كتابخانه حوزه

حوزه- شماره پياپي 32

كتابخان حوزه، با انگيز آشنايي خوانندگان مجلّه با كتابهاي جديد تنظيم مي شود، و سعي بر آن است كه با نگاهي گذرا، نمائي از محتوي كتاب عرضه شود، تا خوانندگان از چگونگي كتابها آگاه شوند، اما از آن روي كه صفحات مجلّه محدود است و زياده­گويي را برنمي تابد، ياد كرد ما نيز تمامي كتاب هاي منتشره را شامل نخواهد بود.

المنير، فهرس كتاب الغدير

سيّد اديب مكاوي، بنياد بعثت، تهران 1409، قطع وزيري، 624 صفحه، 2500 ريال.

«الغدير»، اثر گرانقدر و جاودانه مرزبان بزرگ «حماسه جاويد»، «كتابي نه چون ديگر كتابها»، «دريابي خيزابه گرفته»، «آبشخواري گوارا و دايرة­المعارفي طرفه و نادر»، «دريائي موج خيز» و بالاخره «كتاب دهشت آفرين» است، بر اساس «كوشش علمي بي نظير» (حماسه غدير / 186 ) و آكنده از حقايق و معارف تاريخي، روائي، ادبي، عقيدتي و الغدير، راستي را دريائي است ناپيدا كرانه و دايرة المعارفي است «كه هر مسلماني بايد آن را بدست آورد» و با حقايق نهفته در آن جان تشنه را سيراب سازد. ابعاد عظيم «الغدير» تمام شاخه هاي معرفت اسلامي را در نورديده و مجموعه مجلدات آن دايرة­المعارفي است سرشار از مسائل علمي اسلامي: در تاريخ، كلام، حديث، درايه، رجال، تفسير تاريخ نزول، كتابشناسي، تاريخ ادبيات غدير، نقد و بررسي، تصحيح و مرزباني بر جريان هاي پژوهشي معاصر، دست يافتن به اين همه مطالب و معارف در آن، فهرستي فني و كارآمد لازم داشت، تا جستجوگران را به مقصود رهنمون باشد. خوشبختانه اينك اين كار ارزشمند فرهنگي و كليدي به پايمردي آقاي اديب مكاوي و با اشراف و نظارت آقاي سيّد ضياءالدين عسكري، انجام شده و با همت بخش فرهنگي «بنياد بعثت» نشر يافته است. عناوين فهرست شده بدينقرار است: موضوعات بر اساس ترتيب صفحات و ترتيب حروف، آيات قرآن، احاديث، قافيه هاي اشعار، قبائل، ملل، نحل، روزها و حادثه ها، شهرها، مكانها، كتاب هاي ياد شده در متن كتاب و اعلام مؤلفان، محقّقان مصحّحان، راويان و شاعران.

«المنير» فهرستي است سودمند و كارآمد و تلاش پديدآورندگان آن مشكور است و ستودني. لازم است يادآوري كنيم كه سالها پيش نيز، فهرستي با عنوان «علي ضفاف الغدير» سامان يافت. طرح اين فهرست، در دو جلد و جلد اوّل آن، شامل فهرست: موضوعات و اعلام، در يك جلد به سال 1403 منتشر شد و جلد دوّم آن، كه شامل فهرست، آيات، احاديث، امثال و خواهد بود، هنوز منتشر نشده است.

رجال النجاشي

احمدبن علي نجاشي، تحقيق: محمَّد جواد نائيني، دو جلد، دارالاضواءِ، بيروت، ] نشر در ايران: مؤسسة الأمام الصادق «ع»، قم[ 1409، قطع وزيري، 502+ 508 صفحه، 4500 ريال.

«فهرست اسماء مصنّفي الشيعه»، مشهور به «رجال النجاشي»، از اصول كهن، معتبر و مهم دانش رجال شيعه است. مرحوم علامه مجلسي، از جمله، درباره آن نوشته اند:

«در عصرها و ميان نسل ها، در شهرها و آبادي ها، مدار كار عالمان و محققان بوده است» (مستدرك الوسائل، ج 3/501) ما بيشتر، از اين اثر گرانقدر به اجمال سخن گفته ايم (شماره 12/65) و از چاپها و كارهاي انجام شده دربار آن و كارهاي در دست انجام ياد كرده ايم و در مقامي ديگر، چاپي تحقيقي از آن را معرفي كرده ايم (19/174) محقّق محترم، كتاب را بر اساس دو نسخه تحقيق و تصحيح كرده در پانوشتهاي مفصل و سودمند خود، تمام اعلام و راويان متن را شناسائي نموده و جايگاه ياد كرد آنان را در اين كتاب و ديگر آثار رجالي نشان داده و به موقعيت آنان در دانش رجال و سلسله راويان اشاره كرده است. توضيحاتي نيز، در مبهمات متن آورده و اماكن و بلاد را توضيح داده است. در پايان هر جلد، فهرستهاي بسيار سودمند و كارآمد مانند: فهرست آيات، احاديث، رجال ياد شده در كتاب، رجالي كه مؤلف دربار آنها نوشته است (ثقه ثقه)، رجال توثيق شده در كتاب، رجال توثيق شده در ضمن ياد كرد رجال ديگر، رجال موثّقي كه شرح آنها در اين كتاب نيامده، ولي توثيق شده اند، ضعفاي يادشده در كتاب و...

افزون بر اينها، كتاب مقدمه اي دارد از آقاي سبحاني، كه در آن از تطوّر نگارش آثار رجالي سخن رفته است و مقدمه اي مفصل و سودمند از محقق كتاب، كه در آن از مؤلف، خاندان وي، امتياز كتاب وي، طرف مؤلف به كتابهاي ياد شده، مشايخ مؤلف، تبيين اصطلاحات بكار گرفته شده از سوي مؤلف، وثاقت مشايخ وي، شاگردان و راويان از او، و سخن رفته است.

