انتظار بشر از دین نسخه متنی

اين سخن پذيرفتني و صحيح نيست؛ زيرا اين صاحب نظر، دين را در مسائل ارزشي خلاصه مي کند و مي پندارد
دين يعني وجوب و حرمت و مستحب و مکروه و مباح که در اين امور ارزشي، همتاي با دليل عقلي، دليل نقلي هم
وجود دارد؛ اما اگر بپذيريم که دين در همه مسائل، چه مسائل ارزشي و چه مسائل دانشي و نيز در همه زمان
ها و مکان ها مي تواند پاسخ گوي نياز انسان باشد، تنها دليل نقلي کافي نيست؛ بلکه در آن موارد حکم
عقل، چه به طور مستقل يا غير مستقل کارآمد است؛ از جمله مواردي که عقل در آن ها فتوا مي دهد، مي توان
به موارد زير اشاره کرد:

1 ـ مسأله حسن و قبح.

2 ـ تلازم احکام با ملاکات؛ يعني هر جا حکم شرعي است ، ملاک يعني مصلحت يا مفسده
هست و هر جا ملاک هست، حکم نيز وجود دارد.

3 ـ استلزامات؛ مانند استلزام «ذي المقدمة با مقدمة» است؛
مثلاً عقل مي گويد: اگر شارع چيزي را واجب کرده است، مقدماتِ آن نيز واجب است. تمام بخش هاي علمي
مقدمات ذي المقدمه را عقل به عهده دارد؛ براي نمونه، قرآن کريم فرمود: تا آن جا که مي توانيد در برابر
حملات احتمالي دشمن آماده باشيد و هرگز غافل نشويد: و أعِدّوا لهم ما استطعتم من قوّة. 1 اين فتوا
ارزشي است؛ اما اين که امت اسلامي چگونه در برابر دشمن آماده مي گردد و نيز از چه وسايل دفاعي بايد
استفاده کند يا اين که چه وسايلي دفاعي را بايد بسازد، در اين جا دانش، به کار آمده و مي گويد: جامعه
ديني بايد در نيروي دريايي از زيردريايي و در نيروي هوايي از هواپيماهاي دفاعي پيشرفته استفاده کند
و هماهنگ و بلکه پيشرفته تر از دشمن، از امکانات و ابزار دفاعي برخوردار باشد تا مصونيت خود را از
تهاجم بيگانگان تضمين کند. لزوم استفاده از دانش و کيفيت آن، حکم عقل است و بايد از نظر عقل، در زمينه
لزوم تهيه مقدّمات متابعت کرد و مخالفت با آن، کيفر و عقاب
اُخروي را در پي خواهد داشت.

همچنين طبق حکم عقل، لازم است که مسؤول تأمين سلامت امت و ملت، آخرين داده هاي علمي را براي درمان
بيماري، بررسي و رسيدگي و تحقيق نموده، از آن ها استفاده کند. نيز تجهيزات پزشکي را تهيه و آن ها را
براي سلامت جامعه به کار گيرد. بنابراين، عقل فقط در فقه و اخلاق مصطلح، منبع اثباتي دين نيست؛ بلکه
در بخش هاي دانش نيز حجت ديني است که بايد از آن استفاده کرد.

1. سوره انفال، آيه 60.