كتابشناسى توصيفى تاريخ اسلام

حجة الاسلام عبدالمجيد ناصرى

مقدمهاز ميان علوم و معارف شناخته شده جامعه بشرى، كمتر علمى مانند علم تاريخ از قدمت فراوان و وسعت زياد برخوردار است. تاريخ به معناى اعم آن، كه شامل علم انساب، مغازى، شرح حال نويسى، ثبت، تحليل و تعليل وقايع و حوادث گذشته مى شود، پس از كتب مقدس آسمانى قديمى ترين و بيشترين متون را به خود اختصاص داده است.

پس از ظهور اسلام، تاريخ زودتر از ساير شاخه هاى علوم اسلامى مورد توجه و علاقه مسلمانان قرار گرفت. مورّخان اسلامى در بارورى و رشد و شكوفايى آن تلاشهاى فراوانى نمودند و آثار ارزشمند و گرانسنگى آفريدند و روشها، بلكه مكتبهاى جديدى در تاريخ نگارى ابداع كردند. البته در قرون بعدى، به ميزانى كه بر اهميت تاريخ افزوده شد، دست سياست و قدرت به منظور تحريف، حق پوشى و واقع ستيزى آن نيز باز شد و تقريباً در تمام زواياى آن نفوذ كرد. با اينهمه، هنوز هم تاريخ جايگاه مهم و اهميت ويژه خود را داراست.

خوشبختانه پس از پيروزى انقلاب اسلامى، بيدارى مسلمانان و بازگشت آنان به اسلام و قرآن كريم، پژوهشگران و دانشمندان بيشترى به تحقيق تاريخ اسلام و سيره پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام) پرداخته و كشف وقايع و حقايق تاريخ اسلام و صيد اصول روشنگر و راهنما و دستيابى به نكات آموزنده از زندگانى پيشوايان معصوم(عليهم السلام) را وجهه همّت خويش ساخته اند. از اين نظر، ثبت و گزارش تمام كتابهايى كه در اين موضوع، حتى در دهه اخير، نگارش يافته در اين مجال، مقدور نيست. بدين منظور، اقدام به گزينش اين كتابها كرديم. حاصل اين گزينش به علاقه مندان اين رشته تقديم مى گردد:

1ـ آئينهوند، صادق. تاريخ سياسى اسلام. تهران، مركز نشر فرهنگى رجا، 1371. 207 ص، رقعى.

نويسنده محترم در مقدمه كتاب بحث مفيدى درباره تاريخ نگارى در اسلام، معانى لفظ تاريخ، عوامل پيدايش علم تاريخ در اسلام، هدف از آموزش تاريخ سياسى اسلام و منابع كتاب مطرح نموده،سپس باشيوه اى جالب، تاريخ سياسى اسلام را به سه دورهـ تاريخ جاهليت، عصر تنزيل و عصر تأويلـ تقسيم كرده است. منظور از عصر تنزيل، ايام رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله)، بويژه از هجرت به مدينه تا درگذشت آن حضرت و عصر تأويل، دوران خلفا، بويژه خلافت حضرت على(عليه السلام)، است و در باره ناكثين، و قاسطين و مارقين در سه فصل اخير كتاب تدقيق و تحليل شده است.

2ـ ابوزهره، محمّد. خاتم پيامبران ترجمه حسين صابرى. 3 ج. مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1373. 742 + 740 + 714 ، وزيرى.

بخشهاى ذيل در اين كتاب گنجانده شده است: جلد اول (743 ص): سرزمين نبوّت، مكان و زمان رسالت محمد(ص)، ولادت و خردسالى، در كار و زندگى، كمال انسانى در شخصيت رسول(ص)، بشارت پيامبر موعود، بعثت محمد(ص)، سرآغاز وحى و دعوت، تلاشهاى تازه; جلد دوم (740 ص): مبارزه و پايدارى، فقدان، دو حادثه غيبى، در آستانه دوران جديد، نقطه عطف، نخستين جامعه اسلامى، اسلام و جهاد، پشتوانه اى براى تكميل ساختار اجتماعى، روز جدال حق از باطل، نبرد بدر، منافق پروران، رخدادهايى در فاصله بدر و احد، غزوه احد، از احد تا احزاب، از احزاب تا صلح آينده ساز; جلد سوم (714 ص): حديبيه دورنماى پيروزى نهايى، سقوط آخرين پايگاه يهود، احكامى كه در خيبر تشريع شد، از خيبر تا فتح مكه، نامه هاى رسول خدا به سران كشورها و قبايل، فتح المبين(فتح مكه)، غزوه حنين، غزوه تبوك، مدينه در استقبال هيأتها، دو اعزام تبليغى و نخستين حج اسلامى، حجة الوداع، ظلمت، همسران پيامبر(ص).