پانوشتها و فهرست هاي محقق محترم، كه بي گمان در سامان بخشيدن به آنها رنجي گران متحمل شده اند، در سودمندي و كارآمدي كتاب جايگاه بلندي دارد، حروفچيني، صحافي و تجليد كتاب نيز، تميز و ستودني است.

الواقفيّه، دراسة تحليليه، ج1

رياض محمَّد حبيب الناصري، كنگره جهاني حضرت رضا «ع» مشهد، 1049، قطع وزيري، 623 صفحه، 1700 ريال.

جريان شناسي تحليلي نحله ها و مذهبها، در فرهنگ اسلامي، از جمله مباحث سودمند و كارآمدي است كه نقش عظيم آن در ترسيم دقيق اوضاع فرهنگي، سياسي دوران امامت امامان «ع» از يكسو؛ و در شناخت راويان و چگونگي صدور روايات و انگيزه هاي پيدايش جريانها و موضع درست در مقابل آنها، انكار ناشدني است. حوز اين تحقيق و بررسي بگونه اي دقيق، از صدر اسلام است تا سده هاي واپسين، دستهاي آلوده و تحريفگر در قالبهاي مختلف و به انگيزه هاي گونه گون، نقش بسيار حساسي در آلوده سازي متون مذهبي داشته اند كه بازشناسي آنها فقط با بررسيهاي بنيادين نحله ها، مذهبها، گرايشها و انگيزه هاي گوناگون پديدآورندگان و گروندگان آنها ميسر خواهد بود. فقيد، متفكر، و عالم ژرف انديش، مرحوم آية ا لله شهيد دكتر محمَّد حسين بهشتي، در ضمن مقاله اي بيدارگر و ارزشمند، با عنوان «طرح كوشش تازه در راه شناخت تحقيقي اسلام» و در بخش مربوط به «سنت» از جمله نوشته اند:

«در سنّت چه حديث و چه گزارش تاريخيش، دستهاي تحريف كننده فراواني وجود داشته است. عد زيادي از صاحبان آراء و افكار غير اسلامي يا ضد اسلامي در ادوار مختلف كوشيده اند با جعل حديث يا گزارش تاريخي آراء و افكار غير اسلامي يا ضد اسلامي خود را به نام اسلام جا بزنند... در احاديث شيعه نيز، علاوه بر جهات مزبور، (جهات ياد شده در مقاله) به تأثيرات مختلف نهضتهاي علويان و مذاهب غير اسلامي و ضدّاسلامي كه به خود نقاب تشيّع زده بودند بايد توجه شود.»

(حوزه شماره 15/51) باري، پي گيري اين جريان در شناخت منابع فرهنگ اسلامي بسيار مؤثر است. از جمله جريانهاي مهم و تعيين كنند در تاريخ تشيّع، جريان واقفيان است كه آثار تخريبي و تباهگري از خود برجاي نهاد. همينجا بايد از تعاليم تحريف ستيز امامان «ع» و عالمان راستين شيعه ياد كرد كه به پيروي از رهبران بزرگشان، تاريكي و فتنه را بر نمي تابيدند و به تفسير حقيقت دست مي يازيدند.

بگذريم كتاب ياد شده، نقد و بررسي و تحليلي است مستند و دراز دامن درباره واقفيان و چگونگي بروز و ظهور آنها، انگيزه هاي پيدايش و چگونگي شكل گيري و رشد و گسترش افكار آنها در جامعه اسلامي، كتاب، در دو جلد سامان يافته است. برخي از مطالبي كه در اين جلد عرضه شده است، بدينقرار است:

اقسام وقف، معنا و مقصود از آن، واقفيه در تاريخ اسلام، انگيزه ها و زمينه هاي وقف، شيوه هاي برخورد امامان«ع» با واقفيان، روايات واقفيان، ياد كرد. واقفيان در رجال طوسي، نجاشي، كشّي و كتابهائي كه نقد و ردّ انديشه هاي واقفيان نگاشته شده است، آثاري كه در ياري از ديدگاههاي آنها نوشته شده است، نقش واقفيان در تحريف و تبديل مذهب، جعل احاديث، نشر انديشه غلو، واقفياني كه از موضع خود برگشتند و

مؤلف در سامان دادن به اين اثر، رنج گراني را متحمّل شده است؛ امّا تا چه اندازه به مقصود راه يافته است مطلبي است كه خواننده داوري خواهد كرد. آنچه در معرفي اين اثر سودمند، گفتني است انتخاب شايسته مؤلف، در تحقيق و بررسي است. عالمان و محقّقان، كه در رجال و شناخت دقيق تاريخ اسلامي، ديدگاهي بنيادين دارند، بايد از نقد و بررسي و راهنمائي مؤلف دريغ نورزند. آنان كه شايستگي دست يازيدن به اين مباحث را دارند بايد كمر همت بربندند و از نتايج كاوشهاي خود ديگران را بهره مند سازند.

سير علوي

محمَّدباقر بهبودي، تهران، 1368، قطع وزيري، 224 صفحه، 700 ريال.

اين كتاب كه به انگيزه بررسي سير علي «ع» برشته تحرير درآمده است، با نگاهي گذرا به حوادث آستانه رحلت رسول اكرم«ص» آغاز مي شود و آنگاه با بررسي «ماجراي سقيفه» ادامه مي يابد.

در اين فصل، مؤلف محترم، به نكات سودمندي تنبه داده اند. «واكنش عليّ أبن ابيطالب»، «جوّ حاكم»، «فدك و حقوق مالي»، فصلهاي بعدي كتاب را تشكيل داده اند.

