بيت المال مسلمين (به مناسبت سال خدمت رساني به مردم)

سيد حسين هاشمي

رهبر معظّم انقلاب، سال 1382 را به عنوان سال «خدمت رساني به مردم» اعلام نموده اند. حمايت و محافظت از بيت المال يكي از موضوعاتي است كه در فرهنگ اسلام به منظور رعايت حقوق مردم بيش از هر چيز بر آن تأكيد شده است ؛ چرا كه به تعبير مولاي تقوا پيشه گان حضرت علي عليه السلام ، حكومت در دست دولت مردان، امانت است و نه يك طعمه؛ از اين رو، مسؤولين نظام بايد تلاش نمايند تا با تحميل كمترين هزينه به بيت المال، بيشترين خدمات را به مردم ارائه كنند؛ اگر چه نزد اولياي خدا، حتي استفاده مشروع از بيت المال نيز مطلوب نيست چه رسد به سوء استفاده از آن و يا كوتاهي در نگهداري و عدم بهره وري بهينه از آن.

بر اساس روايتي كه در بسياري از كتابهاي معتبر فقهي و حديثي شيعه آمده است، روزي از طرف خداوند متعال، به حضرت داوود عليه السلام چنين وحي شد كه اي داوود تو خوب بنده اي هستي البته اگر از «بيت المال» استفاده نمي كردي و تنها از دست رنج خود امرار معاش مي نمودي. در نتيجه اين وحي، حضرت داوود عليه السلام چهل صبح در پيشگاه خداوند گريست و درخواست نمود تا او را از بيت المال، بي نياز كند. سرانجام، خداوند نيز دعاي او را اجابت نمود و آن حضرت در پيشه آهنگري به موفقيتهاي فوق العاده اي دست يافت و در نتيجه، از بيت المال بي نياز شد.1

به طور قطع زماني كه حضرت داوود عليه السلام از بيت المال استفاده مي كردند عمل ايشان جايز و مشروع بوده است و نه حرام، ولي با وجود اين، ترجيح در اين بود كه آن حضرت از طريق كدّ يمين و عرق جبين خود، ارتزاق كنند.

سيره پيامبر صلي الله عليه و آله و ديگر پيامبران الهي عليهم السلام و نيز روش امامان معصوم عليهم السلام بر اين بوده است كه تا حد امكان از بيت المال استفاده نكنند و براي اداره زندگي، تنها به درآمد حاصل از دست رنج شخصي خود متكي باشند. بر پايه روايتي، روزي جمعي از نزديكان امام صادق عليه السلام نزد ايشان شرفياب شدند و آن حضرت را در حال ساختن ديوار شخصي خود ديدند و به ايشان عرض كردند: اجازه فرماييد تا اين كار توسط ما انجام گيرد و يا به وسيله غلامان. امام عليه السلام در پاسخ فرمودند: مرا به حال خود واگذاريد زيرا خوش دارم كه خداوند عزّ و جلّ مرا در حالي ببيند كه با دستان خود كار مي كنم و با سختي دادن به خود در پي روزي حلال هستم.2

اميد است دستگاههاي نظارتي نيز بيش از پيش در جهت نظارت بر حسن اجراي قوانين براي مصرف بهينه بيت المال تلاش نمايند.

1 - علامه حلي، منتهي المطلب، نشر احمد، تبريز، 1333، ج 2، ص 998؛ ابن ابي جمهور احسائي، عوالي اللئالي،مطبعة سيد الشهدا، قم، چاپ اول، 1403ق.، ج2، ص 108؛ شيخ طوسي، تهذيب الأحكام، دار الكتب الاسلاميه، تهران، چاپ چهارم، 1365ش.، ج6، ص 326؛ شيخ حرّ عاملي وسائل الشيعه، مؤسسه آل البيت، قم، چاپ دوم، 1414ق

2 - شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، انتشارات جامعه مدرسين، قم، چاپ دوم، 1404ق.، ج3، ص 163: «و روي عن الفضل بن أبي قرة قال : دخلنا علي أبي عبد الله عليه السلام و هو يعمل في حائط له، فقلنا: جعلَنا الله فداك دعْنا نعمل لك أو تعمله الغلمان، قال : لا، دعوني فإنّي أشتهي أن يراني الله عز و جل أعمل بيدي و أطلب الحلال في أذي نفسي.»