بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
ميان آنها تأليف كنند. بدين ترتيب، نخستين آثار در زمينه‌شناخت مذاهب اسلامي در قرن سوم هجري پديد آمد.يكي از كهن‌ترين اين نوع آثار كتاب فِرَُِ الشيعه از حسن بن موسي نوبختي است.كتاب مشابه آن با نام المقالات والفرق از سعد بن عبدالله اشعري است. هر دو كتاب‌درباره فرقه‌هاي مختلفي است كه زير نام شيعه، با يكديگر مشترك هستند. در همان‌قرن، كتاب مسائل الامامه نوشته شد كه درباره چگونگي پيدايش اختلاف ميان امت‌وتفاوت ديدگاه‌هاي آنها در مسائل مربوط به رهبري وامامت است.به تدريج دانش ملل ونحل توسعه يافت وبحث از اديان ديگر نيز ضميمه آنهاشد. يكي از كساني كه در اين باره فراوان نوشت، مسعودي، مورخ معروف قرن‌چهارم است كه متأسفانه آثارش در اين زمينه از بين رفته است.در قرن چهارم تا ششم، آثار بزرگي در اين زمينه تأليف شد. يكي از آنها كتاب‌مقالات الاسلاميين از ابوالحسن اشعري (م 330 يا 340) ـ رئيس مذهب اشعري ـاست كه به تفصيل، جزئيات عقايد هر فرقه مذهبي را در موضوعات مختلف بيان‌كرده است. ديگر كتاب الفِصَل في الملل والاهواء والنحل از ابن‌حزم اندلسي (م456)است كه در اندلس تأليف شد.مهم‌ترين مشكلي كه در اين قبيل كتاب‌ها وجود دارد آن است كه بسياري ازمطالبي كه به فرقه‌هاي مختلف نسبت داده شده، از سر تعصّب يا عدم آشنايي كافي‌بوده است.بيش‌تر اين مؤلفان، خود با انديشه‌هاي هر مذهب از نزديك آشنايي‌نداشته واز روي نوشته‌هاي ديگران، مطالبي را به آنان نسبت داده‌اند. در اين ميان،يكي از ارزشمندترين آثار، كتاب تحقيق ما للهند ابوريحان بيروني است كه نتيجه‌تحقيقات مستقيم وبي‌طرفانه او در سرزمين هند واديان هندي است.معروف‌ترين اثر او در دانش ملل ونحل، كتاب الملل والنحل از محمد بن‌عبدالكريم شهرستاني (479 ـ 548) است. وي منسوب به شهرستان از توابع شهر نساـ واقع در ميان خوارزم ونيشابور ـ است. او در روزگار خود، عالم مشهوري بوده‌ونزد سلطان سنجر موقعيت بالايي داشته است. نوشته‌اند كه او در نظاميه بغداد نيزمدتي به وعظ مي‌پرداخته ووعظش مقبول مردم بوده است. جداي از كتاب الملل‌والنحل وي آثاري ديگر در دانش كلام به عربي وفارسي دارد. از آن جمله‌رساله‌هايي درباره مبحث خلق وامر كه به فارسي نگاشته و به چاپ رسيده است.وي كتاب بزرگي نيز در تفسير قرآن نوشته است.شهرستاني به عنوان يك شافعي اشعري شناخته شده است؛ اما اكنون ثابت شده‌كه عناصري از تفكر شيعي، به‌ويژه تفكر اسماعيلي، در انديشه وي وجود دارد. اين‌مطلب، اين شبهه را به وجود مي‌آورد كه او در باطن، تفكر اسماعيلي داشته ودرظاهر خود را شافعي واشعري مي‌نموده است.شهرستاني كتاب ملل و نحل خود را در دو بخش تأليف كرده است. در نيمه‌نخست كتاب به شرح مذاهب اسلامي ودين يهوديت ومسيحيت ومجوسيت‌پرداخته ونيمه دوم را به شرح آراي حكماي يوناني واديان هندي اختصاص‌داده‌است.در اواخر قرن پنجم واوايل قرن ششم، دو كتاب فارسي درباره آراي مذاهب‌تأليف شد.يكي از آنها كتاب بيان‌ُ الاديان از ابوالمعالي محمد حسيني علوي است.اين اثر از نظر ارزشي علمي وادبي، جايگاه ويژه‌اي در متون فارسي‌ِ اسلامي دارد.ابوالمعالي، با نظري بي‌طرفانه، به بيان عقايد هر يك از فرقه‌ها پرداخته است. درباره‌مذهب شيعه اماميه نوشته است:ايشان يك فرقه‌اند واز شيعه، هيچ گروه بيش از ايشان نيست وبه عراق ومازندران‌سخت بسيارند وبه خراسان نيز. واعتقاد ايشان همانست كه پيش از اين درمذهب شيعه ياد كرده آمده است. وهر روز پنجاه ويك ركعت ـ نمازهاي واجب‌ونوافل ـ نماز كنند. فريضه، همانست
لطفا منتظر باشید ...
