وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي:پرسشگري از دين، به معناي نفي دين داري نيست - پرسشگری از دین، به معنای نفی دین داری نیست نسخه متنی

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي:پرسشگري از دين، به معناي نفي دين داري نيست

عليرضا قاسمي
هر دورهاي نيازهاي مخصوص به خود را دارد و جامعه براساس آن نيازها سوالات خود را مطرح ميكند.

اين نكته را احمد مسجد جامعي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در مراسم اولين همايش تفسير قرآن كريم بيان كرد و افزود: ‹‹ پرسشگري از دين به معناي نفي ديانت نيست، بلكه زمينهاي است كه در آن بستر، ادبيات ديني گسترش پيدا كرده و وجوه ناشناخته آن بيان ميشود ››.

اولين همايش تفسير قرآن كريم، نيازها و رسالتها، به همراه تجليل از برندگان مسابقه تفسير سوره حجرات، روز سه شنبه بيست و يكم اسفندماه در تهران برگزار شد.

در اين مراسم كه علاوه بر احمد مسجد جامعي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، حجت الاسلام قرائتي، دبير ستاد تفسير قرآن كريم و جمع ديگري از مقامات و مسئولان مجامع و سازمانهاي ديني و فرهنگي حضور داشتند، مسجد جامعي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و خادم نمونه قرآن كريم، طي سخناني با اظهار خوشوقتي از حضور در جمع دوستداران قرآن با اشاره به عنوان اين همايش تاكيد كرد: ‹‹ شايد عنواني كه امروز براي اين برنامه پيش بيني شده است، بايد سالها پيش از اين مورد توجه قرار ميگرفت و مساله نيازها در پرداختن به مفاهيم ديني كه با محوريت قرآن كريم به آن نگريسته ميشود خيلي زودتر در دستور كار قرار ميگرفت. ›› وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي ادامه داد: ‹‹ در فعاليتهاي گستردهاي كه در سالهاي اخير انجام شده است، شاهد شكوفايي ادبيات ديني هستيم، لكن اين ادبيات يا در سطح محققين و متفكرين است - كه البته نتايج ارزشمند و گرانقدري داشته - يا در حد پاسخگويي به نيازهاي نخبگان علمي حوزهها است و يا فاصله زيادي با سطح سواد و فرهنگ عمومي جامعه ما دارد.

اين تفاوت در سطح، زماني به سبب بالايي مرتبت كتب و تفاسير ارائه شده يا گاهي به معناي پرداخت بسيار سريع و نگاهي تند به مفاهيم ديني است. از اين رو پاسخ دادن به نيازهايي كه در جامعه ما وجود دارد و پيشتر نيز وجود داشته، كمتر مورد توجه قرار گرفته است.›› وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي افزود: ‹‹ هر دورهاي نيازهاي مخصوص به خود را دارد و جامعه براساس آن نيازها سوالات خود را مطرح ميكند. پرسشگري از دين به معناي نفي ديانت نيست، بلكه زمينهاي است كه در آن بستر ادبيات ديني گسترش پيدا ميكند و وجوه ناشناخته آن بيان ميشود.

در برخي از دورهها شاهد بودهايم كه با گسترش علوم دقيقه، اين نگراني در بين دينداران به وجود آمده كه آيا گسترش اين حوزه جديد مباينتي با حوزه دين خواهد داشت، يا خير؟ اين چنين بود كه برخي از ردههاي اجتماعي به قيمت حفظ اصالتهاي ديني از آموختن معارف جديد محروم ميشدند. اما بعدها اين مساله به اين شكل حل شد كه با همين سوالات ميتوان در حوزه تفكر و انديشه ديني ساحتهاي جديدي را مطرح كرد.

بسياري از عالمان در عرصههاي گوناگون علوم و فنون چه در ايران، چه در ساير كشورهاي اسلامي با تكيه به داشتههاي ديني خود وارد اين حوزههاي مدرن شدند و آثار گرانبهائي به وجود آوردند.

