معرفي دو کتاب از يک مؤلف
دراية الحديث

کتاب ماه دين ـ شماره 56 و 57 ، خرداد و تير81

کتابشناسي کتابشناسيهاي
علوم اسلامي
(وزيري، 550 صفحه)

امير اميني

محقق: سيد محمد جواد حسيني جلالي

حديث، دومين منبع تشريع و قانون گذاري
اسلامي است که بدان مي توان بسياري از
احکام شرعي را شناخت. روايت و حديث، مجملات
قرآن را بيان کرده، مطلقات را تقييد نموده
و عمومات را تخصيص مي زند.

فرمايش و تقرير
رسول خدا، متمم و شارح کتاب خداست:

«و أنزلنا اليک الذکر لتبيّن للناس ما نزل
اليهم».

«و ما أنزلنا اليک الکتاب الا لتبيّن لهم
الذي اختلفوا فيه»

«ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه
فانتهوا» (حشر، 7)

اهتمام مسلمانان به سنت شريف و حفظ روايي
و علمي آن به صورت درايت، امري غير قابل
ترديد است.

عالمان شيعي و سني در باب حديث
درايه، نگاشته هاي بسيار نوشته اند، از
جمله:

1.بداية الداية، شهيد اول

2.الرعاية في شرح البداية، شهيد ثاني

3.وصول الاخيار الي اصول الأخبار، پدر شيخ
بهايي (م 948)

4.الوجيزه، شيخ بهايي (م 1030)

5.الرواشح السماوية، ميرداماد (م 1041) و ...

و معاصران نيز بدان پرداخته اند، از جمله:

6.نهاية الدراية، سيد حسن صدر

7.طريق الهداية في علم الدراية، تبريزي

8.قواعد الحديث، سيد محي‌الدين الغريقي

ميان قرآن ـ به عنوان نخستين منبع انديشه
اسلام ـ و حديث، نمي توان تفاوت نهاد،
البته در صورتي که حديث، فرمايش يا کردار
معصوم بوده و از راه علمي يا وجداني،
اطمينان به صحت سند حاصل شود. پيامد اين
امر، نياز به علم رجال است، تا بتوان حديث
را از دروغ و تحريف پيراست.

در علم رجال نيز
نگاشته هايي است. از جمله:

الأصول الرجالية، که در بردارنده شش کتاب
ذيل است:

1.رجال برقي (م 280)

2.«کشي (م 329) که نام اين اثر «معرفة الناقلين
عن الأئمة الصادقين» است. بازمانده اين اثر
با نام «اختيار معرفة الرجال» از شيخ طوسي
از 456 به ما رسيده است.

3.رجال ابن الغضائري (م 411).

4.رجال نجاشي (م 450) .

5.ه‍( الفهرست شيخ طوسي (م460).

6.رجال شيخ طوسي و ...

متأخران نيز بدين موضوع پرداخته و آثاري
دارند، از جمله:

1.هداية المحدثين الي طريق المحمدين
(مشترکات کاظمي) نوشته 1085.

2.أمل الامل، شيخ حُر عاملي (م1104).

3.نقد الرجال، تفريشي، (نوشتة 1015).

کتاب حاضر

اثر کنوني در بردارنده سه دانش مرتبط با
حديث و سنت است:

1.درايه (دانش مصطلحات حديث و بررسي صحت و
ضعف روايت).

2.رجال (شرح حال راويان)

3.معرفت و شناخت اسناد (توثيق مصادر و سند
حديث از مصدر تا معصوم).

بحث هاي ضروري در اين باره آمده، آگاهي و
بصيرت کافي به خوانندگان عرضه مي شود. همان
گونه که اهل فن و فرزانگان مي دانند در زمان
رسالت، اغلب روايات، شفاهي بود. پس از يک
قرن از در گذشت پيامبر، روايت تدوين شد. در
روايت، تأکيد بر توثيق سند بود. از اين رو
مسافرت هاي بسياري براي جمع آوري احاديث
شد و آنچه در سينه ها بود، به رشته تحرير در
آمد. اما اگر اين امر ممکن نبود، يا دشوار
مي نمود، به اخذ «اجازه» بسنده مي شد.