3ـ استرآبادى، احمدبن تاج الدين. آثار احمدى، تاريخ زندگانى پيامبر اسلام و ائمّه اطهار(ع). به كوشش ميرهاشم محدّث. تهران، مركز فرهنگى نشر قبله، 1374. 559 ص، وزيرى.

مؤلف از دانشمندان دوره تيموريان (قرن دهم) است كه عمر تحصيلىـ تحقيقى خويش را در هرات سپرى نموده و از محضر عالمان بزرگ و نامى آن شهر تاريخى استفاده ها برده است. كتاب حاضر حاصل اين تلاشها و تحقيقات مى باشد. وى با نثر روان و شيواى فارسى و با نگاهى بى طرفانه، به بررسى تاريخ و سيره پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و على(عليه السلام)پرداخته و در پايان كتاب، مختصرى از زندگانى امامان دوازده گانه شيعيان(عليهم السلام) را بازگو كرده است. آقاى ميرهاشم محدّث با همكارى دفتر نشر ميراث مكتوب به تصحيح و مقابله نسخ آن پرداخته و آن را چاپ نموده است.

4ـ انصارى قمى، ناصرالدّين. كتابنامه امام باقر(رحمه الله). تهران، انتشارات سازمان تبليغات اسلامى، 1372. 109 ص، رقعى.

اثر مزبور در سه بخش تنظيم شده و كتب چاپى و خطى را، كه در باره تاريخ زندگانى امامان معصوم(عليهم السلام) نگارش يافته، شناسايى نموده است. كتابهاى معرفى شده به طور كلى، به دو زبان عربى و فارسى مى باشند، هر چند در بخش اول، تعدادى از كتابهايى كه به زبان اردو نوشته شده نيز آورده شده است.

5ـ بهبودى، محمّدباقر. سيره علوى. تهران، مؤلّف، 1368. 223 ص،وزيرى.

اين كتاب در واقع سيره اجتماعى ـ سياسى حضرت على(عليه السلام) پس از سال يازدهم هجرت مى باشد. عناوين بخشهاى آن چنين است: در آغاز سال يازدهم، ماجراى سقيفه، بررسى تاريخ، واكنش على بن ابـى طـالب (ع)، جـوّ حاكم، فدك و حقـوق مـالى، در عهد ابوبكر و عمر، شوراى شش نفره، قيافه شورا، در عهد عثـمان، شورش بر عثمان، خلافت اميرالمؤمنين(ع)، نغمه هاى مخالفت و انگيزه آن، واكنش على(ع)، بررسى اوضاع اجتماعى و علل اين جنگ، پيكار جمل، جنگ صفّين، تحكيم حكمين، تشكيل شوراى حكومت، جنگ نهروان، مكتب خوارج، فرجام بى سرانجام، سقوط مصر، غارتها و دستبردهاى معاويه، فزت و ربّ الكعبه.

6ـ جعفرى، سيّد حسين. تشيّع در مسير تاريخ. ترجمه سيّد محمّدتقى آيـت اللّهى. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1359. 292 ص، وزيرى.

اين اثر در اصل، به زبان انگليسى نگارش يافته و نويسنده آن دكتر سيد حسين جعفرى، از نويسندگان پرتلاش و مسلمان هندوستان، سعى كرده است تكوين و روند تاريخى تشيّع را بر اساس منابع قديمى به قلمى شيوا، به رشته تحرير درآورد. دكتر آيت اللهى اين كتاب را به فارسى روان برگردانده است. فصلهاى مورد بحث آن بدين قرار مى باشد: پيشگفتار; 1ـ مفاهيم اساسى; 2ـ سقيفه آغاز دسيسه ها;

3ـ على و شيخين; 4ـ نوشكوفايى نهضت تشيّع; 5ـ كوفه پايگاه فعاليت شيعيان; 6ـ صلح امام حسن; 7ـ شهادت امام حسين; 8ـ بازتاب واقعه كربلا; 9ـ تلاش در راه حقانيت; 10ـ امام جعفر صادق; 11ـ آيين امّت.

7ـ جعفريان، رسول. تاريخ تشيّع در ايران. تهران، سازمان تبليغات اسلامى، 1368. 444 ص، وزيرى.

