اگر آيات ديگر را 4 تا 5 بار مرور و تكرار مي‏كنيد، آيات مُشابه را بايد 8 تا 10 بار مرور و تكرار نماييد.

19. يكي از راههاي حفظ آيات مُشابه، استفاده از «نشانه» است. مثلاً سوره «صف» با آيه «سَبَّحَ لِلّهِ ما فِي السَّمواتِ وَ ما فِي الأَرْضِ...»آغاز مي‏گردد و سوره بعدي آن، يعني سوره «جُمُعَه»، با آيه «يُسَبِّحِ لِلّهِ مافِي السَّمواتِ وَ ما فِي الأَرْضِ...» شروع مي‏شود. براي اينكه «سَبَّحَ» با «يُسَبِّحُ» اشتباه نگردد، مي‏توانيد مثلاً اين نشانه را براي خود قرار دهيد كه حرف اول نام سوره «صف»، يعني حرف «ص»، شبيه حرف اول كلمه «سَبَّحَ»، يعني حرف «س»، است؛ هرچند اين دو حرف كاملاً مانند يكديگر نيستند.

20. همانگونه كه گفته شد، هنگام حفظ قرآن، آيات را با صداي «آشكار» بخوانيد تا پژواك آيه‏هاي قرآن، در گوشهايتان طنين انداز شود و حركات و كلمات آنها بر سيستم مغزي و دستگاه حافظه شما بخوبي نقش بندد؛ زيرا يكي از آثار و ويژگيهاي صوت، ايجاد نقش در اجسام و تأثير در اطراف است. البته، آشكار خواندن آيات به معني بلند خواندن آنها و آزرده كردن اطرافيان نيست، بلكه به معني آشكار ساختن جوهره صوت و دوري جُستن از لَبخواني است؛ هرچند در برخي از شرايط و موارد حفظ قرآن، لبخواني شايسته و يا حتي بايسته است.

21. يكي از راههاي تمركز دادن به حواس و حفظ آيات قرآن، اين است كه يك بار آيه مورد نظر براي حفظ را از روي قرآن و با دقت و توجه كامل بخوانيد تا نخستين تصوير از آن آيه، در ذهن و حافظه تان جاي گيرد و نقش بندد. آن گاه، براي بار دوم، آيه مورد نظر را از روي قرآن بخوانيد و در اثناي آن، گاهي چشمهاي خود را ببنديد و ادامه آيه را در ذهن و خاطرتان بياوريد و از حفظ بخوانيد. سپس، هرگاه قسمتي از ادامه آيه را به ياد نياورديد، چشمهاي خود را باز كنيد و آن قسمت را از روي قرآن بخوانيد. دوباره چشمهاي خود را ببنديد و قسمت ديگري از ادامه آيه را در ذهن و خاطرتان بياوريد و از حفظ بخوانيد. اين كار را به همين صورت، آن قدر ادامه دهيد تا تمام آيه مورد نظر، حفظتان شود.

22. براي حفظ آيات طولاني مي‏توانيد آن آيات را بر اساس محلهاي وقف و در رنگ آنها، قسمت ـ قسمت كنيد و سپس به حفظ هر قسمت از آن آيه بپردازيد. براي آشنايي با محلهاي وقف آيات و علائم آن، مي‏توانيد به صفحات پاياني برخي از قرآنها يا كتابهاي معتبر روخواني و تجويد قرآن مراجعه نماييد، يا به نوارهاي مشهور تلاوت قرآن يا به تلاوت قاريان ممتاز قرآن گوش فرا دهيد، يا آنها را از استادان معروف قرآن بپرسيد و يا زير نظر آنان ياد بگيريد.