شیخ بهایی در آیینه عشق نسخه متنی

مستزاد و رباعيات مى باشد كه بارها به صورت ديوان كامل اشعار يا منتخب آن انتشار يافته است و تقريباً در هر كتابخانه اى ديوان اشعار شيخ در كنار آثار شعراى بزرگ فارسى زبان وجود دارد.

شيخ بهائى به لحاظ تبحّر در علوم مختلف و آشنايى به دانشهاى گوناگون روحى جستجوگر و متنوّع داشت و لذا در مقوله شعر نيز در بيشتر گونه هاى شعرى طبع آزمايى نمود و به خصوص در غزل و مثنوى و رباعى نمونه هاى قابل ذكرى از او به جاى مانده است.

از مجموع اشعار شيخ بهائى چنين مستفاد مى گردد كه شعر براى شيخ هدف نبوده و آن را صرفاً براى گريز از اشتغالات روحى در شرايط خاص مى سروده است و از طرفى شعر را مأمنى براى فرار از وابستگى هاى فكرى و درونى خويش مى انگاشته كه در جدال با امور جاريه به هر كس دست مى دهد.

شيخ تنها حدود بيست غزل و هشتاد رباعى و چند مثنوى داستانى مطول دارد كه به آنها مخمس و مستزاد زيبايى نيز افزوده مى شود.

در بين شعراى فارسى زبان وقتى از سعدى و حافظ و مولوى و فردوسى و نظامى و عطار و چند شاعر تواناى ديگر ذكرى به ميان مى آيد ذهن جستجوگر و انتخابگر حيران مى شود و بعضاً هيچ گاه در ميان آن همه شعر ناب قادر به انتخاب چند شعر به عنوان بهترين آنها نيست. از هر دانشمند و عارفى سؤال نماييد كه فى المثل بهترين غزل حافظ كدام است بى شبهه تأملى مى نمايد و پاسخ مى دهد همه زيبايند و به راستى در انتخاب فرو مى ماند و اگر هم نمونه اى ارائه نمايد عارى از خدشه نيست و به هر حال نمى توان مدّعى بود كه فى المثل غزل:

گلعذارى زگلستان جهان ما را بس زين ميان سايه آن سر و روان ما را بس ييا حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت آرى به اتفاق جهان مى توان گرفت ييا ساقى بيا كه يار ز رخ پرده برگرفت كار چراغ خلوتيان باز درگرفت ييا فكر بلبل همه آن است كه گل شد يارش گل در انديشه كه چون عشوه كند در كارش ييا بگذار تا ز شارع ميخانه بگذريم كز بهر جرعه اى همه محتاج اين دريم كدام بهترين غزل حافظ است و همان گونه كه مرحوم استاد عباس اقبال آشتيانى در مقاله اى تحت عنوان (بهترين غزل حافظ كدام است)(1) عنوان نموده هيچ گاه با درنظر گرفتن مطلق مفاهيم نمى توانيم بهترينى براى غزليات حافظ قايل شويم و اين تمثيل براى بزرگانى چون سعدى و فردوسى و مولوى و … نيز برقرار است.