انواع ادبى - شیوه نویسندگی و نگارش نسخه متنی

انواع ادبى

در نخستين بحثها اشارتى كرديم به علم ادب و تعاريف و تقسيمات آن. اينك براى تذكّر و تذكار مطالب, به تكرار اين مقدار, بسنده مى كنيم:

علم ادب يا سخن سنجى در اصطلاح قدما عبارت بوده است از:

معرفت به احوال نظم و نثر از حيث درستى و نادرستى و خوبى و بدى و مراتب آن
و بعضى علم ادب را چنين تعريف كرده اند:

علمٌ صناعى تُعرَفُ بِهِ اساليبُ الكلامِ البَليغِ فِى كُلّ مِن أحواله;علمى است صناعى كه اسلوبهاى مختلفه كلام بليغ در هر يك ازحالات خود به توسط آن شناخته مى شود.

بنابر مسلك قدما, علم ادب شامل اكثر علوم عربيّه بوده است. شاعرى انواع آن را در دو بيت زير جمع كرده است:

اما در قرن اخير, بويژه بعد از مشروطيت و آشنايى با اسلوبهاى ادبى مغرب زمين,انواع ديگرى به ادبيات فارسى راه پيدا كرد و رواج يافت كه ما از آنها سخن خواهيم گفت.

مرحوم جلال همايى به اين مطلب اشاره اى دارد بدين صورت:

مقصود اروپائيان از علم ادب (Literature) و غايت تحصيل ادبيات نزد ايشان, همان مهارت يافتن در دو فن نظم و نثر است وليكن نه تنها در عبارت و اسلوب فصاحت و بلاغت, بلكه با تضمين روح انتقادى .

در جاى ديگر مى گويد:

(مقصود اصلى ادباى امروز اروپا از تأليف كتب رُمان و روايت تمثيلى (درام) چيست؟ تنها مرادشان اين است كه از اوضاع مشهوده انتقاد كنند و در ضمن حكايت يا نمايشهاى اخلاقى و سياسى, مردم را به اعمال و اوضاع خوب يا بد متوجه سازند و فضايل و رذايل اخلاقى را پيش چشم ايشان مجسّم سازند تا به اين واسطه به اعمال خوب و شايسته راغب و از كردارهاى ناستوده گريزان بشوند .

اما (دو فن نظم و نثر) كه از آن سخن به ميان آمد, هركدام به اشكال و انواعى تقسيم مى شوند كه از آنها تعبير به (انواع ادبى) مى كنيم.

در ادبيات انواع به اسلوبهاى مشخّصى گفته مى شود كه از قواعد معيّن و هدفها و ويژگيهاى خاص تبعيّت مى نمايد.

چنانكه نوع نمايشى به شكل نمايشنامه تآترى در مى آيد كه مطالب و مفاهيم را به صورت شفاهى و مكالمه به بازيگران خاص عرضه مى كند و بازيگران نمايشنامه نيز با مهارت خاصّ, بازگو كننده مطالب در نقش ويژه خود مى باشند و نوع نمايشى با داستان كوتاه, (نوول) و داستان بلند, (رُمان) كه مطلبى است خواندنى; فرق دارد; و باز اين هر دو با نوع تاريخى كه بازگوكننده رويدادها و حقايق تاريخى است, تفاوت بسيار دارد.

سناريو Scenario يا فيلمنامه, گزارشى است از يك داستان كوتاه يا بلند و اگر مستند باشد از مسائل واقعى و تاريخى و طبيعى, كه مى تواند به كمك افراد متخصص بصير و كارگردان و بازيگران هنرمند به صورت فيلمى در آيد و رسالت مهمّى در جامعه ايفا كند.

سخن گفتن از انواع ديگر ادبى ـ با وسعتى كه دارد ـ در اين مقام كارى است دشوار. تنها يادآورى مى كنيم كه آنچه شامل معارف بشرى مى شود و جنبه آموزندگى و تعليمى و اخلاقى (Didactigue) دارد, خود به انواع زيادى از قبيل: فلسفه, عرفان, مذهب, اخلاق, خطابه و سخنرانى, پند و نصيحت, نامه نگارى, مقاله نويسى, گزارش نويسى, سفرنامه, بيانيّه, نقد هنرى و ادبى, روزنامه نگارى و فيلمنامه و نمايشنامه نويسى تقسيم مى شود كه هركدام را بحثى مفصّل, در خور است.

اكنون از داستان كوتاه (نوول) سخن مى گوييم:

در زندگى روز مرّه رويدادهاى گونه گونى است كه جالب توجّه و آموزنده مى باشد. چشمى باز و دلى آگاه و قلمى توانا مى خواهد كه يافته ها را به صورتى منظّم و با طرحى خاص به روى كاغذ آورد.