پيشگفتار مصحح - تسلیه العباد در ترجمه کتاب مسکن الفؤاد نسخه متنی

پيشگفتار مصحح

بسم الله الرحمن الرحيم

انسان اين اشرف مخلوقات از هنگامى كه نعمت وجود را از منبع فيض و بركت كه همان پروردگار يكتاست، دريافت و در مسير تكامل و رشد گام نهاد، بتدريج با حقايق و واقعيات اين جهان خاكى كه جزئى از ناموس و سرشت طبيعت است، آشنا گردد.

كودك اولين لحظه وجود خود را به اين دنيا با گريه اعلام مىدارد و آخرين لحظات حيات خود را نيز با گريه فرزندان و ديگر وابستگان و نزديكان به پايان مىرساند.

اين سنت پروردگارى است كه مقدر فرموده نوع بشر در عين تنعم و بر برخوردارى از نعمات وجود و حيات، همواره گرفتار سختيها و كاستيها و مشكلات و مصائب بوده باشد فلن تجد لسنه الله تبديلا و لن تجد الله تحويلا البته اين مشكلات خود جزئى از سير طبيعى زندگى بشر مىباشد تا بدين وسيله انسان خاكى در برابر مشكلات طاقت فرسا، مقاومت و ايستادگى نموده و بدين وسيله به اوج تعالى برسد. اين امتحان و آزمايش جزئى از سنت پروردگارى است تا صابران بر مصائب و بلايا از ناشكيبان شناخته شده و اجر و پاداش اخروى فزونترى را احراز نمايند.

خداوند در آيات متعددى از قرآن كريم صابران را وعده اجر و پاداش بى حساب فرموده است. مىفرمايد:

و لنبلونكم بشى ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرين (1)

وليبلى الله ما فى صدور كم و ليمحص ما فى قلوبكم. (2)

و لتبلون فى اموالكم و انفسكم..... و ان تصبروا و تتقوا فان ذلك من عزم الامور. (3)

ليبلو كم ايكم احسن عملا. (4)

احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لايفتنون. (5)

بدين خاطر مشاهده مىكنيم كه بندگان برگزيده خداوند همواره در معرض بيشترين گرفتاريها و مصائب قرار مىگيرند و بر طبق روايات اسلامى نسبت مستقيمى ميان ايمان و بلاء وجود دارد، يعنى انسان به اندازه ايمان خود به پروردگار، گرفتار رنج و محنت مىشود.

پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم مىفرمايد: نحن معاشر الانبياء اشد بلاء و المومن الامثل فالامثل و من ذاق طعم البلاء تحت ستر حفظ الله له، تلذذ به اكثر من تلذذه بالنمه (6)

ما گروه پيامبران شديدترين بلاها را تحمل نموده و مومنين نيز هر كدام به مقدار ايمان خود از آن بهره مىبرند و هر آن كس مزه بلا را چشيده و به آرامى تحمل نموده و دم بر نياورد، خداوند آن تحمل و صبر را ذخيره او نموده (و در عوض رحمتى بر او نازل مىفرمايد) كه لذت و گوارايى آن بيش از نعمت باشد.

امام محمد باقر عليه السلام مىفرمايد: انما يبتلى المومن فى الدنيا على قدر دينه - اوقال - على حسب دينه (7)

امام جعفر صادق عليه السلام مىفرمايد: ان الله اذا احب عبدا غته بالبلاء غتا (8).

زندگانى بر گزيده ترين افراد بشر، يعنى پيامبران و امامان عليه السلام همواره الگويى براى ما خواهد بود، زيرا با سير در تاريخ زندگانى آنان از آدم عليه السلام تا خاتم پيامبران صلّى الله عليه وآله و با در نظر گرفتن مصائب نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و ديگر مبعوثان پروردگار، در خواهيم يافت كه سختى و محنت و گرفتارى و بلا جزئى از زندگانى مومنين و رهروان راه حقيقت است. پيامبران اسلام صلّى الله عليه وآله در راه رسيدن به هدف و نشر اسلام به حدى سختيها و رنجها را تحمل نمود كه مىفرمود: ما اوذى نبى مثل اوذيت.

