پیشوای هشتم نسخه متنی

علويان و جلب قلوب شيعيان و ايرانيان،سعى داشتند وانمود كنند كه روابطى بسيار صميمى با خاندان امير
مؤمنان على عليه السلام‏دارند و بدينوسيله مشروعيت‏خويش را تامين نمايند،و اوج اين سياست‏خدعه
آميز را مى‏توان در حكومت مامون ديد...
امام رضا عليه السلام در برابر اين شگرد فريبنده‏ى مامون،با ظرافت عملى بى مانند روشى اتخاذ كرد كه
هم خواسته‏ى مامون تامين نشود،و هم سراسر بلاد پهناور اسلام به حق نزديك شوند و دريابند خلافت
راستين اسلامى صرفا از طرف خدا و پيامبر (ص) بر عهده‏ى امامان است،و كسى جز آنان شايسته و سزاوار اين
مقام نيست.
اگر دقت كنيم-و چنانكه در زندگى ساير ائمه (ع) نيز گفتيم-خليفگان اموى و عباسى معمولا ائمه (ع) را زير
نظر و مراقبت‏شديد داشتند،و از تماس مردم با آنان جلوگيرى مى‏كردند،و سعيشان بر گمنام داشتن و
ناشناخته ماندن آن بزرگواران بود،و لذا هر يك از ائمه (ع) همينكه تا حدودى در بلاد اسلامى نام‏آور
مى‏شد توسط خلفا مقتول و مسموم مى‏گشت،با آنكه از يكسو پذيرش ولايتعهدى به اجبار بود،و از سوى ديگر
پذيرش امام با شرايطى بود كه در حكم نپذيرفتن مى‏نمود،در عين حال شهرت اين مساله در سرزمينهاى دور و
نزديك اسلام،و اينكه مامون اعتراف كرده است كه امام رضا (ع) پيشواى امت و سزاوار خلافت است،و مامون
از ايشان خواسته خلافت را بپذيرند و ايشان نپذيرفته و باصرار مامون ولايتعهدى را با شرايطى پذيرفته
است،همينها خود در ژرفاى عمل به سود روش امام و شكستى براى سياست‏خليفگان بود...بسيار مناسب است اين
جريان با جريان شوراى تحميلى از سوى خليفه‏ى دوم عمر،و شركت امير مؤمنان على عليه السلام در آن شورى
مقايسه شود،و اتفاقا امام رضا عليه السلام به شباهت اين دو حادثه اشاره فرموده است.
عمر بهنگام مرگ دستور داد پس از او شورائى با شركت عثمان و طلحه و عبد الرحمن بن عوف و سعد بن ابى وقاص
و زبير و امير مؤمنان على (ع) تشكيل شود،و اين شش تن از ميان خود خليفه‏يى برگزينند،و هر يك مخالفت
كرد او را به قتل برسانند،برنامه طورى تنظيم شده بود كه على عليه السلام همچنان از خلافت محروم
بماند و چون مى‏دانستند خلافت‏حق اوست،با برگزيدن ديگرى على عليه السلام مخالفت كند و كشته شود،و
قتل او قانونى هم باشد!!
برخى از بستگان از امير مؤمنان على عليه السلام پرسيدند:با آنكه مى‏دانى خلافت را به تو نمى‏دهند
چرا در اين شورى شركت مى‏كنى؟
فرمود:عمر بعد از پيامبر (با جعل حديثى) اعلام كرد پيامبر فرموده است:«نبوت و امامت هر دو در يك بيت و
خانه جمع نمى‏شود» (يعنى مرا به زعم خود با استناد به قول پيامبر از خلافت‏بدور نگهداشتند،و سزاوار
اين كار نشمردند!) و اينك عمر خود پيشنهاد كرده است من در اين شورى شركت كنم و مرا شايسته‏ى خلافت
معرفى كرده است،من در شورى وارد مى‏شوم تا اثبات كنم كار عمر با روايت او نمى‏سازد.
آرى،يكى از پيامدهاى ولايتعهدى امام همين بود كه‏جامعه‏ى وسيع اسلامى ريافت‏شايسته‏ترها كيستند
و مامون با عمل خود بر چه حقيقتى اعتراف كرده است.و نيز در اين رهگذر،امام از مدينه تا مرو در شهرهاى
مختلفى از بلاد اسلام با مردم روبرو شد،و مسلمين كه در آن روزگاران با نبودن وسائل ارتباط جمعى از
بسيارى آگاهيها محروم بودند او را ملاقات كردند و حق را مشاهده نمودند،و اثرات مثبت آن بسيار قابل
ذكر و بحث است،و نمونه‏ى آن را بايد در نيشابور و هجوم مردم مشتاق ديد،و در نماز عيد در مرو و...و در
همين زمينه،آشنايى بسيارى از متفكران و دانشمندان مختلف كه در مرو با امام به مناظره و بحث نشستند و
اثبات عظمت علمى امام،و شكست مامون و خنثى شدن توطئه‏هايش براى تحقير امام عليه السلام را بايد از
اثرات مثبت‏سياست امام تلقى نمود كه خود نياز به بررسى مفصلى دارد.
بهر حال در زندگى هر يك از ائمه عليهم السلام بايد ابعاد مختلف حقايق وجودى آن بزرگواران را در نظر
داشت،و همچنانكه تاريخ زندگى پيامبران را كه اعمالشان در سرچشمه‏ى وحى ريشه داشت،نمى‏توان با
همان معيارها كه سرگذشت پادشاهان و جباران و سياستمداران را بررسى مى‏كنند سنجيد،زندگى اوصيا و
امامان نيز با معيار زندگى مردان عادى قابل تبيين نيست چرا كه اوصيا و امامان نيز مانند پيامبران از
عامل بزرگ ارتباط ويژه با خداى جهان برخوردار بودند.
هيئت تحريريه مؤسسه‏ى اصول دين قم