بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
مجموع حوزه هاى تشيع , رونق حوزه هاى ديگر در سراسر جهان اسلام را شكسته و تا هنگام ولادت حوزه ء بكر و مبارك نجف ( در سال 448 يا 449 ) دره التاج مراكز علمىشيعه به شمار مى آمده است . بيشك محور و نقطه ء درخشان و مايه ء درخشش اين حوزه شيخ مفيد بوده است . او بانبوغ و استعداد خارق العاده و تلاش بى وقفه ء خود و با بهره گيرى از موقعيت استثنائى شهر بغداد بعنوان مركز سياسى و جغرافيائى جهان اسلام و رفت و آمد چهره هاى علمى مذاهب مختلف به آن , به جامعيتى بى نظير دست يافته , و آنگاه چون قطب و محور جذابى , عنصر متمايز كننده ء حوزه ء شيعى بغداد در زمان خود شده است .با نظر به آثار علمى اين شيخ بزرگوار و ساير قرائن , آشكار مى گردد كه مفيد مجمع و ملتقاى شگفت انگيزى است از بيشتر ويژگيهائى كه چهره هاى شاخص شيعه تا آن زمان بدان اشتهار داشته اند : در او فقه قديمين و ابن بابويه و جعفر بن قولويه , كلام ابن قبه و بنى نوبخت , علم الرجال كشى و برقى , حديث صدوق و صفار و كلينى باضافه ء قدرت جدل و هماوردى فكرى بى نظير و بسى برجستگى هاى ديگر يكجا گرد آمده بود . آنان البته هر يك مشعلى بر سر يكى از راههاى معارف اهل بيتند . اما مفيد , چون چلچراغى , مجمع و ملتقاى همه آنها به شمار مى رود . و اين چيزى است كه پيشاز او در هيچيك از شخصيت هاى علمى شيعه سراغ نداريم . در يگانه بودن او همين بس كه ابن نديم ( م 380 ) وى را در سنين پيش از 44 سالگى اش ( 1 ) سرآمد همه ء شيعه در فقه و كلام و حديث معرفى مى كند . ( 1 ) زيرا در سال وفات وى , مفيد كه متولد 336 است 44 سال داشته و نميدانيم چند سال پيش از اين وى شرح حال مفيد را در فهرست خود نوشته بوده است