ليكن پيامبران در همه حال صابر و شاكر بوده اند و هرگز لب به شكايت و اظهار ناراحتى نگشودند، زيرا بخوبى از اجر صابران و پاداش بلا ديدگان آگاه بودند.

يكى از سخت ترين و جانكاه ترين آنها همان مصيبت از دست دادن پاره دل و جگر گوشه يعنى عزيزترين موجود در جهان براى انسان مىباشد، محنتى كه جز صديقين تاب تحمل آن را ندارند. لذا روايات فراوانى در تجليل از مقام پدران و مادران صابر آمده است. البته گريه و زارى و اظهار غم و اندوه بر عزيز از دست رفته هرگز از اجر و ثواب مصيبت ديده نمى كاهد، زيرا ناشى از شدت علاقه به عزيز دلبند خود بوده و نشانه اى از عطوفت و نرمى دل مىباشد و مصيبت ديده اى كه در عين گريه و زارى، راضى به قضا و قدر پروردگار بوده باشد اجر و ثواب فراوانى خواهد داشت، از اين روست كه پيامبر اسلام صلّى الله عليه وآله هنگامى كه به مصيبت فرزند خود، ابراهيم، گرفتار شد فرمود:

تدمع العين و يحزن القلب و لا نقول ما يسخط الرب. (9)

چشم گريان مىشود و قلب غمگين، ليكن سخنى نمى گويم كه غضب پروردگار را باعث شود.

همچنين تفقذ و اظهار همدردى و شركت در غم و اندوه ديگران و آنچه كه باعث كاهش غم و غصه مصيبت زده را فراهم مىآورد، از اجر و پاداش فراوانى در نزد پروردگار بر خوردار است. ابن مسعود از پيامبران صلّى الله عليه وآله روايت نمود كه فرمود:

من عزى مصابا فله مثل اجره (10)

هر كس داغدارى را در مصيبتش تسليت گويد: پاداشى برابر پاداش مصيبت زده خواهد داشت همچنين ابن برزه از پيامبر صلّى الله عليه وآله روايت نمود كه فرمود:

من عزى ثكلى كسى بردا فى الجنه (11)

هر كس داغدارى را تسلى دهد، خداوند در بهشت بر او جامه اى از برد خواهد پوشاند..

از آنانى كه به درد و مصيبت جگر گوشه و عزيز خود گرفتار آمد، نويسنده كتاب، مرحوم شهيد ثانى (ره) مىباشد كه همواره فرزندان خود را در سنين كودكى از دست مىداد. از اين رو از بهره مند شدن از نعمت فرزند نااميد گرديد، او در مواقع با نوشتن كتاب مسكن الفواد در درجه اول قصد تسلى خاطر شكسته و افسرده خود را داشت، لذا به جمع آورى احاديث و روايات و وقايع تاريخى در باره سختيها و درد و رنج، پرداخت و در اين راه مجموعه اى بسيار جالب تقديم خوانندگان خود نمود.

اين كتاب از هنگام تاليف مورد توجه قرار گرفته و بسيارى از نويسندگان از روايات و گفتارهاى آن در كتابهاى خود استفاده نموده اند و بزرگانى همچون علامه مجلسى در بحار الانوار (12) شيخ حر عاملى در كتاب الجواهر السنيه (13)، علامه نورى در مستدرك الوسائل، خوانسارى در روضات الجنات (14)، سيد محسن امين عاملى در اعيان الشيعه (15)، شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعه (16)، اسماعيل پاشا در ايضاح المكنون (17)، ابن العودى در بغيه المريد و شيخ يوسف بحرانى در لولوه البحرين از اين كتاب ياد كرده و آن را مورد مدح و ستايش قرار داده اند.

نويسنده كتاب

او شيخ زين الدين بن على بن احمد بن محمد بن على بن جمال بن تقى بن صالح بن مشرف عاملى شامى طلوسى جبعى مشهور به شهيد ثانى است. او در 13 شوال سال 911 ه - ق در خانواده اى كه نسل اندر نسل همگى از اكابر علما و بزرگان اماميه بودند به دنيا آمد. تنها فرزند او كه از مرگ زودرس نجات يافت، شيخ بن زين الدين مىباشد كه از علماى بزرگ شيعه بوده و كتاب او به نام معالم الاصول از شهرت فراوانى بر خوردار مىباشد و تاكنون به عنوان يكى از كتابهاى درسى حوزه هاى علوم اسلامى به شمار مىآيد.

