نگاهى به جوامع تك‏صدايى; هيس!

فريبا خانى

همبستگى، 8/9/79

چكيده: نويسنده با بيان ويژگى‏هاى جامعه تك‏صدايى كوشش مى‏كند تا آن را بر جامعه ما منطبق كند، مانند اينكه مردم جامعه را هراسناك از شنيدن انتقاد و نداشتن فرصت ابراز نظر معرفى كند و سيستم آموزشى را فاقد خلاقيت ذكر مى‏كند.

وقتى در يك جامعه، كانون كوچكى سعى كند در توليد انديشه و پى‏ريزى پايه‏هاى قواعد و شيوه رفتارى اقدامات خودش را به كل جامعه تسرى بدهد، به آن جامعه، جامعه تك‏صدايى مى‏گوييم. در اين مقاله به جنبه‏هاى فرهنگى اين پديده اشاره خواهيم داشت.

يكى از ويژگى‏هاى جامعه تك‏صدايى منفعل كردن انسانها و تربيت افرادى فرمانبردار از حاكم است. شكستن حريمهاى شخصى افراد مايه بحران هويت آنهاست. در چنين جوامعى معمولا افراد در حاشيه‏اند و اعتماد به نفس كافى براى ارائه ايده‏هاى نو و تفكرات جديد ندارند و مشاركت مردمى معنا نمى‏دهد و به گفته دكتر باوند جامعه تك‏صدايى مخالف حاكميت مردم است.

تك‏حزبى بودن ويژگى ديگر نظام تك‏صدايى است و در جامعه تك‏صدايى عنصر مشاركت مردمى، ناديده گرفته مى‏شود. به اعتقاد من مردم ما آن قدر فرصت‏سياسى‏شدن و ابراز نظر و فكر و بيان را كم داشته‏اند كه تبديل به مردم ساكتى شده‏اند. يكى از راه‏هايى كه مى‏تواند اين وضعيت را تغيير دهد ايجاد شوراهاست.

يكى ديگر از ويژگى‏هاى جامعه تك‏صدايى، نفى تكثرگرايى و داشتن يك نظام سياسى مشخص بدون در نظر گرفتن عقايد مخالف و متفاوت است.

يكى ديگر از ويژگى‏هاى جامعه تك‏صدايى نپذيرفتن انتقادات افراد و نفى روحيه نقد و انتقادپذيرى است. در كشور ما به نقل از يك كارشناس امور اجتماعى كار گروهى معمولا خوب نتيجه نمى‏دهد.

انفجار: انباشت صداها در جامعه تك‏صدايى ممكن است‏به انفجار بينجامد. اگر در فضاهاى اجتماعى تكثر صدا، انديشه و بيان متناسب با ذائقه‏هاى مختلف وجود نداشته باشد، بسيارى از مسائل در انباشت‏خود، حالت انفجار مى‏يابند.

نظامهاى تك‏صدايى در نظامهاى آموزشى ما نيز رسوخ پيدا كرده است. به نقل از يكى از استادان دانشگاه در كشور ما دانشجويان در كار گروهى هميشه نمره پايينى را كسب مى‏كنند; چون آنها ياد نگرفته‏اند حتى عقايد هم‏كلاسى‏ها و دوستان خودشان را بشنوند. البته نظام آموزش و پرورش كشور هم در دادن واحدهاى درسى در بعضى رشته‏ها به طور جزمى برخورد مى‏كند. دكتر شيخاوندى در اين‏باره مى‏گويد بايد مردم و شوراها در تدوين كتابهاى درسى مشاركت داشته باشند.

نفى خلاقيت از مهمترين ويژگى نظامهاى تك‏صدايى است. يك جامعه‏شناس مى‏گويد: «ما جوانان كشورمان را در دانشگاه روزانه براى 7، 8 ساعت پارك مى‏كنيم تا زمانشان پر شود يك سرى محفوظات كيسه‏اى هم به آنها مى‏دهيم و اصلا هم با خلاقيت آنها كارى نداريم.»

تربيت افراد در نظام تك‏صدايى آنها را تبديل به موجودات غيرمنطقى و كم‏ظرفيت مى‏كند. البته برخى كارشناسان اين را ناشى از نظام شاهنشاهى گذشته مى‏دانند. ميل به تك‏صدايى در ما به شدت وجود دارد. ما به شدت از انتقاد شنيدن هراس داريم. عده‏اى از صاحب‏نظران معتقدند مردم ما فرصت ابراز عقيده نداشته‏اند.

اشاره

1. برخلاف تصور نويسنده مردم ايران در اصل پيدايش انقلاب اسلامى و پس از آن بارها در تصميم‏گيرى‏هاى كلان كشور (انتخاب رياست جمهورى، نمايندگان مجلس، نمايندگان خبرگان، شوراها، قانون اساسى) مشاركت داشته و ابراز عقيده كرده‏اند. مردم ما يكى از سياسى‏ترين جوامع عالم را تشكيل مى‏دهند و اين به دليل مشاركت، فعال بودن در مباحث و گفتگوها، شركت در نقد و... است. جامعه ما تك‏صدايى نيست، انتقاد در آن جريان دارد، از خلاقيت استقبال مى‏شود، تك‏حزبى نيست. بسى مايه تعجب است كه اين مساله به كلى در كلام نويسنده محترم مغفول افتاده است و البته تك‏بعدى نگرى كه كم از تك‏صدايى ندارد مى‏تواند يكى از عوامل چنين لغزشهايى گردد.

2. نه تنها جامعه ايرانى پس از انقلاب اسلامى تمرين گفتگو را آغاز كرد، بلكه در نقد و انتقاد به آنجا رسيد كه دشمنان اسلام به طمع افتادند تا به جاى راه‏حلهاى نظامى از طريق توطئه‏هاى فرهنگى به زوال انقلاب اسلامى همت گمارند; لذا ميان انتقاد و توطئه بايد فرق نهاد و مى‏توان انصاف و صداقت در ارزيابى علمكردهاى نظام را وجه تمايز اين دو معرفى كرد.

3. هرچند آموزش و پرورش پس از دوره انقلاب، رشد شايسته خود را نداشته است، اما در مقايسه با پيش از انقلاب تحولات بسيارى يافته است. خلاقيتها و نوآورى‏ها و پيروزى‏هاى جوانان تحصيل كرده در عرصه‏هاى مسابقات بين‏المللى شاهد خوبى بر اين مدعا است و ناديده گرفتن اينها باز مايه تامل و ترديد در اين‏گونه ارزيابى‏هاست.