بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدیدورود مستشاران آمريكايي به ايران جنگ دوم جهاني از ابتدا با آثار ويرانگر و مخربي در داخل كشور همراه بود. تورم، افزايش قيمتها، تشكيل بازار سياه، كمبود خوار و بار ، احتكار و قحطي كه نتيجه مستقيم حضور ارتش‌هاي بيگانه بود، موجبات نارضائي شديد مردم را فراهم ساخته بود. از طرفي به همين دلائل نفرت گسترده‌اي از انگليس و روسيه به عنوان عوامل اصلي اين نابسامانيها در جامعه وجود داشت. جامعه از يكسو نيازمند رسيدگي به اوضاع وخيم اقتصادي و بهبود وضع معيشتي مردم بود و از سوي ديگر بدبيني به قواي اشغالگر توقع جامعه را از آمريكا به عنوان كشوري كه به اندازه ساير متفقين نزد مردم ايران بد سابقه نبود، بالا برده بود.از سوي ديگر دولتهائي كه پس از سقوط رضاخان به قدرت رسيدند به اقتضاي شرائط سياسي و اجتماعي روز ، به آمريكا گرايش بيشتري داشتند.پس از سقوط رضاخان، احمد قوام ـ قوام‌السلطنه ـ در يكي از جلسات خصوصي خود با محمد‌رضا پهلوي جوان، ضمن تشريح نابسامانيهاي ناشي از اشغال كشور توسط نظاميان شوروي و انگليس و بدگوئي از عملكرد دولت فروغي، تأكيد كرد كه راه رهائي كشور از اين مشكلات، تكيه بر آمريكا به عنوان قدرت آينده جهان است. وي افزود تنها با اين تكيه‌گاه است كه مي‌توان از بند دو قدرت اشغالگر ايران رهائي يافت.اين تلقي نقطه شروع رويكرد ايران به مستشاران آمريكائي و باز كردن پاي آنان در امور داخلي ايران بود. هنگامي كه قوام پس از سقوط رضا شاه به نخست وزيري رسيد ـ مرداد 1321 -همكاري نزديك با آمريكا را جزء اصول اساسي سياستش قرارداد.وي براي طرحي كه در سر داشت،كساني را در مناصب مختلف برگزيد كه بيشترين توجه را به آمريكا داشتند.1 اولين دسته از نيروهاي نظامي آمريكا تحت عنوان «ميسيون نظامي ايران» در آذر 1321 زمان نخست‌وزيري قوام وارد ايران شدند. اين عده غالباً از دسته مهندسي ارتش آمريكا بودند و عمليات حمل مواد و اداره راه‌آهن رادر جنوب از انگليس تحويل گرفتند. در حقيقت ورود آمريكائيها به ايران با تلاش دولت قوام و عدم مخالفت انگليس صورت گرفت . سفر دوم «ميلسپو» به ايران نيز مانند سفر اول وي در دوران دولت قوام انجام پذيرفت. 2وي همچون گذشته پس از ورود به ايران امور خزانه‌داري را بر عهده گرفت.مقارن سفر ميلسپو، دو هيأت مستشاري ديگر نيز به تهران آمدند. يكي به رياست «سرلشكر جان گريلي» براي تجديد سازمان ارتش و ديگري به رياست «سرهنگ نورمن شوارتسكف» براي نوسازي ژاندارمري. اين دو هيأت پيش از آنكه اجازه استخدام آنها در مجلس شوراي ملي تصويب شود به دعوت دولت وارد تهران شده كار خود را آغاز كردند. 3ورود هيأتهاي مستشاري در دولت سهيلي نيز متعاقب قراردادي كه در 12 آبان 1322 ميان ايران و آمريكا به امضا رسيد ادامه يافت. اين هيأتها كه شامل مستشاران مالي، نظامي، بهداشتي، كشاورزي و نفتي بودند به تدريج از معافيتهاي مالياتي و امتيازات كاپيتولاسيون نيز برخوردار شدند. مناسبات همه جانبه آمريكا با ايران در سالهاي اوليه دهه 1320 چنان به سرعت پيش مي‌رفت كه «والاس موري» وزير مختار آمريكا در تلگرامي به وزارت خارجه آمريكا نوشت «ما به زودي در وضعيتي قرار خواهيم گرفت كه عملاً ايران را اداره خواهيم كرد.» 4با اين حال هيئت هاي مستشاري بيش از آنكه در خدمت مردم فقير ايران باشند، در خدمت ارتش‌هاي متفقين بودند. وظيفه ميلسپو در درجه نخست تأمين خواربار و نيازهاي دهها هزار نظامي آمريكائي و روسي و انگليسي بود كه در شهرهاي ايران حضور داشتند.