چون در بحث قدم و حدوث از سابقيت و لاحقيّت بحثى به ميان آمده بود شايسته است از اقسام سبق و لحوق بحثى شود.(سبق)به معنى تقدّم و (لحوق) به معنى تأخّر و (معيّت) به معنى باهم بودن است; ما در اين جا فقط از اقسام سبق بحث مى كنيم. در نتيجه اقسام لحوق و معيّت بالمقايسه معلوم مى شود. حكيم سبزوارى اقسام سبق را با مختصر تفاوتى به صورت ذيل ذكر مى كند:1. سبق زمانى; مانند: سابقيّت آدم ابوالبشر بر فرزندانش بلكه مطلق تقدّم پدر و مادر بر فرزندان خود.سبق زمانى بر دو قسم است: گاهى سابق و لاحق بالذّات باهم قابل جمع نيستند; مانند: زمان ديروز با امروز و مانند هر زمان گذشته نسبت به زمان آينده. و گاهى بالعرض باهم قابل جمع نيستند; مانند: وجود مبارك آدم & با وجود مقدس خاتم الانبيا ْ كه به واسطه زمان باهم جمع نمى شوند.اين نظريّه حكما بود; ولى متكلّمين فقط قسم دوم را سبق زمانى مى دانند و اما قسم اوّل را به نام سبق ذاتى مى شناسند. آنان مى گويند: اگر اين قسم سبق زمانى باشد لازم مى آيد زمان نيز خود داراى زمان باشد.حكما مى گويند: اين شبهه در صورتى صحيح است كه ما براى زمان زمان زايد فرض كنيم; در حالى كه زمانى بودن زمان بنفس ذاته است; مانند: چرب بودن روغن و شور بودن نمك.2. سبق بالرتبه; يعنى تقدم و تأخر ترتيبى.اين قسم نيز بر دو قسم است: گاهى حسّى است; مانند: تقدّم امام جماعت بر مأموم و تقدّم برخى از صفوف بر برخى ديگر در رژه نظاميان. به اين قسم (تقدّم و تأخر بالمكان) نيز مى گويند. و گاهى عقلى است; مانند:تقدّم و تأخّر عالم بر جاهل و تقدم عقلا بر غيرشان.جاهل اگر چه گشت مقدّم مؤخّر است عالم اگر چه گشت مؤخّر مقدّم است 3. سبق بالشرف; يعنى تقدّم در شرف و فضيلت; مانند:تقدّم فاضل بر مفضول و تقدّم پيامبران بر امت ها.4. سبق بالطبع; مانند: تقدّم علّت ناقصه بر معلول.5. سبق بالعلّيّه; مانند: تقدّم علّت تامّه بر معلول. ميان علّت تامّه و معلول از نظر زمان هيچ تقدّم و تاخّرى وجود ندارد; زيرا انفكاك ميان اين دو غير ممكن است و لكن عقل حكم مى كند كه علّت بر معلول تقدم دارد. مى گويند دست حركت كرده سپس مفتاح حركت كرده نمى گويند مفتاح حركت كرد سپس دست حركت كرد.6. سبق بالماهيه يا سبق بالتجوهر; مانند: تقدّم علل قوام يعنى (جنس و فصل) بر ماهيات نوعيّه و تقدم ماهيّات بر عوارض ذاتيّه و تقدم ماهيّت بر وجود بنابر نظريّه اصالة الماهيّه و همچنين بنابر عقيده
لطفا منتظر باشید ...