وي سپس در بيان برخي مفاهيم فلسفي كه با ورود به عرصه دين در رشد و اعتلاي آن موثر بودهاند، به موضوع علت و معلول اشاره كرد و افزود: ‹‹ اين مفاهيم با نگاه علمي خود مباني جديدي را ارائه دادند. اما علاوه بر اين دين و معارف مذهبي، از حوزههاي گوناگون تفكر نيز تاثير گرفتند. زماني كه دو اردوگاه بزرگ مربوط به دو نگرش اقتصادي - سياسي در جهان وجود داشت، سوالات ديني نيز در حوزههاي مسائل مالكيت، سرمايه و اقتصاد بود. در اين دوران بود كه شاهد ارائه برخي از ارزشمندترين آثار در حوزه اقتصاد ديني بوديم.

از جمله اين آفريدهها ميتوان به كارهاي شهيد آيت الله صدر اشاره كرد.

امروز هم در فضاي جديد عالم، با سوالات ديگري مواجهيم كه شناخت آنها و پاسخ صحيح به آنها ميتواند زمينه بسط معارف ديني را فراهم كند و اين نگراني را كه احياناً جامعه ما از دينداري فاصله ميگيرد برطرف سازد.›› مسجد جامعي سپس به تطور صور دينداري اشاره كرد و تغيير در شيوههاي عزاداري را به عنوان شاهد آن مورد تاكيد قرار داد و گفت: ‹‹ روزگاري هياتهاي عزاداري به خاطر گسترش صنعت براساس تشكيل اصناف شكل ميگرفت، در دوره ديگري به سبب مهاجرت به شهرهاي بزرگ هياتها براساس شهرهاي مبدا شكل ميگرفت و روزگاري با گسترش نهادهاي كارگري براساس مشاغل گوناگون. ›› او افزود: ‹‹ قرآن معجزه همه اعصار است و براي همه نسلها و گروهها قابل برداشت و بهرهگيري است.

چنين مفهومي را من در فعاليتهاي نمايشگاهي قرآن و بخش كودكان و نوجوانان آن تجربه كردم. در آنجا اين گروه سني برداشت خود را از مفاهيم قرآني به تصوير ميكشند اين موضوع نشان ميدهد. حتي كودكان و نوجوانان هم ميتوانند همدلانه با معاني قرآني پيش بيايند و معاني و مفاهيمي ديني خلق كنند كه رساننده يك معنويت ديني و قرآني باشد. وقتي كتاب آسماني براي اين گروههاي سني قابل فهم است، طبعاً در سطوح مختلف جامعه نيز ميتوانيم اين معنا را مشاهده كنيم.

جامعه ما امروز به لحاظ سطوح مختلف تحصيلي، اجتماعي و اقتصادي داراي تنوع و سلايق مختلف است كه اين امر اقتضا ميكند، به شيوههاي مختلف در معرفي معارف ديني تلاش كنيم. ›› خادم برگزيده قرآن در نهمين نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم سپس به موضوع تشكيل ستاد تفسير قرآن كريم اشاره كرد و از فعاليتهاي آن ستاذ توسط حجه`الاسلام قرائتي به عنوان شيواي نو و ابتكاري ياد كرد و افزود: ‹‹ ايشان در اين اقدام با حفظ چارچوبها و محتواي قرآني توانستهاند قالبهاي نويني را براي عرضه معارف ديني ايجاد كنند كه در اين چارچوب از تفاسير مطول و مفصل كه البته در جاي خود داراي منزلت زيادي هستند، خبري نيست.

نسل شتابزده امروز، در جريان پرتحرك و پرتحول اجتماعي، هميشه وقت كم ميآورد. لذا، ارائه آموزههاي ديني به آنها، شيوههاي جديدي، هم در محتوا و هم در روش اقتضا ميكند. همواره خواندنيترين و والاترين آثار انديشمندان آن دسته از آثاري بوده كه در پاسخ به سوالات روز به نگارش درآمده است. چنين موضوعي را ميتوان راز تاثيرگذاري و خواندني بودن اثري همچون نظام حقوقي زن در اسلام اثر استاد شهيد مطهري دانست.

امروز پاسخ متناسب با نياز اجتماع راز ماندگاري يك فعاليت ديني است كه نمونه آن را در برنامههاي نرمافزاري قرآني شاهد هستيم.›› وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، در پايان ابراز اميدواري كرد تاسيس ستاد تفسير قرآن كريم مقدمهاي براي بسط هرچه بيشتر معاني قرآني باشد و تلاشهاي بيشتري براي معرفي مفاهيم ديني به نسل جوان و تحصيلكرده كشور كه روز به روز گرايش بيشتري به دين پيدا ميكنند، صورت بگيرد.

