لطفا منتظر باشید ...
تفسير صحيح حجيت بديهي
اين که ما مي گوييم: قضيه عقلي حجت و معتبر است، بايد آن را درست تفسير کنيم؛ نه اين که تفسير به رأيکنيم؛ زيرا تفسير به رأي، چه در قرآن و چه در ارتباط با عقل، باطل است. از اين رو، مي گوييم: معناي
حجّيت و اعتبار برهان عقلي، اين است که عقل دو جزم دارد؛ يکي مي داند که «الف، باء است» و ديگر آن که
مي تواند تصديق کند که «محال است که الف، باء نباشد». خيلي فرق است، بين اين که ما بگوييم: عقل از
تصديق به نقيض قضيه مزبور عاجز است و اين که عقل قادر و توانمند است که به اِستحاله نقيض، فتوا بدهد؛
اگر قضيه «چراغ روشن است» را به عقل عرضه کنيم، عقل مي گويد: اولاً چراغ روشن است و ثانياً محال است
با حفظ وحدت هاي نُه گانه، در همان حال که چراغ روشن است، روشن
نباشد؛ يعني عقل به مستحيل بودن جمع بين نقيضين فتوا مي دهد. پس ، سخن از عجز عقل از تصديق نقيض نيست؛
بلکه سخن از قدرت عقل بر جزم به استحاله نقيض است.
لزوم امور چهارگانه در يقين
در فن برهان منطق، مقرّر شده است که در استدلال براي رسيدن به يقين، چهار چيز لازم است که بازگشت آنچهار چيز بعد از تحليل، به دو چيز است. امور چهارگانه ياد شده عبارتند از :انسان جزم داشته باشد به
ثبوت محمول براي موضوع؛ در هر دو مقدمه صغرا و کبرا.2 ـ اين جزم، مقطعي و قابل زوال نباشد؛ بلکه اين
يقين با حفظ همه شرايط زماني و مکاني و مانند آن ، محفوظ باشد؛ مثلاً اگر درختي در يک مکاني و در يک
زماني وجود داشت، اگر پنجاه سال هم بگذرد و خود درخت هم از بين برود، باز يقين به وجود درخت در همان
زمان و در همان مکان، يقيني است. از اين رو، اين جزم و يقين زوال پذير نيست.3 ـ جزم داشته باشد به
استحاله سلب محمول از موضوع؛ زيرا بين دوام و ضرورت فرق است؛ دوام آن است که محمول براي موضوع، هميشه
ثابت است؛ اما احتمال زوال محمول از موضوع مستحيل است.4 ـ جزم به استحاله سلب از محمول از موضوع نيز
زوال پذير نيست. اما اين چهار امر را در نهايت به دو امر برگرداندند؛ يکي ثبوت محمول براي موضوع و
ديگر امتناع سلب محمول از موضوع. عقل، هم به قضيه اول و هم به قضيه دوم، جزم و يقين دارد. با توجه به
اين تحليلي که از بديهي ارائه شد، حجيت بديهي با خودش آميخته است؛ زيرا رسيدن به واقع، چيزي غير از
اين نيست که جزم حاصل شود؛ جزم به اين که خودش هست و خلافش هم محال است. پس ، حجيت قضيه بديهي با خودش
همراه و از او انفکاک ناپذير است و تصور دقيق آن با تصديق همراه است.