پس از گذشت سال ها و بر اثر عوامل گوناگون،
کتاب هاي نگاشته شده توسط محدثان، منبع
اسلامي حديث تلقي شد، بي آن که نزد استادان
فن، اصول فراگيري و حفظ حديث، آموخته شود.
به زعم برخي ، کتاب ها و آثار نوشته شده، ما
را از مراجعه و تلمّذ نزد مشايخ و استادان
بي نياز مي کند، اما بايد دانست تسامح در
نقل ـ در حال حاضر ـ بسيار است و آنچه نوشته
و چاپ شده، مرجع و مصدر علوم مختلف به شمار
مي آيد، بي آن که ملاک و مقياس علمي
پذيرفته شده اي وجود داشته باشد! کتاب
حاضر، کنکاشي در اين باره است و به پژوهشي
درباره علم حديث دست زده است، زيرا
حديث، ميراث باقي‌مانده پيامبر است، که
اصحاب و علما ـ به ويژه اهل بيت ـ بدان همت
گماشته اند.

مباحث کتاب

فصل نخست

دراية الحديث چيست؟

علم رجال
کدام است؟

علم اسناد، جايگاه حديث، دروغ
بر پيامبر، منابع احاديث رسول خدا، منابع
کنوني حديث نزد اهل سنت، حديث و خبر و سنت،
اقسام حديث، نقل به معنا، متواتر، آحاد،
صحيح، حَسَن، موثق، متصل، مرفوع، معنعن،
مفرد، مدرج، مشهور، غريب، مصحف، سند عالي،
شاذ، مسلسل، مزيد، مختلف، ناسخ و منسوخ،
مقبول، موقوف، مقطوع، مرسل، معلّل،
مدلّس، مضطرب، مقلوب، مضمر، معلق، اصول
اربعمائه، نصوص متقدّمان، اصحاب اصول،
شمار اصول، جوامع حديث، کتب اربعه، معرفي
تفصيلي «کافي»، «من لا يحضره الفقيه» ،
«تهذيب الأحکام» و «الاستبصار» و ...

فصل دوم

تعريف علم رجال، اخباريت، نقش حس
و حدس، وثاقت، عدالت، مراسيل مقبوله،
وکالت امام، بنوفضّال، آل ابي شعبه، بيت
الرواسي، آل ابي صفيه، مشايخ ابن قولويه و
صدوق و نجاشي و طبرسي، رجال برقي، اغلاط
کشي و نجاشي،کتاب الرجال شيخ طوسي و ...

فصل سوم

علم اِسناد، سماع، قرائت، اجازه،
مناوله، کتابت، اِعلام، وجادت، روايت حديث
و ...

ارزيابي اثر

اين اثر در مقايسه با آثار مشابه، به
بازگويي مباحث مربوط به علم حديث مي
پردازد و ضمن تدوين و فصل بندي مناسب، بحث
هاي شسته و رواني را عرضه مي کند مثال ها و
نمونه هاي ياد شده در کتاب به دانشجويان و
علاقه مندان به شناخت دانش حديث کمک مي کند
تا هر مبحثي را ساده و روان بفهمند.

نويسنده از آن رو که سال هاست مقيم خارج از
کشور (شيکاگو و دمشق) است، با دسته بندي
کتاب هاي آموزشي کِلاسيک، آشناست. اين امر
وي را قادر مي سازد اثري منقّح و دور از
حَشو و زوايد به خواننده تقديم کند که در
خورد مطالعه و توجه باشد. جا دارد اين کتاب
به عنوان متن آموزشي، به کار گرفته شود.

نويسنده از آن رو که با راويان و حديث
نگاران اهل سنت ـ از جمله استاد سعيد ايوب
مصري ـ و شيعي ـ از جمله آية الله خويي ـ
مراوده و تلمذ داشته، توانسته ديدي جامع و
فرانگر به احاديث شيعي و سني داشته باشد.

از جمله آثار وي است:

معجم الأحاديث (نوشته
1383) که به تشويق علامه آغابزرگ طهراني
نوشته شد. نيز «الفوائد المنتقاه» (تحقيقي
در برخي کتاب هاي خطي)، «المستدرک» ، «فهرس
التراث» و «موارد الاعتبار». وي پايه گذار
مؤسسه علمي (Open shool)در شيکاگو است که
به زبان هاي گوناگون، بيش از صد عنوان
کتاب، چاپ کرده است.