گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد نسخه متنی

برخى مدرسان متعارف حوزه درسهاى كوچكى در منازل خود به صورت خصوصى تشكيل مى دادند طلاب و مدرسين و عموم علما - مگر تعدادى انگشت شمار - به اجبار لباس شريف روحانى را خلع كرده و به لباس متحدالشكل درآمدند . و خلاصه از حوزه و مدرسه و مراسم و لباس روحانى در ميانه سالهاى 1314 و 1320 هجرى شمسى خبر و اثرى در مشهد نماند . پس از شهريور 1320 شمسى 1360 ه . ق كه با تغييرات عمده در دستگاه حكومت فشار بر روى مظاهر دينى و روحانى هم برداشته شد زعامت حوزه را دو عالم بزرگ و معروف يعنى حاج شيخ مرتضى آشتيانى و آقاميرزا مهدى اصفهانى در دست گرفته و بار ديگر به بازسازى بنيادهاى روحانى در اين شهر مقدس پرداختند . فقه و اصول و معارف در حلقه درس اين دو مدرس بزرگ طلابى را گرد آورد و دوباره حوزه علميه با زعامت آنان رو به رشد رفت . ليكن اين دو عالم متشخص در سال 1365 ه . ق بدرود زندگى گفتند و حوزه علميه مشهد با درگذشت آن دو آخرين مدرسان بزرگ خود را از دست داد و درس خارج در اين حوزه مجددا دچار ركود شد . البته در همان هنگام در گوشه و كنار بعضى درسهاى خارج وجود داشت ولى اين درسها كه مدرسان آن در مراتب علمى بالا قرار نداشتند نمى توانست جوابگوى نياز حوزه اى همچون حوزه مشهد باشد . از اين رو اين حوزه پس از شكفتگى نسبى اواخر نيمه اول قرن 14 در اوايل نيمه دوم اين قرن بار ديگر دچار توقف و ركود شد و از اين رو بسيارى از طلاب ترقى طلب آن به قم و نجف هجرت كردند .