سلار دیلمی ابن زهره ابوالمکارم نسخه متنی

مكتب اسلام ـ سال 25، ش7، مهر 1384

فقهاي نامدار شيعه

سلار ديلمي

ابن زهره ابوالمكارم

عقيقي بخشايشي

10_ سلار ديلمي (563 هـ)

ولادت او همانند ديگر معاريف و مفاخر مكتب اسلام درست روشن و مشخص نيست ولي
نام او حمزه بن عبدالعزيز ديلمي طبرستاني، كنيه­اش ابويعلي لقب سلار
مي­باشد.

فقيهي است بزرگوار و شيخي است جليل و عظيم­الشان كه از مفاخر و اعيان فقهاي
اماميه مي­باشد. سلار معرب سالار مي­باشد كه به معناي امير و رئيس كل است
ولادتش در مازندران صورت گرفته است او به قصد تكميل تحصيلات اسلامي خويش بمركز
حوزه علميه آن روز كه بغداد و نجف بوده است مهاجرت كرده است.

مرحوم مدرسي مي­گويد

او يكي از اعاظم علماي متقدمين اثني عشريه است كه در علم و ادب مقدم و فتاوي و
اقوال او در كتب فقهيه مذكور و از شاگردان علم­الهدي، سيد مرتضي و شيخ طوسي و
از مشايخ روايتي شيخ ابوعلي طوسي (پسر شيخ طوسي) است و گاهي به سمت نيابت از سيد
مرتضي در بغداد درس مي­گفته بلكه در اثر فقاهت و جلالت مراتب علميه از طرف سيد
منصب حكومت شرعيه و فصل خصومات و مرافعات دينيه را نيز در بلاد حلب داشته است.

تاليفات او

او تاليفات متعددي در زمينه فقه و اصول فقه و كلام دارد كه چند نمونه از آنها
ذكر مي­شود:

الابواب والفصول در فقه

التذكرة في حقيقة­الجوهر، كلام

التقريب در اصول فقه

الرد علي ابي الحسن البصري في نقض الشافي

قاضي عبدالجبار معتزلي كتابي در نقض مذهب شيعه تاليف نمود و نام آنرا المغني
الكافي نهاد پس سيد مرتضي كتاب الشافي في نقد الكافي را تاليف نمود، و ابوالحسن
بصري كتابي در نقض كتاب شافي سيد مرتضي نوشت، سلار هم كتاب فوق را در رد نوشت?
ابوالحسن بصري به امر سيد مرتضي تاليف كرد.

5- المراسم العلويه والاحكام النبوية در فقه كه با ده كتاب ديگر به نام
الجوامع الفقهيه در ايران چاپ شده است.

6-المقنع في المذهب (كلام)

رجال نجاشي نام او را به هنگام دفن استاد خويش سيد مرتضي علم الهدي جز تشييع
كنندگان در كنار ابويعلي جعفري داماد مفيد مي­نويسد جائي كه مي­گويد پس از
فوت سيد مرتضي من مباشر غسل او بودم و با من ابويعلي محمد بن الحسن الجعفري و
سلار بن عبدالعزيز... همراه بود.

شاگردان او

از شاگردان او ابن حني اديب و نحوي معروف است گويند او به ملاقات سلار رسيده و
بحثي از اديبات را پيش او خوانده است و آن هنگامي بود كه سلار در اثر ضعف و پيري
نمي­توانسته است، زياد صحبت كند او شرح مطلب را روي تخته­اي مي­نوشت و او
از روي تخته ياد مي­گرفت. و ديگر از شاگردان او را ابي فاضل نحوي نوشته­اند
كه متوفي در سال 448 مي­باشد.

وفات او

او بسال 563 و در خسرو شاه آذربايجان در چند فرسخي تبريز به رحمت ايزدي پيوست و
در همانجا مدفون گرديده و اكنون به زبان محلي شيخ سالار معروف است.

نظام­الدين قرشي موسوم به نظام الاقوال مي­گويد وفات او در روز شنبه ششم
ماه مبارك رمضان سال 463 اتفاق افتاد. رحمت خدا بر او باد.

11- ابن زهره ابوالمكارم (585 هـ)

عزالدين ابوالمكارم حمزه بن علي بن زهره حسيني حلبي معروف به سيد ابوالمكارم
بن زهره از فقهاء نامدار و از متكلمين مشهور قرن ششم هجري و بزرگترين دانشمند
شهر تاريخي (حلب) بوده است. ولادت او در سال 511 در ماه رمضان اتفاق افتاد و
تحصيلات خود را ابتداء در وطن مالوف خويش سپس در عراق و نجف تكميل نمود و به
مراتب عاليه علمي نائل آمد.

ابن زهره در فقه، اصول، كلام، نحو، ادبيات عرب، مهارت و تبحر كامل پيدا كرد و
در اين رشته­ها تاليفات نيز دارد كه هر كدام از آنها نشانگر مقام شامخ علمي او
و معرف احاطه كامل و جامعيت وي در علوم و فنون مختلف اسلامي است.

نياكان او

ابوالمكارم، گذشته از حسب و شرف علمي و تحصيلي، داراي نسب، بس شريف و
بزرگواري است زيرا او با نه واسطه به امام ششم حضرت امام جعفر صادق(ع)
مي­پيوندد به اين ترتيب حمزه بن علي محمدبن ابراهيم، بن احمدبن محمدبن حسين
بن اسحاق بن الامام جعفرالصادق(ع) مي­باشد.