مرحوم شهيد در نهايت فقر و تنگدستى روى به درس آورد و در حالى كه مجبور بود براى امرار معاش شبانه كار طاقت فرسا كشاورزى را انجام دهد، در عين حال نزد بزرگان شيعه و سنى به تحصيل پرداخت و مراتب علمى را به دست آورد. مدتى در استانبول به تحصيل اشتغال داشت و سپس بر اثر نبوغ علمى او تدريس مدرسه نوريه بعلبك به عهده او گذاشته شد و او مدت 5 سال مذاهب پنجگانه را تدريس نمود. وى در طول زندگانى علمى خود، بيش از 80 كتاب تاليف نمود كه كتاب الروضه البهيه فى شرح اللمعه الدمشقيه از شهرت فراوانى برخوردار بوده و تاكنون به عنوان كتاب درسى در حوزه هاى علميه متداول است.

آوازه و شهرت شهيد در جبل عامل موجب شد كه دشمنان او وجود او احساس خطر نمايد لذا عليه او به دسيسه و توطئه پرداختند تا آنجا كه در سال 966 ه - ق هنگامى كه در مراسم حج در مكه شركت داشت، وى را دستگير و روانه استانبول نمودند. ليكن از آنجا كه احتمال ثبوت برائت و بيگناهى او را مىدادند وى را در راه به شهادت رسانده و سر مبارك او را به استانبول حمل نمودند (رحمة الله عليه رحمة واسعه). وى در هنگام شهادت 55 سال داشت.

ترجمه كتاب

براى نخستين بار كتاب مسكن الفواد توسط نويسنده اى به نام ميرزا اسماعيل مجد الادبا كه شاغل منصب مستوفى ديوان اعلى و معارف كارگزارى اول خراسان در دوران سلطنت مظر الدين شاه قاجار و در دوره ولايت شاهزاده ركن الدوله علينقى ميرزا فرمانفرماى مملكت خراسان و سيستان بود به فارسى ترجمه گرديد.

مرحوم علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعه مىنويسد.

تسليلة العباد ترجمه مسكن الفواد شيخ شهيد توسط اسماعيل خان دبير السلطنه ملقب به مجدالادبا از معاصرين و مجاور آستانه رضويه مىباشد كه در سال 1321 پس از چاپ ترجمه در گذشته است. (18)

روش تحقيق

در تحقيق كتاب از نسخه چاپ سنگى كه هم اكنون در دسترس مىباشد و در ذى الحجه سال 1326 به خط عبدالحسين بن نصرالله كتيبه نويس آستان قدس رضوى نوشته شده استفاده نموده ايم همچنين تمام متن فارسى ترجمه با متن اصل عربى آن كه توسط موسسه آل البيت عليهم السلام تحقيق و به صورت منقحى به چاپ رسيده مطابقت داده شده است از آنجا كه در بسيارى از موارد روايات و احاديث با كاستيها و نقائصى همراه بود، بدين خاطر كليه روايات را به خاطر حفظ امانت و جلوگيرى از نقص يا زيادت در احاديث و روايات آنها را از متن عربى و از منابع اوليه آن نقل نموده ايم در بعضى موارد كه ترجمه نارسا يا ناقص بود جهت استوارى متن، ترجمه يا جملات يا كلمات اضافه شده را در ميان علامت آورده ايم.

در پايان شايسته است از راهنمايى دوست دانشورم جناب آقاى باقرى بيدهندى در تصحيح اين كتاب و نيز جناب آقاى اكبر ايرانى مسول محترم دفتر نشريه ميراث مكتوب وابسته به معاونت امور فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى كه انتشار اين اثر را در عداد متون آن دفتر قرار داند نهايت تشكر و سپاس خود را ابراز نمايم.

و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمين

محمد رضا انصارى

قم - ربيع الاول 1416.