اقسام قدم و حدوث - مبانی فلسفه اسلامی نسخه متنی

(قِدَم) چيزى است كه مسبوق به عدم نباشد. به سخن ديگر (قدم) چيزى است كه مسبوق به غير نباشد; اما (حدوث) چيزى است كه بعد از عدمِ مقابل يا همراه با عدمِ مجامع باشد.البته اين تعريف مخصوص (قدم و حدوث حقيقى) است; مثال قِدَم حقيقى منحصر در ذات بارى تعالى است; زيرا اوست كه نه مسبوق است به عدم و نه مسبوق است به غير; اما ساير موجودات يا مسبوقند به عدمِ مجامع و يا مسبوقند به عدمِ مقابل; مثال براى اوّل مانند: انوار اسفهبديّه بلكه اكثر مفارقات. و مثال براى دوم مانند: همه كاينات.

مقصود از (عدم مقابل) يعنى عدمى كه سابق بر وجود باشد و با وجود هم زمان نباشد و مقصود از (عدم مجامع) يعنى امكان ولااقتضاى ذاتى كه با تمام ماهيّات همراه و هم زمان و مجامع است.

اقسام قدم و حدوث

هر يك از قدم و حدوث يا حقيقى است يا اضافى. تعريف (قدم و حدوث حقيقى) همان است كه گذشت اما (قِدَم اضافى) آن است كه زمان وجود چيزى نسبت به زمان چيزى ديگر تا حال حاضر بيش تر باشد. (حدوث اضافى) آن است كه زمان وجود چيزى نسبت به زمان چيزى ديگر تا حال حاضر كمتر باشد; مثلاً پيامبران گذشته نسبت به وجود مبارك خاتم الانبيا ْ به همين حساب قديمند و وجود آن حضرت نسبت به انبياى سلف حادث است.

تقسيم ديگر قدم و حدوث

قدم و حدوث يا ذاتى اند يا زمانى. (قِدم ذاتى) يعنى عدم مسبوقيّت وجود شىء به عدم مطلقاً; يعنى نه مسبوق به عدم مجامع باشد و نه مسبوق به عدم مقابل; مانند: وجود مقدّس ذات حقّ تعالى;اما (قدم زمانى) يعنى عدم مسبوقيّت وجود شىء نسبت به عدم مقابل يعنى عدم واقعى; مانند: وجود صادر اوّل.

معناى حدوث ذاتى و حدوث زمانى

(حدوث ذاتى) يعنى مسبوقيت وجود شىء به ليسيّت ذاتى يا مسبوقيت وجود شىء به عدم مجامع. مقصود از (ليسيّت و عدم مجامع) همان امكان ذاتى و لااقتضاى ذاتى است. و اما (حدوث زمانى) يعنى مسبوقيّت وجود شىء به عدم واقعى كه به آن عدم مقابل نيز مى گويند; مثلاً صادر اوّل حادث است و نيز كره زمين حادث است.

معنى اين دو حدوث تا اندازه اى فرق مى كند; زيرا حدوث عقل اوّل (صادر اوّل) فقط حدوث ذاتى است; (يعنى ليسيّت ذاتى ولااقتضاى ذاتى); اما حدوث كره زمين هم حدوث ذاتى است و هم حدوث زمانى.

خلاصه اين كه كره زمين و هر چيزى مانند آن هم داراى حدوث ذاتى و هم داراى حدوث زمانى است; اما صادر اوّل و مانند آن فقط داراى حدوث ذاتى است نه حدوث زمانى.