موضع علي «ع» در مقابل شيخين، نقد و بررسي و چگونگي شوراي شش نفره، برخورد عليّ«ع» با خليفه سوّم و ماجراي شورشيان عليه وي، مباحثي است كه در فصلهاي بعد آمده است، خلافت عليّ«ع»، نغمه هاي مخالفت و انگيزه هاي آنها، واكنش عليّ«ع» در مقابل جريانها مخالف و تحليل زمينه هاي نبردهاي سه گانه امام«ع» و روند و بازتاب جنگها و بالاخره، سستيها و ناشكيبائي هاي سپاه عليّ«ع»، سقوط مصر، غارتها و دستبردهاي معاويه و بالاخره، شهادت علي «ع» فرجام بخش كتابند.

مؤلف محقّق كتاب، با نگرشي هوشمندانه، با اتكّاء و استناد به منابع كهن، مباحث كتاب را سامان داده است و مجموع مباحث آن از تحليل و نقد شايسته ئي برخوردار است.

الأسس المنطلقيه للأستقراء في ضوء دراسة الدكتور سروش

السيّد عمار ابورغيف، مجمع الفكر اسلامي، قم 1409، قطع وزيري، 172 صفحه، 600 ريال.

كتاب ياد شده كه بگفت يكي از محقّقان: «حاوي بديع ترين انديشه ها و ابتكارات فلسفي شهيد آية الله سيد محمَّد باقر صدر و از شيرين ترين ثمرات ذهن وقّاد و جستجوگر و مبدع اوست» در پي آن است كه مشكل عقيم بودن استقراء را، كه از مسائل بسيار كهن منطق بوده است، حل كند. مرحوم صدر، با تكيه بر ديدگاه نوي به بازگشائي اين مشكل همت مي گمارد و در پرتو آن، انبوهي از مسائل منطقي و روش شناختي را به نقد و بررسي مي كشد. آقاي دكتر عبدالكريم سروش، مقاله مفصلي پرداخته اند در نقد و ارزيابي اين كتاب و محتوي آن (نشر دانش، سال 1362، شماره سوّم؛ تفرج صنع/ 426) آقاي سيّد عمّار ابورغيف كه از شاگردان و آشنايان به تفكر مرحوم صدر هستند، نقد ياد شده را ابتداء به عربي ترجمه نموده آنگاه به نقد و بررسي و داوري بين آن و مطالب مرحوم صدر همت گماشته اند.

احسن التراجم لأصحاب الأمام موسي الكاظم «ع»، ج 1

عبدالحسين شبستري، كنگره جهاني حضرت رضا «ع» مشهد، 1409، قطع وزيري، 470 صفحه، 1700 ريال.

كتاب تحقيقي است مفصّل در بازيابي و بازشناسي اصحاب حضرت موسي ابن جعفر «ع»، مؤلف، در اين كتاب تمام كساني را كه از امام«ع» بطور مستقيم روايت كرده (مشافهة و يا مكاتبة) و يا به محضر آن بزرگوار شرفياب شده اند ياد كرده است. در انتساب دقيق اين­كسان بعنوان راوي و يا صحابه به امام «ع »، مؤلف به هر آنچه با عنوان «ابوالحسن» يافته اعتماد نكرده است، بلكه سعي وي بر آن بوده است كه بگونه اي، مثلاً، با عنوان ابي الحسن الأوّل ابو ابراهيم، الماضي الصالح و العبد الصالح اين انتساب قطعي شود.

رجال در اين كتاب، بر اساس حروف الفباء تنظيم گرديده و مؤلف پس از ياد كرد فرد و چگونگي ارتباط وي با امام و توضيحاتي درباره شخصيت وي، تمام منابع موجود درباره وي را عرضه كرده و اين منابع را نيز بر اساس حروف ترتيب داده است و توضيحات اضافي منابع را درباره وي ياد كرده است.

مؤلف محترم و سختكوش، تلاش عظيمي بكار بسته است تا به منابع بسياري از رجال دست يابد و براي اطلاع رساني به خوانندگان و پژوهندگان، منابع شرح حال راويان را بگسترد. جلد اوّل كه اينك نشر يافته است تا پايان حرف «ع» است و جلد دوّم، بقيه راويان و صحابه امام را، به ضميمه فهرستهاي فنّي، متضمن خواهد بود.

توفيق مؤلف محقّق را، در تكميل اين اثر و سامان بخشيدن به آثاري از اين دست از خداوند خواستاريم.

مسائل علي ّ ابن جعفر«ع»

تحقيق، جمع؛ مؤسسة آل البيت لأحياء التراث، نشر: كنگره جهاني حضرت رضا «ع»، مشهد، 1409، قطع وزيري، 160 صفحه، 1700 ريال.

در ميان اصحاب، ياران و معاصران ائمه «ع» بودند كساني كه پروانه وار گرد شمع وجود آن بزرگواران مي چرخيدند و از آبشخوار ذلال انديشه هاي آن عزيزان سيراب مي شدند. بسياري از اينان، مجموعه آنچه را سؤال مي كردند و پاسخ مي يافتند، تدوين مي كردند، تا افزون بر بهره مندي خود، نسلها و عصرها را از اين تابشهاي فروزان فروغي بخشند. «مسائل عليّ ابن جعفر» از اين جمله آثار است كه شامل مجموعه سؤالها و پاسخهاي فرزند بزرگوار امام صادق «ع» أباالحسن عليّ ابن جعفر، از برادر بزرگوارش، امام هفتم«ع» است. آنچه با اين عنوان از آن عالم گرانقدر مانده است كتابي است مدوّن و آثاري است پراكنده شده در اينجا و آنجاي مجامع روائي كه اينك متن آنچه مدوّن است و در كتاب «قرب الأسناد» پيشتر نشر يافته بود، بر اساس سه نسخه مقابله و تصحيح شده، و آنچه در منابع و مصادر ديگر پراكنده بود گردآوري و تنظيم شده است.

در تحقيق متن، افزون بر تحقيق نص و توضيح برخي از مبهمات در اسناد و الفاظ، منابعي را نيز كه از اين كتاب نقل كرده اند، نشان داده اند. در مورد مستدركات نيز، افزون بر آنچه ياد شد، منابع نقل را آورده اند.