پيش از سخنان وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي حجتالاسلام محسن قرائتي ، دبير ستاد تفسير قرآن كريم و نماينده مقام معظم رهبري و رئيس نهضت سوادآموزي در بياناتي بر لزوم روزآمد كردن تفسير و تناسب آن براي گروههاي مختلف اجتماعي تاكيد كرد. متن سخنان حجتالاسلام قرائتي با اندكي تلخيص به اين شرح است:

تاريكي زمين از خودش است و روشنائي آن از خورشيد. اين موضوع كه بيان شد تفسير اين آيه است: ‹‹ ما اصابك من حسنته و من الله ›› ‹‹ هر چه خوبي است از خدا است و هر چه بدي است از شما انسانها. ›› و لذا اگر در كار ما و مجموعه همكاران نقصي مشاهده ميشود، منتسب به عمل ما است و هر چه حسن و خير ميبينيد از لطف خداوند كريم است.

حتي در خواب خود هم نميديدم شمارگان كتابي كه در تفسير سوره حجرات نوشتهام، به يك و نيم ميليون نسخه بالغ شود. شايد شما تصورتان از ستاد تفسير يك مجموعه عريض و طويل باشد. ولي حقيقت اين است كه كل اين سازمان توسط خودم و دو تن از عزيزان، يعني آقايان كلباسي و سليماني اداره ميشود. هيچ گونه بودجهاي نيز به طور تعريف شده در اختيار نداريم. اما بدون آن كه بدانيم چگونه، همه كارها به بركت قرآن پيش ميرود. من معتقدم اين شيوهاي جديد از مديريت است كه بالاترين ميزان بازده را با كمترين نيروي انساني دارد. شرط اين شيوه مديريت اين است كه خود را درگير مسائل جانبي كنيم. در فكر اين كه چگونه خود را مطرح كنيم نباشيم و در يك كلام اخلاص داشته باشيم.

هدايت انسانها آن چنان مهم است كه يك چوپان از پيامبر اكرم (ص) در خواست شق القمر ميكند و نبي اكرم (ص) براي اينكه همان يك نفر به راه اسلام بيايد به اذن خداوند ماه را دو پاره ميكند.

اما آيا ما توانستهايم كسي را هدايت كنيم. در حالي كه برخي از ما امكانات فراواني در اختيار داشتهايم. اگر بخواهيم بدانيم آيا كارهاي ما براي خدا است يا خير بايد ببينيم آيا اگر كسي ديگري كار ما را انجام ميداد، باز هم خوشحال ميشديم يا خير؟ حضرت امير المومنين عليه السلام در دعايي ميفرمايد: ‹‹ قرآن را نور قلب من، نور فكرم نور زبانم، نور قبرم و...چند مفهوم ديگر را بيان ميكند و بالاخره به جايي ميرسد كه ميگويد قرآن را نور استخوانم قرار بده، نور مو و ناخنم قرار بده. كدام انسان عادي ميتواند منظور اين كلام را دريابد: چنين مفهومي درمورد نماز نيز مصداق دارد كه چگونه گاهي نماز زمين را آرام ميكند (نماز وحشت) و چگونه همين نماز آسمان را به غرش و باريدن وا ميدارد (نماز باران).

پس گريز و شكي نيست كه بايد به قرآن اهتمام ورزيد. تا كنون درباره تجويد، تلاوت، تواشيح حفظ كارهاي بزرگي صورت گرفته و حالا بايد به سمت متن و درونمايه قرآن رفت. در قرآن مجيد واژه ‹‹ دخل ›› - به معناي وارد شدن - در دوفراز تكرار شده است. يك دفعه ميگويد: ‹‹ يدخلون في دين الله افواجاً... ›› يعني مردم به سوي دين ميروند كه اين كار چندان مشكل نيست. اما گاهي دين بايد به ميان مردم برود آنجا كه ميفرمايد. ‹‹ فلما يدخل الايمان في قلوبكم ›› كه اين كار اگر صورت گيرد، كاري به مراتب بزرگتر است. امروز در كشور ما نوع اول صورت گرفته اما نوع دوم آن هم بايد آغاز شود.

