درس پنجم : شوراى نگهبان - آشنایی با انقلاب و جمهوری اسلامی ایران نسخه متنی

درس پنجم :

شوراى نگهبان

ركـن ديـگـر قـوّه مـقـنـنـه در نـظـام جمهورى اسلامى ايران ، شوراى نگهبان است . فلسفه وجودى شوراى
نگهبان ، حفظ اسلاميّت نظام و مغاير نبودن قوانين موضوعه بامقرّرات اسلامى و قانون اسـاسـى اسـت .

از ايـن رو، تـدويـن كـنـنـدگـان قـانـون اسـاسـى در اصـل 91 شـورايـى بـه ايـن نـام بـا تركيب خاص ،
پيش بينى كرده اند كه در اين درس به آن اشاره خواهد شد.

شرايط و چگونگى انتخاب اعضا

بـنـابـر اصـل 91 قـانون اساسى ، شوراى نگهبان داراى دوازده نفر عضو است كه شش ‍ نفر از آنان بايد
فقيه و شش نفر ديگر حقوقدان باشند. شرايط فقهاى شوراى نگهبان عبارت است از: فـقـاهـت ، عـدالت و
آگـاهـى بـه مـقـتـضـيـات زمـان كـه تـوسـط رهـبـر و بـه مـدت شـش سـال بـرگـزيده مى شوند. شرايط
حقوقدانان شوراى نگهبان عبارت است از: حقوقدان بودن ، متخصّص در رشته هاى مختلف حقوقى و مسلمان بودن
. اين شش نفر توسّط مجلس شوراى اسلامى از مـيـان حـقـوق دانـانـى كـه رئيـس قـوّه قـضـائيـّه بـه
مـجـلس مـعـرّفى مى كند، براى مدت شش سـال انـتـخـاب مـى شـوند. در نخستين دوره شوراى نگهبان نيمى
از اعضاى هر گروه پس از سه سـال بـه قـيـد قـرعـه تـغـيـيـر يـافـتـنـد كـه در اصل 92 قانون اساسى
بدان اشاره شده است . (48)
بـر اسـاس آيـيـن نامه داخلى شوراى نگهبان ، شورا براى اداره جلسات خود داراى يك دبير، يك قـائم
مـقـام و يـك سـخـنـگـو اسـت كـه از مـيـان اعـضـا بـراى مـدت يـك سـال انـتـخـاب مـى شـونـد.

جـلسات عادى شورا، هفته اى سه جلسه است كه با حضور34 اعضا رسميّت مى يابد و اخذ راءى نيز با حضور همين
تعداد انجام مى پذيرد. جلسات فوق العاده بر حسب ضروت و بنابه تشخيص و تصميم دبير شورا يا تقاضاى سه
نفر از اعضا و يا در موارد لوايح و طرح هاى فورى مجلس شوراى اسلامى خواهد بود. (49)
حضور اعضاى شوراى نگهبان در مجلس به سه صورت اختيارى ، الزامى و تشريفاتى است كه در قـانـون اسـاسـى
پـيـش بـيـنـى شـده اسـت . بـر اسـاس قـسـمـت اوّل اصل 97 قانون اساسى ، اعضاى شوراى نگهبان به منظور
انجام بهتر كار خود مى توانند هـنـگـام مـذاكره درباره هر يك از لوايح و طرح هاى قانونى در مجلس حاضر
شوند و مذاكرات را گـوش دهـنـد. ايـن گونه حضور، اختيارى است و هيچ اجبار يا منعى در آن نيست . امّا به
موجب قسمت دوم اصـل 97، وقـتى طرح يا لايحه اى فورى در دستور كار مجلس قرار گيرد، اعضاى شوراى
نـگـهـبـان بايد در جلسات مجلس حاضر شوند و نظر خود را در مدت تعيين شده اعلام كنند. كلمه (بايد) در
اين بخش از قانون نشان دهنده حضور الزامى اعضاى شورا در جلسات مجلس ‍ است .

نـوع سـوم حـضـور اعـضـاى شـوراى نـگـهـبـان در مجلس ، هنگام سوگند رئيس جمهور است كه در اصـل 121
قـانـون اسـاسـى بـه آن اشـاره شده است . به نظر مى رسد كه اين گونه حضور، تشريفاتى باشد، چون هيچ
گونه تاءكيدى بر الزامى بودنش نرفته است .

وظايف و اختيارات شوراى نگهبان

شـوراى نـگهبان داراى سه وظيفه مهمّ است :

1 ـ نظارت شرعى و قانونى بر قوانين و مقرّرات ؛

2 ـ تفسير
قانون اساسى ؛

3 ـ نظارت بر انتخابات و همه پرسى ها.

الف ـ نظارت بر قوانين و مقرّرات

وظـيـفـه اصـلى شـوراى نـگـهـبـان ، پـاسدارى از احكام اسلام و قانون اساسى است كه از طريق نـظـارت
بـر قـوانـيـن و مـقـرّرات انـجـام مـى شـود. مـسـتـنـد قـانـونـى ايـن وظـيـفـه ، اصول 4 و 72 قانون