در پايان، فهرستهاي فني و بسيار سودمند كتاب قرار گرفته است. کتاب مقدمه اي نيز دارد سودمند و دراز دامن، به قلم آقاي سيّد محمّد رضا حسيني، كه در فصل اوّل آن از عليّ ابن جعفر«ع» عقيده وي، ارتباط آن بزرگوار با امام هفتم، امام هشتم و امام نهم «ع»، هجرت وي و نيز مدفن مطهّپرش سخن رفته است. در فصل دوّم آن، از جايگاه رجالي وي، وثاقت، مشايخ، راويان او، از كتاب و اهميت آن و نيز طرق منتهي به كتاب بحث شده است.

تحقيق و تصحيح كتاب، دقيق است. حروفچيني، تجليد و امور ظاهري آن نيز، چشم نواز و ستودني است.

رسائل المحقق الكركي، در دو جلد

جمع و تحقيق، محمَّد حسّون، منشورات مكتبة آية الله العظمي النجفي المرعشي، قم 1409، قطع وزيري، 356 + 328 صفحه، 3600 ريال.

مرحوم آية الله شيخ عليّ ­بن حسين، مشهور به محقق كركي و محقق ثاني، افزون بر كتاب گرانقدرش «جامع المقاصد» در شرح قواعد علامه، رساله هاي كوتاه و بلندي نيز در مباحث فقهي نگاشته است که از اتقان و استحكام مباني و جزالت و عذوبت تعبير و گزينش و اختصار شايسته و شگفتي برخوردارند.

شمار اين رساله ها بسيار است كه اينک 29 رساله از آن مجموعها به همت آقاي محمَّد حسّون، جمع آوري شده و با تحقيق و تعليق در دو جلد منتشر شده است. جلد اوّل شامل 6 رساله است: «رسالة النجميّه»، كه در آغاز بحثي دارد فشرده در اصول پنجگانه و آنگاه مباحث فقهي است شامل مباحث طهارت و صلوة. «رسالة الجعفريّه» در تبيين نمازهاي واجب و مستحب. «رسالة صلاة الجمعه»، نوشته اي است دقيق، در جواز نماز جمعه در زمان غيبت و اختصاص اقامه آن، به حضور فقيه جامع الشرائط و تبيين اوصاف و ويژگي هاي فقه. «رسالة صيغ العقود» و جلد دوّم شامل 22رساله است از جمله: «رسالة في العداله»، «رسالة في التقيّه»، «رسالة في سماع الدعوي» و... محقق محترم، افزون بر تحقيق و تصحيح متن و گزينش و تثبيت صحيح و يا اصحّ از نسخه ها و نگارش مقدمه اي سودمند در شرح حال مؤلف و توضيح و تبيين محتواي رساله ها، در پانوشتها آيات و احاديث را تخريج كرده، اقوال فقهي را به منابع اوّليه ارجاع داده، برخي از واژه هاي نامأنوس را شرح كرده است و در پايان نيز، فهرستهاي فنّي كتاب آمده است: فهرست آيات، روايات، احاديث، اعلام، اشعار، اماكن و...

كني ازلي، نقد دو اثر از دكتر رضا براهني

ابراهيم حسن بيگي، انتشارات برگ، تهران، 1367، قطع رقعي، 127 صفحه، 320 ريال.

اسلام زدائي از صحنه زندگي و صفحه ذهن مسلمانان، حركت مرئي و نامرئي شياطين و مستكبران قسم خورده اسلام است كه سالهاي سال است در قالبهاي گونه گون در اينجا و آنجاي «اقاليم قبله» در جريان است. ابعاد فرهنگي آن در زمينه هاي: تاريخ، تحقيقات به اصطلاح اسلام شناسي، پژوهشهاي قرآني، مستشرقان و در واقع فانوس­كشان استعمار و نامرئي تر و مؤثرتر از همه، در قالب هنر، در ابعاد مختلف آن، جاري و ساري است.

اينك نيز، كه ده سال از انقلاب بت نگون كن اسلامي امت مسلمان ايران مي گذرد. اين قصّه پر غصّه همچنان ادامه دارد و همت بلند بيداردلان نستوه و آگاه را از يكسوي براي پديد آوردن آثاري بلند، در ابعاد مختلف عرصه هاي فرهنگي، و از سوي ديگر در نقد و تحليل دقيق و ارائ چهره مرموز و شيطنت­آميز اين جريان مي طلبد. كتاب ياد شده، با اين انگيزه و جهت گيري، به نقد و بررسي دو اثر از دكتر براهني پرداخته است.

مؤلف، با دقت و ظرافت شايسته اي به نكات قابل توجهي در اين دو اثر انگشت نهاده و كني سينه سوز جناب براهني را عليه اسلام، كه وي و همگنانش آن را هماره سدّ نفوذناپذير افكار مترقيان !!! خويش مي دانسته اند، نشان داده است. سوز ديني و حميت مكتبي آقاي حسن بيگي ستودني است و همت بلند انتشارات برگ كه به نشر آثار ادبي مسلمانان متعهد همت گماشته است مشکور است. ما توفيق اين عزيزان را در دست يافتن به اهداف يادشده از خداوند خواستاريم.

حقوق زندانيان و علم زندانها

تاج زمان دانش، انتشارات دانشگاه تهران، 1368، قطع وزيري، 432 صفحه، 1400 ريال.

كتاب، با تعريف «علم زندانها و حقوق زندانيان» مي آغازد و با تبيين ارتباط آن با حقوق جزا و جرم شناسي ادامه مي يابد. تاريخچه تحوّل مجازاتها، فصل بعدي كتاب است. در فصل سوّم و چهارم، تحوّلات كيفري و مكاتب مختلف آن بررسي شده است. تاريخچ حقوق كيفري در ايران، اصول كلي و هدف از مجازاتها، انواع مجازاتها، اقدامات امنيتي و اقسام آن، كادر تربيتي و آموزشي عملي و حرفه اي و امور اجتماعي زندانها، انتخاب محل زندان و چگونگي ساختمان آن، تفكيك و طبقه بندي زندانيان و از جمله مباحث كتاب است.

