جناحهاى سياسى و نهضت مشروطيت - احزاب و تشکیلات سیاسی در ایران نسخه متنی

جناحهاى سياسى و نهضت مشروطيت

( هـمـواره آغـاز پـيـدايـش فـتـنـه هـا، پـيـروى از هـوسـهـاى آلوده و قـوانـيـن مـجـعـول و اخـتـراعـى اسـت ، احـكـامـى كـه بـا كـتـاب خـدا مـخـالفـت دارد، و بـر اسـاس آن احـكـام مـجـعـول ، جـمـعـى بـر جـمـع ديـگـر حـكـومـت مـى كـنـنـد. اگـر باطل از حق كاملاً جدا مى گرديد بر آنان كه پى جوى حقيقتند پوشيده نمى ماند، و چنانچه حق از بـاطـل خـالص مـى شـد، زبـان مـعـانـدان از آن قـطـع مى گرديد، ولى قسمتى از حق و قسمتى از بـاطـل را مـى گـيـرنـد و به هم مى آميزند، اينجاست كه شيطان بر دوستان خود چيره مى شود و تنها آنان كه مورد رحمت خدا بوده اند نجات مى يابند . ) (34) در سـال 1283 عـكـسـى از رئيـس گـمـركـات ايـران منتشر شد كه وى را در لباس روحانيت ، در حـال كـشيدن قليان و در يك مجلس ‍ رقص نشان مى داد. او يك بلژيكى يهودى نژاد طرفدار روس بود. اسمش (نوز) بود و حدود دو سال بود كه به ايران آمده بود. در اين مدت كم ، علاوه بر ريـاسـت گـمركات ايران ، به رياست پست و تلگراف و اداره گذرنامه نيز منصوب شده بود. عكس (نوز) هم مردم و هم علما را بسيار آزرده خاطر ساخت . (35) در همان ايام يك مجتهد كرمانى به همراه سه روحانى ديگر، توسط حاكم كرمان به فلك بسته شـد. جـرم آنـهـا شـورانـدن مـردم عـليـه فـرقه انگليسى شيخيه بود. (36) شيخيه معتقد بـودنـد شـنـاخـت رهبرشان كه خود را شيخ احمد احسائى معرفى مى كرد به جاى انجام واجبات و تـرك مـحـرمـات كفايت مى كند. رهبر آنها يكى از بدويان عربستان بود كه به ظاهر شيعه شده بود. از اوايل و اواخر زندگى وى اطلاعى در دست نيست . (37) به احتمال قوى او يك جاسوس كار كشته انگليس و وهابى مسلك بوده است و قصد داشته از طريق بت ساختن خود، هر چه بيشتر به تفرقه جامعه دامن بزند. شكنجه مجتهد كرمانى به خاطر انجام يك وظيفه شرعى ، ناراحتى مردم و علما را افزون ساخت .

دو حادثه مزبور و چند حادثه ديگر از اين دست كه به طور عمده ، غيرت اسلامى و دينى مردم را لگـد مـال مـى كردند، سبب شد تا مردم در سايه رهبرى چند روحانى بزرگ ، نهضت موسوم به مـشـروطـيـت را آغـاز كـنـنـد و در سـال 1285 مـوفـق بـه تشكيل مجلس ‍ شوند.

نـهـضـت مشروطيت ، در نيمه راه توسط تعدادى از غربزدگان به انحراف كشيده شد و سرانجام بـه دسـت آنـان ، تـغـيـير ماهيّت داد و به جاى آنكه گرهى از مشكلات بگشايد، گره هاى جديدى آفريد. رهبران روحانى مردم نيز با مشاهده تغيير مزبور يا كناره گيرى كردند (38) يا تـرور شـدنـد (39) و يـا آنقدر براى اسلامى ماندن نهضت تلاش كردند كه شهادت بر چـوبـه دار را پـذيـرا شـدنـد. (40) بـر ايـن اسـاس جناحهاى سياسى نهضت مشروطيت در قالب دو جناح عمده مذهبيها و غير مذهبيها بررسى مى شود.

مذهبيها و نهضت مشروطه

گـفـتـيـم مـنـشـاء پـيـدايـش نـهـضـت ، بيشتر مسائل مذهبى و دينى بود. از اين رو، رهبرى نهضت در اوايـل كـار بـه طـور كـامـل تـوسـط روحـانيت انجام مى شد. سه روحانى بزرگ : آية اللّه شيخ فـضـل اللّه نـورى ، آيـة اللّه بـهـبـهـانى و آية اللّه طباطبائى به همراه تعدادى ديگر از علما و وعـّاظ مـردم را بـگـونـه مـؤ ثـرى هـدايـت مـى كردند. آنها اين هدايت را تا زمان پيروزى مشروطه اوّل ادامه دادند. (41) پـس از پـيـروزى مشروطه اوّل ، تلاش فراوانى از سوى غربزده ها صورت گرفت كه قوانين كشور اسلامى ايران ، همانند كشورهاى غربى نوشته شود. اين تلاشها، عليرغم مخالفت علماى آگـاهـى نـظـيـر شهيد شيخ فضل الله نورى ، منجر به تدوين برخى از قوانين غير اسلامى در مجلس شد. شهيد نورى نمى توانست ساكت بنشيند و نظاره گر انحراف باشد. اين بود كه به حـرم حـضـرت عبدالعظيم (ع ) در شهر رى رفت . متحصّن شد و با نوشتن اعلاميه هاى متعدّد سعى كـرد مردم را هوشيار سازد. او تلاش فراوانى انجام داد تا قوانين غير اسلامى را اسلامى نمايد و مشروطه را مشروعه [مطابق شريعت ] سازد. (42)