علوم حديث - تاریخ ایران اسلامی نسخه متنی
لطفا منتظر باشید ...
مشكل را برخي از مفسران معتزلي داشتند كه تفسيرهاي‌خودساخته براي برخي از آيات مي‌كرده ومخالفانشان، آنها را متهم مي‌كردند كه‌قرآن را تفسير به رأي مي‌كنند؛ يعني عقايد خود را بر آيات قرآن تحميل مي‌كنند. دركنار آنها، برخي از باطني‌ها وشيعيان افراطي واسماعيليان وقرمطيان براي‌اثبات‌برخي از عقايد خويش، دست به دامن اين قبيل تأويل‌هاي خلاف ظاهرقرآن‌مي‌شدند.يكي از علومي كه در تفسير قرآن كمك شايسته‌اي مي‌كرد، شرح لغات مشكل‌قرآن بود.ابن‌قتيبه دينوري (م 276)، كتاب تأويل مشكل القرآن را نگاشت كه درشرح لغات سخت قرآن است. كتاب‌هاي ديگري هم در اين زمينه نوشته شد.همچنين آثاري هم درباره اعجاز قرآن نوشته شد كه يكي از مشهورترين آنهاكتاب‌اعجاز القرآن ابوبكر باقلاني(م 403) است. معتزله نيز از اين قبيل آثارفراوان‌داشتند.از برجسته‌ترين دانشمندان شيعي كه در ادبيات عرب وشعر وقرآن تخصص‌داشت سيدرضي (م 406) است. وي كتاب تلخيص‌البيان را درباره كاربرد كلمات‌مجازي‌در قرآن نوشت.علوم حديث
دانش حديث، در كنار فقه، رايج‌ترين دانش اسلامي در طول پنج قرن نخست اسلام‌است.بايد گفت، تأليفات حديثي چندان فراوان است كه شمارش آنها، كاري دشواروپرمشقت مي‌نمايد. آثار حديثي در زندگي ديني مسلمانان بالاترين نقش را پس ازقرآن داشته ودارد. بنابر اين سزاوار است كه درباره آن اندكي با تفصيل‌سخن‌بگوييم.اين تأليفات، در درجه نخست درباره گردآوري متن احاديث است. در كناركتاب‌هاي حديثي، دانش رجال به وجود آمد كه براي ارزيابي راوياني بود كه در سندحديث جاي داشتند وبه‌طور مسلسل آن را از يكديگر نقل مي‌كردند. اندك اندك‌دانش ديگري با نام درايه پديد آمد كه درباره انواع واقسام احاديثي بحث مي‌كرد كه‌از نظر اعتبار سندي تفاوت‌هايي با يكديگر داشت.بخشي از كتاب‌هاي حديث به‌طور عمومي تأليف مي‌شد؛ يعني، احاديث مربوط‌به همه مسائل، اعم از مسائل اعتقادي تا فقهي واخلاقي در آن گردآوري مي‌شد؛ امابخشي ديگر از آنها به‌طور خاص، درباره مسائل ويژه‌اي تأليف مي‌شد؛ يعني‌احاديث، بر حسب موضوع، تقسيم‌بندي مي‌شد.در اينجا بايد درباره تلاش‌هاي علماي شيعه وسني درباره حديث بحث كنيم.در دفتر نخست اشاره كرديم كه اصحاب امامان عليهم‌السلام از قول آن‌بزرگواران، احاديثي را كه از پيامبر صلي‌الله عليه واله نقل مي‌كردند، مي‌نوشتندومجموعه‌هايي مدوّن مي‌كردند. از اين قبيل كتاب‌ها يا كتابچه‌ها، چهارصد نمونه‌در قرن دوم وسوم فراهم شد كه به اصول چهارصدگانه معروف است.به تدريج در اواخر قرن سوم، مؤلفان شيعه، به گردآوري اين متون پرداختندوكتاب‌هاي بزرگي در حديث فراهم آوردند. يكي از پركارترين محدّثان شيعه كه‌در فراهم آوردن يك مجموعه بزرگ، بر ديگران حق تقدّم دارد، شيخ محمد بن‌يعقوب كليني (م 329) است كه كتاب الكافي را تأليف كرد. دو مجلد از اين كتاب دراصول اعتقادي، چهار مجلد درباره مسائل فقهي ويك جلد متفرقات است. البته‌نمي‌توان گفت همه روايات كتاب كافي صحيح است؛ چرا كه برخي از آنها از نظراصول علم درايه، در مرتبه حديث صحيح قرار نداشته وضعيف تلقي مي‌شوند. اين‌كتاب، يكي از با ارزش‌ترين آثار حديثي شيعه تلقي مي‌شود.پس از كليني، بزرگ‌ترين محدث شيعه، شيخ صدوق (م 381) است كه در جاي‌ديگري هم به اختصار از وي ياد كرده‌ايم. آثار اين شيخ بزرگوار، همگي در قالب‌كتاب‌هاي حديثي است.
