1. مراد از فقر در اين روايت فقر مادي نيست
بلكه فقر وجودي و فقراليالله است كه آن را تحت عنوان فقر از منظر عرفان مطرح كرده، گفتيم: هرقدر انسان به اين نيازمندي
معرفت بيشتري يابد درجات بالاتري از كمال راپيدا ميكند؛ و طبيعي است پيامبر
اكرم(ص)، كه اشرف انبيا و كاملترينانسانهااست، از اين حيث خود را فقيرترين
انسانها بداند و به فقر خود افتخاركند.چنانكه حافظ نيز ميگويد:دولت فقر خدايا به من ارزاني دار كين كرامت سبب حشمت و تمكين من است.
2. مراد از اين فقر، فقر مادي است
؛ ولي نه فقر مادي تحميلي؛ انبيا، بهسبب رسالت خودونقشي كه در رهبري و هدايت جامعه دارند، خود اين فقررا انتخاب كردهاند. چنان كه در
بحث زهد نيز گذشت، خداوند بر پيشوايانواجب كرده است مانند فقيرترين افراد جامعه
زندگي كنند.امير مؤمنان(ع)دربارهي سبب فقر انبيا ميفرمايد:اگر انبيا صاحب قدرت و ثروت بودند، گرايش مردم به آنان با انگيزههايغير الاهي
آميخته ميشد.
3. اين گونه ستايش از فقر، يك نوع اظهار همدردي است
. اين گونه ستايش از فقر، يك نوع اظهار همدردي با فقرا و دلجويي ازآنهاست نه تشويق زندگي فقيرانه وسوق دادن جامعه سمت فقر؛ زيرا چنينتفسيري با روايات فراوان ديگر در
نكوهش فقر و تشويق مردم به بالا بردنسطح زندگي خود سازگار نيست؛افزون بر اين،
فلسفهي اصلي تشريع زكات وساير مالياتهاي اسلامي، كه در فصل پيشين از آنها سخن
گفتيم، بهبود وضعزندگي فقيران و دفع فقراز سطح جامعه است.
5. توكّل
چنان كه در بحث عوامل فقر گفته شد، يكي از اسباب فقر، تنبلي و كسالتاست. در بحثپيشگيري و درمان فقر نيز بر تقويت روحيهي تلاش و فرهنگكار در جامعه تأكيد كرديم. از
طرفي ميبينيم آثار ديني به توكّل و اعتماد برخداوند توجه فراوان كرده، اين امر را
از مكارم اخلاق و مظاهر ايمانشمردهاند. همچنين اين مطلب كه روزي هر كس تعيين شده
ومقدّر است ودربارهي آن هيچ نگراني روانيست، مورد تأكيد آيات قرآن و
رواياتمعصومان قرار گرفته است.و ما من دابّه فيالارض الّا علي اللّه رزقها.هيچ جنبندهيي بر روي زمين نيست مگر اينكه خداوند روزي اورا تضمينكرده است.در روايتي از پيامبر اكرم(ص) ميخوانيم: نگران روزي فردا نباش؛ زيرا هرفردايي همراه
باروزي خود ميآيد.اين مسئله را شاعران چنين به رشتهي نظم كشيدهاند:
يكي طفل دندان برآورده بود
كه من نان وبرگ از كجا آرمش
مروت نباشد كه بگذارمش
پدر سر به فكرت فرو برده بود
مروت نباشد كه بگذارمش
مروت نباشد كه بگذارمش