مؤلف، كتاب را بر اساس تجربيات سالها تدريس در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران و... نگاشته است. مجموعه مباحث آن بر پايه حقوق زندانيان در ايران و فرانسه نقد و بررسي شده است. و در ضمن فصلي بسيار كوتاه و نارسا از تاريخچ تحوّل زندانها در اسلام و اصول كلّي حقوق جزاي اسلامي سخن گفته است.

بهرحال، كتاب از جمله آثار مفيد حقوقي و شايان دقت و مطالعه است. براي پژوهشگران در حقوق اسلامي راهنماي خوبي خواهد بود كه بر اين پايه پژوهش خود را بنا نهند و با كنكاش در منابع اسلامي اين بحث را تدوين كنند. از جمله بحثهائي كه در حاكميت و حكومت اسلامي، بلحاظ فقهي و حقوقي، همت نستوهان را مي طلبيد، همين بحث است.

در اين باب گاه بحثهائي انجام گرفته، ولي اندك است و بعضاً نارسا. از جمله بحثهاي سودمند در اين مبحث، مي توان از كتاب سودمند «احكام السجون»، دكتر احمد وائلي و ترجمه آن، با اضافات، با عنوان «احكام زندان در اسلام» و نيز از بحث گرانقدر و ارزشمند كتاب بي نظير «دراسات في ولاية الفقيه...» ج 2/ 534- 421 با عنوان «احكام السجون و آدابها» نام برد. آقاي نجم الدين طبسي نيز، با تتبعي وسيع و پژوهشي ستودني، كتابي سامان داده اند با عنوان «موارد السجون في السنة النبوية و فتاوي الفقها». اين كتاب كه در دو قسمت نگاشته شده است، قسمت اوّل آن، موراد زندان در اسلام و قسمت دوّم آن احكام زندانهاست.

تمام اين بحث، با اتّكاء به منابع فريقين و نقد و تحليل فتاوي فقيهان مذاهب اسلامي است، اين كتاب، از جمله بهترين و گسترده ترين موادّ لازم را براي پژوهش همراه دارد كه اميد است بزودي نشر يابد.

مسند محمَّد بن قيس البجلي

تحقيق و تدوين: بشير محمَّدي مازندراني، مركز جهاني علوم اسلامي، قم 1409، قطع وزيري، 145 صفحه، 50 تومان.

محمَّد بن قيس بجلي، از ياران و شاگردان با فضيلت حضرت باقر و صادق «ع» و از راويان «ثقه» سلسله راويان احاديث شيعه است. وي، كتابي داشته با عنوان «كتاب قضايا اميرالمؤمنين «ع» و نيز رواياتي از امام صادق و امام باقر «ع» در مجموعه اي كه از جمله «اصول» معروف است. اصل مدوّن اين آثار در دست نيست؛ امّا بسياري از روايات آنها در لابلاي متون حديثي پراكنده است. آقاي بشيري، همت كرده اند و اين مجموعه را گردآورده و با عنوان ياد شده منتشر ساخته اند. مؤلف، روايات را بر اساس كتب فقهي، تنظيم كرده و در پانوشتها، منابع روايات را بدقت آورده است و افزون بر اينها، مقدمه اي نگاشته و در ضمن آن از جايگاه رجالي محمَّد بن قيس و انگيزه تحقيق و تدوين كتاب سخن گفته است.

يادآوري مي كنيم كه گردآوري روايات راويان كاري است سودمند و كارآمد و در نقد و تحليل روايتها و شخصيّت راوي، نقشي انكار ناشدني دارد. اميد است مؤلف محترم، به جمع تدوين مسانيد ديگر راويان نيز همت گمارد.

شرعة التسميه حَوْل حُرْمةِ التسميه

سيّد محمَّد باقر داماد، مشهور به ميرداماد، اعداد رضا استادي، مهديه ميرداماد، اصفهان 1409، قطع وزيري، 155 صفحه، 600 ريال.

از جمله مباحث مربوط به حضرت مهدي «عج» كه در دهها روايت مطرح شده و محققان و پژوهشگران در چگونگي آن، آثاري سامان داده اند، مسأله حرمت يا كراهت و يا جواز تصريح به اسم و كنيه اصلي آن بزرگوار در زمان غيبت است. از جمله آثار فيلسوف، رجالي و فقيه بزرگوار، مرحوم ميرداماد، كتابي است با عنوان ياد شده كه در ضمن آن، اين مسأله را به نقد و بررسي گرفته است. مرحوم محقّق، اين رساله را در پاسخ سؤال برخي از جستجوگران نگاشته و در سرآغاز تصريح به عدم جواز ياد كرد. صريح نام و كنيه آن حضرت نموده است و آنگاه روايات مسأله را آورده و به نقد و بررسي آنها پرداخته است. كتاب مرحوم ميرداماد، افزون بر تنقيح و تبيين اين مسأله آكنده است از فوائد رجالي، ادبي و كتاب بر اساس چهار نسخه، به دقت تصحيح شده و در پانوشتها، افزون بر ضبط اختلاف نسخه ها، توضيحاتي درباره روايات، كه غالباً از مؤلف نقل شده، آورده شده است. كتاب، مقدمه اي نيز دارد كه در ضمن آن، از نسخه هاي كتاب، چگونگي تصحيح، كتاب هاي موضوع سخن گفته شده است و نيز اشاره اي دارد به مؤلف كتاب و آثار چاپ شده وي. تصحيح و تحقيق، چاپ و حروف چيني كتاب تميز و قابل ستايش است.

