بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
مشكل سامانيان در خارج از خراسان، ديلميان اعم از علويان وزياريان وآل بويه‌بودند كه در گرگان، طبرستان وري براي آنها دشواري ايجاد مي‌كردند. در طي‌سال‌ها، نبردهاي فراواني ميان آنها رخ داد.نگاهي به رويدادهاي دوران ساماني نشان مي‌دهد كه دولت ياد شده دوران‌سختي را كه در سراسر آن آشوب ودرگيري بود، پشت سر نهاده است؛ اما در واقع،در پس اين رويدادها، روزگار ساماني، دوره‌اي درخشان براي تاريخ خراسان است؛دوراني كه اين ناحيه را، همراه با ساير نواحي بلاد اسلامي، آماده ورود به تمدن‌بزرگ اسلامي كه در قرن چهارم وپنجم به اوج خود رسيد، كرده است.
تسلط اسلام بر ماوراءالنهر
زماني كه سامانيان به قدرت رسيدند، نزديك به دو قرن از ورود اسلام به ماوراءالنهرمي‌گذشت. در اين مدت، بسياري از مردم اين منطقه به اسلام گرويده ودر برخي‌شهرها، مراكزي براي تعليم و تربيت ديني ايجاد شده بود. بيش‌تر مراكز مقدّسي كه‌پيش از آن در اختيار بودائيان، مسيحيان نسطوري وزرتشتيان بود، به مسجد تبديل‌شد واين نشان از كاهش پيروان آن اديان، وفزوني مسلمانان بود.شهر بخارا در سال 89 هجري به دست قتيبه بن مسلم گشوده شد وسپاه اعراب‌همراه با مسلمانان غير عربي كه از خراسان بودند، در اين شهر سكونت داده شدند.اين سكونت‌ِ وسيع، سبب شد تا اسلاميت بخارا تضمين شده وبه سرعت به مركزي‌براي دانش اسلامي در تمامي آن نواحي تبديل شود. شگفت آن كه نرشخي نوشته‌است، جايي كه امروز مسجد جامع بخارا قرار دارد، روزگاري محل فروش بت بوده‌است، آن چنان كه:پادشاه ]كفار[ بدين بازار آمدي وبر تخت نشستي، بدين موضع كه امروز مسجدماخ است، تا مردمان رغبت كردندي به خريدن بت. وهر كس خويشتن را بتي‌خريدي وبه خانه بردي. باز اين موضع آتش‌خانه شدي ودر روز بازار، چون مردم‌جمع شدندي، همه به آتش‌خانه اندر آمدندي وآتش پرستندي، وآن آتش‌خانه تابه وقت اسلام به‌جاي بود. چون مسلمانان قدرت گرفتند، آن مسجد را بر آن‌موضع بنا كردند، وامروز از مسجدهاي معتبر بخارا است.در نيشابور نيز آتشكده قهندز ـ كهن دژ ـ به مسجد جامع تبديل شد. در تاريخ نيشابورآمده است كه «چون عبدالله عامر نشابور فتح كرد، آتشكده قهندز را خراب كرد وبه جاي آن،جامع‌ساخت.».در آغاز فتح بخارا، مردم شهر هر بار با حضور اعراب تسليم مي‌شدند؛ اما به‌محض آن كه اعراب از آنجا دور مي‌شدند، از اسلام بر مي‌گشتند. در اين باره‌نرشخي عبارت زيباي ديگري دارد كه تقريبا درباره ساير بلاد ايران وماوراءالنهرنيز صادق است. وي مي‌نويسد:هر باري اهل بخارا مسلمان شدندي، وباز چون عرب بازگشتندي، باز ردّت‌آوردندي.قُتَيبه بن مسلم سه بار ايشان را مسلمان كرده بود، باز ردّت آورده كافرشده بودند.اين بار چهارم قتيبه حرب كرده شهر را بگرفت. واز بعد رنج بسياراسلام آشكار كرد، ومسلماني اندر دل ايشان بنشاند، به هر طريقي، كار برايشان‌سخت كرد وايشان اسلام را پذيرفتند به ظاهر وبه باطن بت پرستي مي‌كردند.قتيبه چنان صواب ديد كه اهل بخارا فرمود يك نيمه از خانه‌هاي خويش به عرب‌دادند تا عرب با ايشان باشند واز احوال ايشان با خبر باشند تا به ضرورت‌مسلمان باشند. بدين طريق مسلماني آشكار كرد، وآثار كفر ورسم گبري برداشت‌وجِدّ عظيم مي‌كرد وهر كه در احكام شريعت تقصيري كردي عقوبت مي‌كرد،ومسجد جامع بنا كرد ومردمان را فرمود تا نماز آدينه آوردند تا اهل بخارا را ايزدتعالي ثواب اين خير ذخيره آخرت او كناد.اشاره كرديم كه مسلمانان بت‌پرستي را تحمل نمي‌كردند وبت‌پرستان را به‌اجبار به
لطفا منتظر باشید ...