تاريخ تشيّع، كه پهنه وسيعى از تاريخ اسلام را به خود اختصاص داده است، گره هاى ناگشوده و مسائل ناگفته بسيارى در دل دارد. دستيابى به ابعاد گوناگون و فتح ابواب دست نخورده آن تلاشى جمعى و تحقيقى ميدانى مى طلبد. اثر حاضر، كه تشيّع را از آغاز تا قرن هفتم در ايرانـ با نظر به محدوده فعلى آنـ پى گرفته، راهگشاى اين وادى است. نويسنده، كوفه را پايگاه اوليه و اصلى تشيّع دانسته و موالىـ شيعيان غير عربـ را معبر تفكر تشيّع از عراق به ساير نقاط، بويژه ايران، معرفى نموده است. در بخش پايانى كتاب،اتهام دخالت خواجه نصيرالدين طوسى(رحمه الله) در سقوط بغداد به دست مغولان را به طور مستند رد مى كند.

8ـ جعفريان، رسول. تاريخ گسترش تشيّع در رى. تهران، آستان مقدّس حضرت عبدالعظيم، 1371. 126 ص، رقعى.

فصول چهارده گانه اين كتاب بدين قرار است: دورى از تشيّع، آشنايى رى با تشيّع، نفوذ تشيّع در رى، علويان و تشيّع در رى، تشيّع در رى به عهد آل بويه، شيعيان رى زير فشار غزنويان، گسترش شيعيان رى در عهد سلجوقى، تسامح شيعه در برخورد با تسنّن، علويان رى دردوره سلجوقى، فهرست منتجب الدّين آيينه تشيّع در رى، محلاّت شيعه نشين رى، مدارس شيعه در رى، جدالهاى مذهبى در رى و تشيّع درنواحى رى.

9ـ جعفريان، رسول. حيات فكرى و سياسى امامان شيعه. 2 ج. تهران، سازمان تبليغات اسلامى، 1369. 290 + 277 ، وزيرى.

حيات فكرى و سياسى امامان معصوم(عليهم السلام)، كه تجلّى اسلام راستين در ادوار گوناگون و شرايط متفاوت است، از اهميت فراوانى برخوردار مى باشد. در تأليف ياد شده، پس از مقدمه مفيد استاد جعفر مرتضى عاملى، تحت عنوان «مسائل مهم پيرامون تاريخ نويسى درباره ائمّه اطهار(عليهم السلام)» و تفسير اهل بيت(عليهم السلام)، قسمتهايى از حيات فكرى و سياسى اين بزرگواران به طور فشرده در دو جلد بررسى شده است. جلد اول (290 صفحه): اين كتاب پس از مقدمه ناشر، با عنوان «مسائل مهم پيرامون تاريخ نويسى درباره ائمّه اطهار(ع)» آغاز مى شود، سپس به زندگانى امامان معصوم، حضرت على، حضرت مجتبى، حضرت سيدالشهدا، حضرت سجاد، حضرت باقر و حضرت صادق(عليهم السلام)مى پردازد. جلد دوم آن (277 صفحه) پس از مقدمه ناشر با بررسى تولّد امام هفتم، حضرت موسى الكاظم(عليه السلام)، آغاز مى شود و با بررسى حيات و خصوصيات امام دوازدهم(عليه السلام) پايان مى پذيرد. اين كتاب با زبان عربى نيز در بيروت به چاپ رسيده است.

10ـ حلبى، على اصغر. تاريخ تمدن اسلام. تهران، اساطير، 1365. 552 ص، وزيرى.

اين اثر سيرى دارد در علوم اسلامى; پيدايش و يا ورود آنها در حوزه قلمرو اسلام; نقش اسلام در حفظ، گسترش و نوآورى آنها و كتب متعدد علمى كه در جهان اسلام تدوين شده است. مؤلف نام تعدادى از علما و دانشمندان متعدد اسلامى را آورده و آثار و نقش علمى هر يك را نيز شرح داده است.

11ـ حلّى، حسن بن يوسف. زندگانى دوازده امام(رحمه الله). ترجمه و پاورقى محمّد محمّدى اشتهاردى. قم، انتشارات اسلامى، 1370. 312 ص، رقعى.

پس از پيشگفتار مترجم، ذكر زندگى علاّمه حلّى، فخرالمحققين ـفرزند برومند وىـ و شناسايى كتاب حاضر، در گذرى به زندگى دوازده امام معصوم(عليهم السلام)، علايم ظهور حضرت ولىّ عصر(عليه السلام)بر شمرده شده است.