الالهيات علي هدي الكتاب و السنّه و العقل

حسن عاملي، مركز جهاني علوم اسلامي قم، 1409، قطع وزيري، 2200 ريال.

پيراستن بحثهاي كهن و ناسودمند «كلام» و افزودن مباحث كارآمد و جديد، به مجموعه بحثهاي آن، از جمله تلاشهاي ضروري و ارزشمندي است كه بار سنگين آن بدوش محققان و انديشه وران است كه آگاهي از جاريهاي زمان و آشنائي به متون مذهبي و برخورداري از استدلال و تفكّر استوار را درهم آميخته اند. بهرحال، آنچه اينك معرّفي مي شود تقرير و تحرير مجموعه بحثها و درسهاي دانشمند معظم، جناب آقاي سبحاني است كه به انگيزه پيرايش علم كلام از برخي مباحث ناسودمند و تدوين مباحث لازم و تعميق و تدقيق در شيوه بحث و استنتاج، تدريس و تأليف شده است. كتاب با مقدمه اي از آقاي سبحاني، در ضرورت بحثهاي كلامي و لزوم تنقيح و تحرير مباحث آن و ويژگيهاي اين كتاب مي آغازد و آنگاه با مباحث فصل اول: حقيقت دين، ريشه هاي فطري آن و نقش آن در زندگي انسان ادامه مي يابد. در فصل دوّم؛ راههاي شناخت خداوند را به بررسي گذاشته است. در فصل سوّم؛ از صفات و اسماء خداوند سخن رفته است. بحث از قضاء و قدر، بداء و ديدگاههاي مختلف درباره آن، در فصل چهارم و پنجم؛ نقد و بررسي شده است. در فصل ششم؛ مبحث مهم و دقيق عدل الهي و افعال العباد و در پي آن، مسأله جبر و اختيار و ريشه هاي تاريخي آن در مكاتب گونه گون، بگونه اي دقيق و سودمند به بحث و بررسي گرفته شده است.

اين فصل از فصول قابل توجه و كارآمد كتاب است و مباحث آن از ريشه يابي دقيقي برخوردار است. در پايان اين بحث، به تبيين معناي دقيق سعادت و شقاوت پرداخته اند و در نهايت از مبحث هدايت و چگونگي آن سخن رانده اند. كتاب جلد دوّمي نيز خواهد داشت، مشتمل بر مباحث: نبوّت عامّه و خاصّه، وصايت و خلافت، معاد و حشر. ما توفيق مؤلف و مقرّر را در سامان بخشيدن به بحثهاي كلامي و اعتقادي از خداوند خواستاريم.

فهرست موضوعي تفسير نمونه

تهيه و تنظيم: احمدعلي بابائي و رضا محمَّدي. مدرسة الأمام اميرالمؤمنين «ع» قم، 1368، قطع وزيري، 584 صفحه، 150 تومان.

«تفسير نمونه»، كه اخيراً با انتشار آخرين جلد آن پايان يافت، در سالهاي اخير در آشنا ساختن جستجوگران معارف قرآني سهم بسزائي داشته است. نثر روان، مطالب كارآمد، سودمند و سهل الوصول آن و توجه مؤلفان، به شبهات و گره هاي ذهني نسل حاضر، از جمله ويژگيها و برجستگيهائي است كه اين تفسير را از مقبوليت گسترده اي بهره مند ساخته است. مجموع 27 جلد آن آكنده است از بحثهاي اعتقادي تاريخي، اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي و بررسيهاي تازه اي در ابعاد مختلف فرهنگ اسلامي، كه در صفحات مختلف آن پراكنده است و دستيابي به تمام آن مباحث بر خواننده تفسير و جستجوگران معارف اسلامي جز با فهرستي دقيق ميسر نبود. اين فهرست كه اينك فراهم آمده است، در برگيرنده موضوعات مطرح شده در تفسير است. عناوين كلّي فهرست عبارت است از: شناخت و جهان بيني، جهان بيني اسلامي، انسان در قرآن، رفتار مسلمان و چگونگي جامعه اسلامي، انسان در قرآن، رفتار مسلمان و چگونگي جامعه اسلامي، تاريخ تمدن، بررسي اديان و مكاتب، علوم اجتماعي، علوم تجربي و طبيعي، ادبيات و هنرها، در آغاز كتاب، فهرست واژه اي عناوين ريز اين عناوين كلي قرار گرفته است.

شناخت و سنجش ماركسيسم

احسان طبري، انتشارات اميركبير تهران، 1368، قطع وزيري، 498 صفحه، 3000 ريال.

نويسنده كتاب، كه از چهره هاي برجسته و از متفكران و نويسندگان و مبلّغان سختكوش ماركسيسم بود، در اين كتاب، از پس سالها تأليف و تدريس و تبليغ مباني ماركسيسم و شهرت جهاني يافتن بعنوان «تئوريسين ماركسيسم» به نقد و سنجش آن پرداخته و رشته هاي ساليان دراز خود و ديگر همگنانش را پنبه كرده است. تحوّل فكري و تطوّر انديشه طبري خواندني، آموزنده و تنبّه آفرين است. او پس از فراهم آمدن زمينه هاي روي گرداني از ماركسيسم در انديشه اش، در اينجا و آنجاي آثارش ترديد و تشكيك در انديشه هاي ماركسيستي خود را آغازيد و بالأخره، شكست حزب توده ضربه نهائي را بر انديشه طبري زد و حصارهاي آهنين تقيد و وابستگي ذهني را فرو پاشيد و انديشه و تفكر او را در عالمي ديگر به پرواز درآورد. طبري، اوّلين گام در خود افشاگري و ارائه چهره درست ماركسيسم و حزب توده را با «كژراهه» آغاز كرد و با مقالات و مصاحبه هاي ديگر آن را پي­گرفت و تكميل نمود.