به مكه ميرويم ولي آيا مكه و معرفت خانه خدا هم به قلب ما وارد شده است؟!

آيا آنقدر قرآني شدهايم كه همه كارهاي ما بر اساس قرآن باشد؟!

نام فرزندان خود را قرآني انتخاب كنيم، ازدواج كردن ما قرآني باشد. خيليها معتقدند قرآن به كليات بسنده كرده است، ولي من ميگويم بسياري از جزئيات از جمله شغل انتخاب كردن، سخن گفتن در قرآن آمده است.

در باب سخن گفتن در قرآن ميخوانيم قول ما بايد ‹‹ لين ››، ‹‹ معروف ››، ‹‹ سديد ›› باشد. بايد قرآن به عنوان يك مكتب عرضه شود و طعم شيرين آن بر همه مردم چشانده شود. بايد با قرآن نفس بكشيم نه اين كه فقط قرآن در كيف عروس، بالاي سر مسافر براي استخاره و بر سر مقابر استفاده شود. بايد در لحظه لحظههاي زندگي به قرآن تمسك كنيم.

از خدا ميخواهيم، اين منت را بر ما بگذارد كه قرآن از مهجوريت بيرون بيايد و اين اقدام در برگزاري مسابقه سوره حجرات گام اول در اين راه بود. و در مرحله بعدي سوره قصص را به مسابقه خواهيم گذاشت. اين سوره فرازهاي بسيار جالب توجهي دارد و حتي مراسم خواستگاري موسي از دختران شعيب را به زيبايي به تصوير ميكشد. در اين سوره چند درس وجود دارد.

اول، اين را كه حتما بايد پسر به خواستگاري دختر برود، نفي ميكند. چه اشكالي دارد كه وقتي دامادي همچون موسي (ع) پيدا ميشود، پدر دختر داماد خود را انتخاب كند. دوم آنجا كه شعيب به موسي ميفرمايد يكي از دخترانم را انتخاب كن اين سنت غلط را كه حتما اول دختر بزرگتر بايد ازدواج كند، از ميان ميبرد؛ و بالاخره سراسر اين سوره نكات اجتماعي ارزشمندي دارد. وقتي اين گونه مسائل را براي جوانان بيان ميكنيم آنها ميگويند شما مقصر هستيد كه مزه قرآن را به ما نچشانيد. يكي از همين جوانان كنايه بسيار زيبايي به من زد و گفت همه شما به اندازه يك زن يعني ذليخا هم توانايي نداشتهايد. ذليخا توانست يوسف را چنان به زنان مصري نشان دهد كه از خود بي خود شوند و دست خود را ببرند. اما چرا شما يوسف قرآن و آن جمال ازلي را به جوانها نشان ندادهايد كه دست از همه مكتبها بكشند.

در مراسم عزاداري سيد الشهدا (ع) ميتوانيم به جاي گفتن و بيان برخي خرافهها، روضههاي خود را از خود قرآن استنتاج كنيم. بايد منبرهاي روحانيون حال و هواي قرآني داشته باشد قرآن اولين روضه خوان بوده است. قرآن از زني به نام هاجر نام ميبرم كه فاصله بين صفا و مروه را چندين بار طي كرد و به پاس آن قدمها حاجيان در مكه اين مسير را هروله ميكنند، يا به پاس قدمهاي زينب كبري كه از تل زينبيه تا شام رفته است، ما مسلمانها چه كار بايد بكنيم. وقتي براي چهل متر راه رفتن يك كنيز اين گونه عمل ميكنيم، براي دختر اميرالمومنين و زهراي مرضيه اگر دنيا را هروله كنيم، باز هم كم است.

قرآن ميفرمايد، جواني فلج نزد سليمان آمد و آن پيامبر از ديدن آن جوان افليج از اندوه از پاي افتاد. پس ببنيد آن هنگام كه ابا عبدالله علي اصغر و علي اكبر را غرقه به خون در آغوش خود گرفت چه بر سرش آمد با توجه به قرآن ديگر كسي نميگويد چگونه است كه حسين بر سر پيكر قمر بني هاشم كمرم شكست. ›› ما ميگوئيم قرآن و اهل بيت ثقلين هستند. پس چرا گروه عزاداران ما از معارف قرآن كم بهرهاند و شبي با قرآنيها، سينه زني را كمتر درك ميكند.

