احزاب و تشکیلات سیاسی در ایران نسخه متنی

سياست و عملكرد غير مذهبى بوده است . بررسى اين حزب در پاسخ به چهار سؤ ال چه زمانى ؟ چه كسانى ؟ چگونه ؟ و چرا؟ انجام مى پذيرد.

چه زمانى

1 - تـولد:

فـرقـه دمكرات در توطئه جدا سازى آذربايجان ناكام مانده بود. قدرت شوروى در ايران رو به كاهش مى رفت . چهره پليد آمريكا هنوز براى بسيارى از مردم كشور ما روشن نبود. آمريكا براى حفظ منابع خود و ايجاد زمينه براى غارت بيشتر ايران ، وانمود كرده بود كه مانع از جدايى آذربايجان توسط روسها شده است . اين امر، چهره شيطانى آمريكا را در نزد بسيارى از ملّى گرايان دوست داشتنى ساخته بود.

انـگـليـس از ايـنكه يك بار نوكر سر سپرده اش رضاخان نافرمانى كرده و رو به سوى آلمان آورده بـود، سـخـت نـاراحـت بـود. اكـنـون با جديّت بيشترى بر اوضاع نظارت مى كرد تا محمّد رضا نيز از وظيفه نوكرى ، سر پيچى نكند. براين اساس در انتخابات مجلس دخالت مى كرد، در عـزل و نـصـب نخست وزير و وزرا اعمال نظر مى كرد و در كنار اينها به غارت سهمگين منابع نفت ايران ادامه مى داد.

در چـنـيـن شـرايـطـى بـود كه تعدادى از ملى گرايان ايرانى با هدف خارج كردن ايران از دامن انـگـليـس و انـداخـتـن آن در مـيـان دسـتـان اهـريـمـن فـرشـتـه نـمـاى آمـريـكـا، آبـان 1328، در مـنـزل مـصـدق ، جـبـهـه مـلّى را كـه در واقـع ائتـلافـى از چـنـد حـزب بـود، تـاءسـيـس ‍ كردند. (117)

2 - رشد:

جبهه ملى از زمان تاءسيس شروع به رشد كرد. هدف اعلام شده آن كه مخالفت با نفوذ انـگـليس در ايران و ملّى كردن صنايع نفت كشور بود، سبب همكارى مذهبى ها به رهبرى آيت اللّه كـاشانى با آنها شد.

هنوز چند ماهى تا كودتاى 28 مرداد 1332 باقى بود كه مذهبى ها حمايت خود را از مصدّق و جبهه ملى قطع كردند.

دليل اين امر، اهانت برخى از ملى گرايان به مقدّسات اسـلامـى و مـيدان دادن به حزب توده درحكومت مصدّق بود. با جدايى مذهبى ها، رشد جبهه ملّى كم شد.

فـعـاليـتـهـاى جـبـهـه مـلّى بـا اعـلام فـضـاى بـاز سـيـاسـى در سـال 1339 رشـد پـيـدا كـرد و از درون آن چـنـد گـروه جـديـد مـثـل نـهـضـت آزادى زاده شـدنـد. ايـن رشـد پـس از دو يـا سـه سال ، به دليل پايان فضاى باز سياسى كاهش پيدا كرد.

بار ديگر در سال 1356 به دنبال اعلام فضاى باز سياسى از جانب حكومت شاه كه در ارتباط بـا سـيـاسـت حـقـوق بـشـر كـارتـر انـجـام پـذيـرفـتـه بـود، جـبـهـه مـلّى بـه فعاليت پرداخت ، (118) ليكن مثل سابق رشد نكرد. دليل اين امر در رهبرى پر جاذبه امام خمينى بود كه امكان جذب علاقه مندان فعاليتهاى سياسى را از آنها سلب كرده بود.

3 - مـرگ :

پـس از آنـكـه يـكـى از رهـبـران جـبـهـه مـلى يـعـنـى شـاهـپـور بـخـتـيـار، بـا قـبـول پست نخست وزيرى رژيم سلطنتى در لحظات احتضار حكومت شاه ، آبروى خود و حزبش را بـه بـاد داد، در واقـع جبهه ملّى نيز مرد. تكميل اين مرگ با افشاى اسناد جاسوسى و وابستگى بـسـيـارى از رهـبـران جـبهه ملّى در جريان اشغال لانه جاسوسى آمريكا صورت پذيرفت و سبب فرار بسيارى از آنها به غرب شد. (119) دعوت جبهه ملّى از مردم به راهپيمايى عليه لايحه قصاص و افشاگرى صريح امام خمينى ـ ره ـ نـيز مزيد بر علت گرديد. (120) بر اين اساس مى توان تاريخ مرگ جبهه ملّى را در اواسـط سـال 1360 دانـسـت . البـتـه ، هـنوز در كشورهاى غربى با نام جبهه ملى فعاليت هايى صورت مى پذيرد كه چندان قابل توجه نيست .

چه كسانى ؟

1 - بـنـيـانـگذاران :

مصدّق السلطنه به اتفاق هيجده نفر؛ شمس الدين امير علائى ، يوسف مشار، هـروى ، شـايـگـان ، مـحـمـود نـريـمـان ، كريم سنجابى ، كاويانى ، مظفر بقائى ، حسين مكى ، عـبـدالقـديـر آزاد، عـبـاس خليلى ، حائرى زاده ، عميدى نورى ، حسين فاطمى ، محمد رضا جلالى نـائيـنـى ، احـمـد مـلكـى ، ارسـلان خـلعـتـبـرى ، و زيـرك زاده ، بنيانگذاران جبهه ملّى محسوب مى شوند. (121)

2 - رهـبـران :

دكـتر محمد مصدق رهبر و پيشواى جبهه ملّى از يك خاندان اشرافى برخاسته بود. مـحـمـد عـلى شـاه ، پادشاه مشهور و مستبدّ دوران مشروطه ، پسر خاله او بود. پدر مصدق ، وزير دفـتـر مـاليـه نـاصـرالديـن شـاه و از افـراد بـا نـفـوذ آشـتـيـان بـود. مـصـدق دكتراى حقوق را قـبـل از جـنـگ