بحرانها ، چالش ها، راه حل ها نسخه متنی

534

جمع بندي اين مطلب اين مي شود که شهروندان يک
جامعه در مقام تأسيس سازمان سياسي، قانونگذاري، قضاوت، اجراي سياستگذاري، برنامه ريزي، انتقاد و
دادخواهي، مشارکت جمعي و. .. مي توانند با يکديگر و با دولت فقط با زبان «حقوق» سخن گويند ولي هر فرد
ميان خود و خدايش در هر عمل سياسي بايد تکليفهاي خداوند را رعايت کند.

علماي دين مي توانند درباره ي تکليفهاي الهي سخن بگويند و آنها را توضيح دهند ولي اين زبان، زبان دين
است که در مؤسسات و نهادهاي ديني به وسيله ي عالمان دين به کار برده مي شود. اين زبان را حکومتگران
نمي توانند و نبايد به کار ببرند. حکومتگران نمي توانند به مردم بگويند تکليف شما چنين و چنان است که
در اين صورت هم دين و هم سياست و حکومت فاسد مي شود.

پس دين مي تواند و بايد الهام بخش عمل سياسي شود
اما نبايد ابزار سياستمداران و حاکمان قرار گيرد. اگر چنان باشد که گفتم همه شهروند تلقي مي شوند با
حقوق مساوي. شهروند درجه ي يک و درجه ي دو معنا پيدا نمي کند.