اگر اين دو گروه بيشتر بدهم نزديك شوند، منشا اثرات بزرگي خواهد بود. نامهاي به شوراي سياست گذاري حوزه علميه قم نوشتهام كه قرآن تبديل به يك كتاب درسي شود، نه يك كتاب جنبي. نامهاي نيز براي رييس جمهوري محترم نوشتم و ايشان هم به وزير علوم دستور دادند و اكنون كميتهاي تشكيل شد تا انشاءالله كتاب تفسير در دانشگاهها تدريس شود.

هشتاد حديث در بحار الانوار وجود دارد مبني بر آن كه نبي مكرم اسلام (ص) به هنگام مرگ به ديدار مسلمين خواهد آمد. چه اشكالي دارد لحظه آخري كه پيامبر (ص) را ميبينيم ايشان به ما بگويد احسنت، تو قرآن را از محجوريت نجات دادهاي. قرآن چنان قدرتي داشته كه بسياي از علماي بزرگ همانند ملاصدرا و فيض كاشاني پس از سالها تحقيق و تتبع در علوم گوناگون، ناگهان در پي يك تحول دروني به اين نكته اذعان كردند كه هر چه فرا گرفتهاند در مقابل ذرهاي از معرفت قرآن هيچ بوده و اين نكته در آثار آنان به كرات بيان شده است.

در شروع كارهاي قرآني نبايد به انتظار بودجه و برنامه و پشتيباني بود.

كدام حامي بالاتر از خداوند كريم؟ و كدام مزد و اجر برتر از رضايت خداوند و انبياء و ائمه اطهار عليهم السلام؟ امروز ديگر وقت آن رسيده است كه در اهتمام به قرآن به داخل قرآن و تفسير آن برويم. تفسيري براي نسل امروز قابل بهرهگيري است كه با يك زبان نخواهيم با همه مردم سخن بگوئيم. تفسيري كه به درد نوجوانان بخورد با تفسير يك فرد ميانسال تفاوت دارد.

نميتوان آموزش قرآن به يك كودك را از سوره طلاق آغاز كرد. بايد صد نوع تفسير داشته باشيم تا آموزههاي قرآن درون جامعه رسوخ يابد. تفسير براي جوانها نبايد طولاني و خسته كننده باشد. بلكه بايد مفاهيم را خلاصه و مفيد بيان كنيم.

بيائيد همان گونه كه خداوند به خاطر گل روي رسول الله بارها كارهاي غير ممكن را ممكن ساخته، براي گل روي حضرت محمد (ص)، قرآن را در ميان فرد فرد مردم اجتماع رسوخ دهيم.›› هم چنين در ابتداي همايش حجت الاسلام كلباسي دبير همايش، گزارشي از برگزاري مسابقه تفسير سوره حجرات ارائه داد و پس از آن دكتر خواجه پيري از دانشگاه آزاد اسلامي، خلج از ستاد اقامه نماز سازمان انرژي اتمي، حجت الاسلام تاج آبادي از سازمان عقيدتي - سياسي وزارت دفاع و حجت الاسلام گل زاده از دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم به بيان فعاليت و همكاريهاي نهادهاي متبوع خود در برگزاري مسابقه سوره حجرات و ساير فعاليتهاي قرآني پرداختند.

در پايان اين مراسم با شكوه جوايز ده نفر اول برگزيدگان اين مسابقه كه جوايز خود را از وزير محترم ارشاد اسلامي و حجه` الاسلام قرائتي دريافت كردند به اين شرح اعلام شد.

1- زهرا ريش قاوندي، از كرمان، برنده سفر حج عمره.

2- آمنه ارشاد تبار، از شيراز، برنده سفر به عتبات عاليات.

3- زهرا جمعه پور، از كرمان.

4- سيد مهدي مسعودي، از قم.

5- سيده ازهار اميني، از تهران.

6- فهيمه گل آرايي، از آران و بيدگل.

7- سيف الله كريمي، از شيراز.

8- رضا علي ارباب زاده، از بروجن 9- امينه توماج نيا، از آزادشهر.

10- فريده محمدي، از فيروز آباد.

برنده سفر به كشور سوريه شدند.