گزارش اجمالی پژوهش «بررسی زمینه‌ها و پی‌آمدهای مراسم چهارشنبه‌سوری» نسخه متنی

تنگ غروب شب چهارشنبه ‌سوري دختر يا زن كاربسته و «سياه بخت»،‌براي خريدن «كُندر» و «وِشا» و اسپند به سه دكان رو به قبله مي‌رفت. از دكان اول و دوم سه چيز را تقاضا مي‌كرد ولي تا فروشنده سرگرم آماده كردن آنها مي‌شد،‌از دكان بيرون مي‌رفت و مي‌گريخت. سرانجام كندر و وشا و اسپند را از دكان سوم مي‌خريد و به خانه مي‌برد و براي گشودن بخت و كار خود دود مي‌كردند.

هـ)‌كوزه شكني:

تا چندين سال پيش كه در ميدان ارك تهران نقاره خانه‌اي بود،‌زنان تهراني به آنجا مي‌رفتند و كوزه نو و آب نديده‌اي را از بالاي سر در نقاره‌خانه به زمين مي‌افكنند و مي‌شكاندند. زناني هم كه نمي‌توانستند به ميدان ارك بروند كوزه را از سر بام خانه خود به زمين مي‌انداختند. اين زنان چنين مي‌پنداشتند كه قضا و بلايي را كه در كوزه كرده‌اند با دور انداختن و شكاندن آن از ميان خواهند برد و براي مدت يك سال قضا و بلا را از خانواده خود دور خوا هند کرد.

و) باطل كردن سحر و جادو:

براي باطل كردن سحر و جادو از خانه و گشايش كار «قلياب» يا «قلياب سركه» درست مي‌كردند و آن را در چهار كنج خانه و اطاق و سر در كوچه مي‌پاشيدند و مي‌گفتند:

هر كس كرده جادو عادل ـ من مي‌كنم جادو باطل.

ز) نان و نمك:

مقداري نان (معادل يك لواش) كه مقداري نمک طعام در آن ريخته و مچاله كرده‌اند،‌بدست يكي از بچه‌ها ميدهند (معمولا دختران نابالغ را مامور اجراي اين كار مي‌كنند) در صورت نداشتن دختر،‌پسر بچه و در غير آن يكي از بزرگسالان نان را بدست مي‌گيرد. بدينوسيله باور دارند كه گشايش در كار و در آمدشان حاصل خواهد شد.

ح) جاروسوزي:

هوا تاريك شده و چهارشنبه در جلد شب فرو رفته است. در هر خانه،‌يك دسته جاروي كار كرده و كهنه را كه به زبان محلي «گز گه كوتره» ‌مي‌گويند مهيا مي‌كنند و يك سكه پول در داخل مي‌گذارند و آن را آتش زده از ديوار حياط به بيرون پرتاب مي‌كنند.

ط)‌فال‌گيري:

فال با حافظ يکي از فال‌هاي شب چهار شنبه سوري است، ولي بهتر آن بوده است که با "بولوني" فال گرفته شود. در همه خانه‌ها از اين شيشه‌ها يا کوزه‌هاي دهان گشاد که بولوني ناميده مي‌شود هست. زن‌ها و دختر‌ها و بچه‌ها جمع مي‌شوند، يک بولوني وسط مي‌گذارند همه کساني که در فال گرفتن شرکت کرده اند يک چيزي در آن مي‌اندازند. يکي شانه سرش را، يکي انگشترش را، يکي گوشواره اش را، يکي دست بند و غيره. آن وقت به عده فال گيرها کاغذ چهار گوش درست مي‌کنند و در بولوني مي‌اندازند. يکي از دو بچه کوچک، که در دو طرف ميز مي‌نشانند، اشيايي را که توي کوزه است و ديگري يکي از آن