اين كتاب، كه از جمله آخرين آثار طبري است، از اهميت ويژه اي برخوردار است. طبري در مقدمه كتاب، از جمله، نوشته است:

«اين كتاب براي شناخت ماركسيسم و منابع و اجزاء اين آموزش، با وثوق تاريخي و با استناد به آثار ماركس و انگلس و لينين و برخي از انديشه وران پيشين يا معاصر آنها نگاشته شده و از اين لحاظ مي توان گفت كه با توجه به ديگر كتب و رسالات نقد ماركسيسم، كه به فارسي ترجمه و يا تأليف شده براي خوانند ايراني متضمن مصالح و مواد تازه تري است.»

كتاب با مقدمه اي سودمند در شناسائي مؤلف و سر تحوّل فكري وي، به قلم آقاي عبدالله شهبازي، مي آغازد و آنگاه با مقدمه مؤلف ادامه مي يابد. در فصول بعدي، از بنيانگذاران ماركسيسم، منابع آن در فلسفه، اقتصاد و سوسياليسم سخن رفته است. در فصل چهارم مؤلف، به معرفي معاندان ماركسيسم مي پردازد. در فصل هاي 7 -5 به اجزاء فلسفي، اقتصادي و اجتماعي ماركسيسم پرداخته و ضمن نقد و بررسي بنيادين آنها ريشه هاي اين مجموعه را بازكاوي مي كند، نگاهي به مهمترين آثار ماركس و انگلس، لينين و لينينيسم، فصلهاي بعدي كتابند. پايان بخش كتاب، فهرست توضيحي اعلام مندرجه در كتاب است كه براي آشنائي با اعلام كتاب بسيار سودمند است.

چهارده روايت (مجموعه مقاله درباره شعر و شخصيت حافظ)

بهاء الدين خرّمشاهي، كتاب پرواز تهران، 1367، هجده + 165 صفحه، قطع رقعي، 1150 ريال.

آنچه در اين مجموعه آمده است مقالاتي است كه مؤلف آن، به مناسبتهاي مختلف درباره شخصيت و شعر حافظ نگاشته است. مقاله اوّل به تبيين وجوه عظمت و امتياز حافظ پرداخته است و در مقاله دوّم از اختلاف قراآت قرآن و علم و احاطه اي كه حافظ در اين بخش از علوم قرآني داشته است سخن رفته است و در مقاله سوّم سخن از متشابهات و دو پهلوگوئي هاي غامض حافظ است. و در مقاله چهارم، گشودن گره بندي هاي بيتي از ابيات ديوان حافظ، مقالاتي بعدي هركدام عهده دار شرح و توضيح غزلي از ديوان حافظند و بالاخره در مقاله هفتم از طنز حافظ سخن رفته است. مقاله هشتم با عنوان حق سعدي بر گردن حافظ، به يادكرد بهره وري حافظ از سعدي پرداخته است. در مقاله نهم از رونق بازار حافظ شناسي سخن رفته و پاره اي از آثار، در ميدان حافظ­ پژوهي، معرفي شده است. بالاخره با دهمين مقاله، كه نقدي است بر تصحيحي از ديوان حافظ، كتاب پايان يافته است.

مؤلف كه از حافظ­پژوهان برجسته و شايسته است و آثارش را با تحقيق و تدبّر و انصاف علمي مي آكند، در اين اثر كوچك، ولي پربار، نيز، گوشه هائي از مكتب حافظ را روشن ساخته و حافظ­جويان را ياري رسانده است.

كشف الحجب و الأستار عن اسماء الكتب و الأسفار

سيّد اعجاز حسين نيشابور كنتوري، مكتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي، قم 1049، قطع وزيري، 118+ 657، 2200 ريال.

اين كتاب، از كتابشناسيهاي كهن و ارزشمندي است كه 79 سال پيش در كلكته به چاپ رسيده بود. «كشف الحجب»، از جمله منابع مرحوم علامه تهراني در «الذريعة» است. و نيز تمام كتاب شناساني كه پس از وي در اين وادي گام نهاده و اثري سامان داده اند از آن بهره برده اند. كتاب بر اساس حروف الفباء تنظيم شده است. ياد كرد كتابها يكسان نيست و گاهي صرفاً ياد است و گاهي اندك توضيح و توصيف را به همراه دارد. مؤلف محترم، در ضمن يادكرد كتابها، گاه از مؤلفان نيز سخن مي گويد و به تولّد و وفات آنها اشاره مي كند. پايان بخش كتاب فهرست مفصل اعلام رجال و اماكن مندرج در كتاب است. مقدمه آن، به قلم آية الله العظمي مرعشي، نگاهي است گذرا به مؤلف و اهميت كتاب. همت كتابخانه اية الله مرعشي ستودني است كه آن را در هيئتي شايسته و در تعدادي محدود به انگيزه اطلاع رساني به محققان و مراكز پژوهش منتشر ساخته است.

رياض السالكين في شرح صحيفة السيد الساجدين«ع»

سيّد علي­خان مدني، تحقيق: سيد محسن حسيني اميني، دفتر انتشارات اسلامي قم، 1409، قطع وزيري، 2200 ريال.

صحيفه سجاديّه، كه به «زبور آل محمَّد» و «انجيل اهل بيت» مشهور است. يكي از بزرگترين، مهمترين، محكم ترين و ژرف ترين منابع فرهنگ اسلامي است. مجموع آنچه با يك سند و با عنوان «صحيف سجاديّه» بخشي از دعاهاي سيدالساجدين و زين العابدين را تشكيل مي دهد و به تعبير زيباي عارفان و ازجمله بزرگترين و گرانقدرترين عارف معاصر، حضرت امام خميني، رضوان لله تعالي عليه، از جمله منشآتي است كه به «قرآن صاعد» نامبردارند. زمزمه هاي زيباترين روح پرستنده اي است كه در اوج رذالت و پلشتي ستمبارگان ديوخوي و تاريكترين روزگار حاكمان جبّار، چونان مشعلي فروزان در معبر تاريخ نهاده شده، تا رهروان مقصد اعلي و پويندگان مقصود والا را رهنمود باشد.

