جناح غير مذهبى نهضت مشروطه - احزاب و تشکیلات سیاسی در ایران نسخه متنی

محمد على شاه ، چندى پس از پيروزى مشروطه اوّل ، مجلس را به توپ بست . استبداد صغير آغاز شد. بسيارى از مشروطه خواهان دستگير شدند و به مجازاتهاى مختلفى محكوم گرديدند. در اين دوره زمانى ، بجز شهيد شيخ فضل ا... نورى كه دست از همكارى با مشروطه خواهان كشيده بود، بـسـيـارى از عـلمـاى تهران و نجف با مشروطه خواهان همكارى كردند. در سايه اين همكاريها بود كه نهضت مشروطيت توانست بار ديگر به پيروزى رسد و مشروطه دوّم آغاز گردد. (43) غـربـزده هـا، باز هم مطابق معمول ، نمكها را خوردند و نمكدان را شكستند. از نفوذ علماى دينى در بين مردم براى پيروز ساختن نهضت بهره بردند ولى در مرحله ثمر دهى ، سعى كردند انديشه هـاى انـحـرافى خود را بر جريان نهضت حاكم سازند. حقّانيّت ديدگاههاى شهيد نورى پيرامون مشروطيت روز به روز آشكارتر مى شد.

غـربـزده هـا، بـا تـرويـج انـواع شـايـعات دربين مردم ، به ترور شخصيّت شهيد نورى اقدام كـردنـد و چـون نـتـوانستند او را از مخالفت با خود منصرف سازند، محاكمه اش كردند و چون در صـحـنـه مـحـاكـمـه نـيـز دسـت از دفـاع ديـن بـر نـداشـت ، بـه چـوبـه دارش سـپـردنـد. قـبـل از اعـدام بـه او پـيـشـنـهاد شد كه پرچم روسيه را بر بالاى خانه خود بزند تا مشروطه خواهان از ترس دولت روسيه ، كه در آن روزگار نفوذ فراوانى در ايران داشت ، نتوانند او را دسـتـگـيـر واعـدام كـنـنـد، شـهـيـد شـيـخ فـضـل اللّه نورى پاسخ داد: (رواست كه من پس از هفتاد سـال كـه مـحـاسـنـم را بـراى اسـلام سـفـيـد كـرده ام ، حـال بـيـايـم و بـروم زيـر بـيـرق كفر؟!) (44) ايـنـگـونـه اعمال مشروطه خواهان سبب تجديد نظر مراجع نجف در سياستهاى خود نسبت به نهضت مـشـروطيت شد. بزرگترين مرجع وقت ، آية ... العظمى سيد كاظم يزدى به مخالفت با مشروطه بـرخـاسـت . (45) آيـة اللّه العظمى نائينى كه كتابى تحت عنوان تنبيه الامة در تاءئيد مشروطيت نوشته بود، از برادر زن خود (ميرزا محمود يزدى ) خواست نسخه هاى آن را جمع آورى كرده ، به رود (دجله ) بياندازد. (46) آيـة اللّه العـظـمـى شـريـعـت اصـفـهـانـى كـه بـعـدهـا بـه مـرجـعـيـت عـامـه رسيد، در يك اعلاميه مـفـصـّل ، پـس از شـرح جنايات استعمارگران در كشورهاى اسلامى مى نويسد: (بيائيد درباره مـشـروطه و استبداد (اشتراط و استبداد) سخن نگوييم ؛ بيائيد دشمنيهاى داخلى را كنار گذاريم ؛ آيـا ايـن شـرم آور نـيـسـت كه ما زير سلطه حكومت روسها كه به وحشيگرى نامور شده اند، قرار گيريم ؟) (47) با كناره گيرى جناح مذهبى از نهضت مشروطيت ، مشروطه خواهان به تدريج اعتبار خود را در ميان مردم از دست دادند. مردم وعده هاى دروغ غربزده ها را لمس كردند و از عملكرد خود پشيمان شدند.

جناح غير مذهبى نهضت مشروطه

جناح غير مذهبى نهضت مشروطه از چند گرايش تركيب يافته بود كه عبارت بودند از:

1 - بـابـى هـا:

سـيـد عـلى محمد شيرازى كه زمانى خود را باب امام زمان (عج ) و زمانى خود امام زمان معرفى كرد، توانست عدّه اى از مردم ناآگاه را به دور خود جمع كند. پيدايش اين فرقه در زمـانـى بـود كـه پير كفتار استعمار (انگليس ) بر اساس ‍ سياست (تفرقه انداز و حكومت كن ) به ترويج مذاهب جعلى وهابيت در عربستان ، قاديانيگرى در هندوستان و ... مى پرداخت .

عـلمـاى ديـن ، پـس از آگـاهـى نـسبت به عقايد بابى ها، آنها را كافر شمردند. امير كبير، نخست وزيـر مـقـتـدر نـاصـر الديـن شاه ، سيد على محمد شيرازى را اعدام كرد. مدّتى پس از مرگ وى ، بابى ها به دو گروه تقسيم شدند. يك گروه پيرو ميرزا يحيى گشتند كه در قبرس ، مستعمره انگليس ، اقامت داشت و گروه ديگر از شخصى با لقب (بهاء اللّه ) پيروى كردند كه به همين دليل با نام بهائى مشهور شدند. (48) بابى ها به دليل اعدام رهبرشان از سوى حكومت قاجار و در به در شدن خودشان ، با اين حكومت كـيـنـه شديدى پيدا كردند. آنها، به دليل جوّ نامساعد اجتماعى ، به زندگى مخفى رو آوردند و در انـتـظار فرصت مناسبى بودند تا كينه خود را نسبت به حكومت قاجار از يكسو و علماى دين از سوى ديگر بروز دهند.

نهضت مشروطيت اين فرصت مناسب را براى آنها فراهم ساخت . بابى ها سعى كردند هدايت نهضت را از دسـت عـلمـاى دين بگيرند. مناسب ترين راه ، ترويج شايعات بى اساس تشخيص داده شد. شـهـيـد شـيخ فضل اللّه نورى و برخى ديگر از علماى مدافع دين ، آماج تهمتهاى ناجوانمردانه بابى ها قرار گرفتند. اين تهمتها،