بدين جهت اقدامات او بويژه در زمينة وصول مالياتها علاوه بر روزنامه‌هاي چپگرا، مورد انتقاد جرايد راستگرا و تعدادي از نمايندگان ناسيوناليست مجلس قرار گرفت كه لغو اختيارات گستردة او را خواستار بودند. هنگامي كه مجلس در دي ماه 1323 اختيارات اقتصادي ميلسپو را لغو كرد، او زير بار نرفت و استعفا داد و در بهمن همان سال ايران را ترك كرد. ساير مستشاران مالي امريكايي نيز بتدريج ايران را ترك كردند. ولي حضور مستشاران امريكايي در ايران همواره با تبعات منفي براي مردم مواجه بود و اين تبعات بويژه در زمينه هاي اقتصادي چشمگيرتر مي‌نمود.ورود مستشاران امريكايي به ايران موجب تشديد نفوذ اقتصادي و سياسي آمريكا در ايران گرديد. چنانكه تجارت خارجي با ايالات متحده در سال 1324 بالغ بر 25 درصد تجارت خارجي ايران را به خود اختصاص داد. در حقيقت در سالهاي جنگ دوم جهاني و بعد از آن دولت امريكا مقامي را بدست آورد كه قبل از جنگ دولت آلمان هيتلري توانسته بود با همان سرعت در اقتصاد و سياست ايران كسب كند. 5كمبود ارزاق و مايحتاج عمومي بر اثر سوء استفاده‌هاي مستشاران امريكايي تشديد شد. بهاي اجناس سير صعودي پيدا كرد و مشكلات مردم افزايش يافت. براي مثال مردم تبريز كه مركز غله‌خيزترين استان كشور است، در بهمن و اسفند 1321 دچار چنان گرسنگي و قحطي شدند كه نانواها به جاي نان سيب‌زميني تحويل مردم دادند. در نتيجه روز 26 اسفند همان سال مردم دست از كار كشيدند و به عمارت استانداري هجوم بردند. حال آنكه طبق اظهار نظر كميسيون دادگستري مجلس شوراي ملي در آن زمان دولت در نقاط مختلف آذربايجان غله داشت و فقط فراهم ساختن وسيله حمل آن لازم بود. ولي «مستر ويويان» مستشار آمريكائي خواروبار در آذربايجان كه خود مسئوليت مستقيم اين وضع را به عهده داشت به جاي انجام اقدامات عاجل به تهران فرار كرد و در تهران ارتقاء مقام يافت و به مديريت كل نظارت صنعتي منصوب شد. 6بدبيني مردم ايران به امريكاييها زماني افزايش يافت كه آنان نيز مانند انگليسي‌ها و روسها درصدد كسب امتيازات نفتي از دولت برآمدند. از اين رو از نظر اكثر مردم ايران رويارويي امريكا با كمونيسم در ايران، مقابله با عقايد چپ افراطي، اعمال فشار به روسيه براي خارج كردن نيروهايش از شمال ايران و كمكها و وامهاي بعدي واشنگتن به حكومت تهران بيشتر در چهارچوب دكترين امريكا و اهداف برنامه‌ريزي شده آن كشور براي نفوذ در كشورهاي آسيايي بود.7پي‌نويس:1ـ نشست تخصصي: حق قضاوت كنسولي كاپيتولاسيون، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، بهار 1384، ص 592ـ لايحه استخدام ميلسپو ابتدا در مرداد 1301 به تصويب مجلس رسيد و وي در ?? آبان همان سال به ايران آمد، اما با رضا شاه اختلاف پيدا كرد و در خرداد 1306 به كار خود خاتمه داد و در ماه مرداد همان سال ايران را ترك كرد.3ـ سفر اين دو هيأت به تهران در 11 آبان 1321 صورت گرفت در حالي كه قانون اجازه استخدام آنان در اول آبان 1322 به تصويب مجلس رسيد. 4ـ سياست خارجي ايران در دوران پهلوي؛ نشر البرز؛ عبدالرضا هوشنگ مهدي؛ 1373، ص 89.5ـ گذشته چراغ راه آينده است، انتشارات ققنوس، ن جامي؛ پائيز 1362، ص 179.6ـ به نقل از گزارش دكتر مصدق به مجلس شوراي ملي در جلسه 31/1324؛ گذشته چراغ راه آينده است، همان، ص 183،7ـ به مقاله «ايران و اصل 4 ترومن» در سايت مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي مراجعه شود.
لطفا منتظر باشید ...