آراء دانشمندان درباره او

سيد ابوالمكارم مورد توثيق و توصيف هر عالم بزرگوار و مجتهد رجالي است كه به
شرح حال او پرداخته است.

گفتار صاحب رياض

ملا عبدالله افندي اصفهاني در مورد او گويد:

فقيه نامور عالم بزرگوار اصولي جليل­القدر معروف به ابن زهره صاحب كتاب
الغنيه است كه مشتمل بر اصول فقه و فروع آن مي­باشد از فقهاء جليل القدر و از
بزرگان طائفه اماميه و معاصر با ابن شهرآشوب و ابن شهر آشوب از شاگردان او
مي­باشد.

علامه مجلسي در بحار مي­گويد

كتاب الغنيه نويسنده آن ابن زهره بي­نياز از توصيف مي­باشد، او از فقهاي
بزرگوار و جليل­القدري است كتابهاي او از نهايت اشتهار برخوردار مي­باشد به
ويژه اين كتاب نامبرده...

مرحوم مدرسي صاحب ريحانة الادب مي­گويد.

ابن زهره كنيه­اش ابوالمكارم ملقب به عزالدين معروف به ابن زهره و سيد ابن
زهره عالم فاضل و جليل القدر از اجلاي علماء اماميه از اكابر متكلمين و فقهاي
شيعه مي­باشد و نسب او با شش واسطه به جناب اسحق فرزند امام جعفر صادق(ع) موصول
مي­شود و اين خانواده (آل زهره) به همين جهت به اسحاقيون نيز موصوف هستند و فقط
ابن زهره در صورت نبودن قرينه تنها بدو منصرف مي­گردد.

او با يك واسطه از ابوعلي پسر شيخ طوسي روايت مي­كند. معين­الدين مصري،
ابن ادريس، شادان بن جبرئيل قمي، محمدبن جعفر مشهدي صاحب مزار معروف و بعضي
ديگر از او روايت مي­كنند.

تأليفات او

باقيه المتعه 2- غنية الروع الي علمي الاصول والفروع 3- قبس الانوار في نصرة
العترة الاطهار 4- النكت در نحو مي­باشد او در سال 585 هجري در 74 سالگي در حلب
وفات يافت و در دامنه كوه جوشن نزد مشهد السبط محسن بن حسين بن علي (ع) مدفون
گرديد.

خاندان زهره:

پيش از طلوع ابوالمكارم اين دودمان اصيل را به عنوان و نام اسحاق جد اعلاي
آنها اسحاقيين مي­گفتند ولي بعدها ابوالمكارم و پدرش علي و ساير دانشمندان
خاندانش را بنام زهره جد آنها و همه را بني زهره ناميدند از روزي كه اين دودمان
عظيم­الشان در حلب توطن اختيار كردند همواره اشعه علم و فضل و ديانت و تقواي
آنان به مردم شيعه حلب و ساير نواحي آن مي­رسيد و همه از نعمت وجود آنها
برخوردار بوده­اند و كتابها و آثار گرانبهائي در بين مردم به يادگار
گذاشته­اند.

ابوالمحاسن زهرة بن علي جد ابوالمكارم و علي بن زهره پدر ابوالمكارم و برادر
وي ابوالقاسم عبدالله بن علي مولف كتاب التجريد در فقه و كتاب الفيه من الحجج
والادله و تبيين المحجه و كتب ديگر و فرزند او محي­الدين محمد كه برادرزاده
ابوالمكارم است دانشمند بزرگي بوده است او مولف كتاب الاربعين در حقوق برادران
ديني است كه شهيد دوم (ره) نامه حضرت صادق را به نجاشي از آن كتاب نقل مي­كند و
عموزاده ابوالمكارم علاءالدين ابوالحسن علي كه علامه حلي را اجازه بنام بني
زهره مندرج در جلد بيست و پنج بحار از او است پسر عموي ديگر ابوالمكارم احمدبن
محمد بن حسن بن زهره استاد شهيد اول و پسر عموي ديگرش احمدبن قاسم بن زهره شاگرد
شهيد... و ساير افراد خاندان آنها از فقهاي نامور و اديان سخن گستر و از مجتهدين
سرشناس و بلندپايه شيعه و پيشواي مردم حلب بوده­اند...

اساتيد او

ابوالمكارم ابن زهره در محضر اساتيد متعددي به كسب علم و دانش پرداخته است كه
از آن ميان مي­توان اسامي، سيد كبير ابومنصور محمدبن حسن فقيه نامي شيخ
ابوعلي طوسي، عالم بزرگ حسن بن حسن معروف به ابن حاحب حلبي دانشمند متبحر حسين
بن طاهر صفري و سيد بزرگوار علي بن زهره حسني... مي­باشد.

شاگردان او

جمع فراوان ديگر از محضر او كسب علم و دانش نموده­اند كه از آن ميان
مي­توان به فقيه بزرگوار ابن ادريس حلي، دانشمند معروف شاذان بن جبرئيل مشهدي
مولف كتاب مزار و ديگري كه در كتاب­هاي تراجم و رجال آمده­اند اشاره نمود.

پي‌نوشتها:

?. پايان ص51.

?. پايان ص52.

? پايان ص53.

?. پايان ص54.

?. پايان ص55.

5

. ريحانة الادب ج 3 ص 50.

. روضات الجنات ج 2 ص 372.

. روضات الجنات ج 2 ص 373.

. رياض العلماء ج 2 ص 202.

. بحارالانوار ج 1 ص 40.

. ريحانه الاد ج 7 ص 55.

. مكتب اسلام سال دوم شماره 7 مقاله جناب آقاي علي دواني، رجالي معاصر.