«صحيفه»، در طول چندين قرن، همانند خورشيدي فروزان بر انديشه ها تابيده و قلمها و شخصيتهاي بسياري را متوجه خود ساخته است. «صحيفه» را عالمان بسياري شرح كرده اند و متفكران بزرگي حاشيه زده و يا بر آن تعليق نگاشته اند. (الذريعه، ج 14/23 -17) از جمله شرح مهم و گرانقدر و قطعاً بي مانند آن شرحي است كه اديب برومند و دانشمند بزرگ، علامه سيّد علي خان مدني، نگاشته است.

اين شرح آكنده است از مباحث عقيدتي، اخلاقي، روائي، فلسفي، كلامي، تاريخي و

رياض السالكين، از جمله آثاري است كه نه تنها جستجوگران آشنائي با معارف نهفته در صحيفه سجاديه، از آن بي­نياز نيستند، بلكه هيچ پژوهشگر در وادي معارف اسلامي نيز از مراجعه به آن بي نياز نيست.

جاي بسي خرسندي است كه اين اثر گرانمايه سالهاست به وسيله آقاي سيد محسن حسيني، در حال تصحيح و تحقيق است و اوّلين جلد آن توسط «دفتر انتشارات اسلامي» وابسته به «جامعه مدرسين حوزه علميه قم» نشر يافته است.

محقق كتاب، متن آن را بر اساس سه نسخه با مقابله با چاپ سنگي آن تصحيح كرده است و در پانوشتها، افزون بر ضبط دقيق اختلاف نسخه ها، مصادر آيات، روايات و اقوال را استخراج نموده، برخي از واژه هاي مشكل را توضيح داده اند و شرح حال كوتاهي از رجال ياد شده در متن را نيز ارائه داده اند. در مقدم خود بر كتاب، شرح حال از مؤلف، اهميت كتاب، نسخه هاي آن و شيوه تحقيق سخن گفته اند. اميد است انتشار مجلدات بعدي اين كتاب گرانقدر، ديري نپايد، و انتشار سريع آن جستجوگران چشم زلال معارف اهل البيت را بهره رساند.

الشجرة المابركه في انساب الطالبية

محمَّد بن عمر قرشي طبرستاني، معروف به «فخر رازي»، تحقيق: سيّد مهدي رجائي، منشورات مكتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي، 1049، قطع وزيري، 329 صفحه.

مؤلف، كتاب را از يادكرد فرزندان عليّ«ع» و ادامه نسل آن بزرگوار از اين فرزندان، آغاز كرده و در ادامه از سلسله انساب طالبيان به اجمال سخن گفته است. در اين كتاب از ائمه معصومين «ع» ياد شده و از فرزندان و اعقاب آن بزرگواران سخن رفته است. محقق محترم، در ضمن مقدمه اي كه نگاشته اند، يادآوري كرده اند. كه در هيچ منبعي، در ضمن آثار فخر رازي، از اين كتاب ياد نشده است (مقدمه/ 12) . لازم به يادآوري است كه كتابي در اين موضوع، ولي به با اين عنوان، بلكه با عنوان «بحرالانساب» از فخر رازي در برخي از منابع آمده است (هدية العارفين، ج 2/107؛ تراثنا، سال اوّل، شماره دوّم / 49) بهرحال، اينك «الشجرة المباركه» بر اساس تنها نسخه موجود آن از كتابخانه سلطان احمد در تركيه با شماره (2677)، كه تصويري از آن در كتابخانه اية الله مرعشي محفوظ است، تحقيق و تصحيح شده و منتشر مي شود. محقق محترم، متن كتاب را با توجه به آثار همگون آن تحقيق و تصحيح كرده و گاه براي تثبيت و يا تصحيح متن و يا توضيح مواردي از آن، پانوشتهائي افزوده اند. فهرستهاي مفصل پايان كتاب سودمند و كارآمد و ستودني است. افزون بر اينها محقق محترم، مقدمه اي دارد كوتاه كه در ضمن آن، از مؤلف و كتاب و شيوه تصحيح به اجمال سخن گفته است.

سراج الأنساب

سيد احمد گيلاني، تحقيق: سيّد مهدي رجائي، منشورات مكتبة آية الله العظمي النجفي المرعشي، قم، 1409، قطع وزيري، 230 صفحه، 1500 ريال.

كتاب با بياني در مناقب!! سلاطين صفويه مي آغازد و آنگاه با يادکرد نسب شاه طهماسب كه به حمزة بن موسي «ع» مي رسد ادامه مي يابد. بدين مناسبت به اجمال در زندگاني امام هفتم «ع» و شهادت آن بزرگوار مطالبي مي آيد و آنگاه فصل مفصلي است از چگونگي به قدرت رسيدن سلاطين صفويّه و جنگها و نبردهاي آنان و يادكردي از حكومت شاه طهماسب و پس از اين مقدمات، يادكرد نسب اميرالمؤمنين «ع» آغاز مي شود و با ذكر فرزندان آن بزرگوار و اعقاب آنان و سادات حسني و حسيني و سادات ديگر ادامه مي يابد و در ضمن اين همه، از حالات عالمان و فقيهان و اديبان بسياري از سادات يادي مي شود. محقق، كتاب را بر اساس دو نسخه تحقيق و تصحيح كرده است. در پاورقيها، افزون بر ثبت و ضبط، نسخه بدلها، با تكيه بر منابع نسب شناسي توضيح و تصحيحي در مطالب متن روا داشته است. پايان بخش كتاب، فهرستهاي فنّي آن است. محقق، مقدمه اي كوتاه نيز نگاشته است كه در آن مؤلف كتاب، اهميت آن و شيوه تصحيح به اجمال سخن گفته است.