12ـ دشتى، محمّد. حضرت فاطمه زهرا(ع). قم، مؤسسه نشر امام على(ع)، 1371. 235 ص، وزيرى.

طبق نقل مشهور، حضرت فاطمه زهرا(عليها السلام)پس از رحلت پيامبر بزرگ اسلام(صلى الله عليه وآله)، مدت 75 روز بيشتر در قيد حيات نبود و در مدت مـزبور، رويدادهاى اسف بارى بر آن حضرت رخ نمود. كتاب حاضر به علل اين رويدادها پرداخته و آنها را تحت ده عنوان شرح داده

است.

13ـ دلشاد تهرانى، مصطفى. سيره نبوى «منطق عملى». دفتر اول، دوم و سوم. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1372. 505 + 576 + 656 ، وزيرى.

اين اثر مفصّل ترين كتابى است كه به زبان فارسى درباره منطق عملى يا سيره حضرت پيامبر(صلى الله عليه وآله) نوشته شده و تا كنون 3 جلد از آن تحت عنوان 3 دفتر چاپ گرديده است. دفتر اول (505 صفحه) درباره سيره فردى پيامبر(صلى الله عليه وآله)، دفتر دوم (576 صفحه) درباره سيره اجتماعى آن بزرگوار و دفتر سوم (656 صفحه) درباره سيره مديريتى آن حضرت است. در هر يك از اين دفاتر، اصول متعددى از ابعاد زندگانى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و رفتار آن حضرت ارائه گرديده است.

14ـ رسولى محلّاتى، سيّد هاشم. تاريخ تحليلى اسلام. 4 ج. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1371. 320 + 325 + 304 + 265 ، رقعى.

اين كتاب حاصل درسهاى مؤلف براى دانشجويان دانشگاههاست كه براى اولين بار در مجله «پاسدار اسلام» چاپ شده، سپس در چهار جلد و بدون فهارس لازم، بويژه فهرست منابع، منتشر شده است.

جلد يكم (320 صفحه) شامل اين مباحث است: مقدمه، معيارهايى براى استفاده صحيح از تاريخ اسلام، داستان ولادت رسول خدا(ص)، داستان نذر عبدالمطلّب، مادر رسول خدا(ص)، بشارتهاى انبياى الهى و ديگران، تولّد و مراحل زندگى آن حضرت تا نخستين سفر وى به شام و داستان حلف الفضول.

جلد دوم (315 صفحه) با ازدواج رسول خدا(صلى الله عليه وآله) با خديجه آغاز مى شود و با عنوان «نخستين كسى كه اسلام آورد» پايان مى يابد.

جلد سوم (304 صفحه) نخستين عنوان آن «آغاز دعوت» است و به ترتيب زمانى، حوادث اجتماعى و مذهبى ـ تاريخى پس از شروع به دعوت ذكر شده و با داستان «بناى مسجد مدينه» خاتمه يافته است.

جلد چهارم (265 صفحه) اين عناوين را در خود جاى داده است: محاصره اقتصادى، وفات ابوطالب و خديجه، داستان سفر رسول خدا(ص) به طائف، هجرت به مدينه، داستان مسجد مدينه.

15ـ رسولى محلاّتى، سيّد هاشم. تاريخ اسلام، از پيدايش عرب تا پايان خلافت عثمان. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1371. 264 ص، وزيرى.

هفت بخش اين مجموعه به اين مسائل اختصاص دارد: بخش اول; شبه جزيره عربستان و موقعيت آن، بخش دوم; دوران ولادت و نوجوانى رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، بخش سوم; ازدواج با خديجه تا بعثت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، بخش چهارم; بعثت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، بخش پنجم; هجرت به مدينه، بخش ششم; سيره عملى و مكارم اخلاقى و قسمتى از سخنان آن حضرت، بخش هفتم; دوران خلافت خلفاى سه گانه.

16ـ سبحانى، جعفر. فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1371. 536 ص، وزيرى.

فشرده اى از كتاب فروغ ابديت، كه در دو جلد منتشر شده، در اين كتاب گرد آمده است. استاد سبحانى در آغاز، بررسى كوتاهى درباره تاريخ جاهليت و شناسايى نياكان پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) انجام داده، سپس با طرح مباحثى، به تدريج، ذكر تاريخ صدر اسلام و حوادث دوره پيامبر(صلى الله عليه وآله) را تا رحلت آن حضرت ادامه داده است.

17ـ سبحانى، جعفر. فروغ ولايت. بى جا، انتشارات صحيفه، 1368. 780 ص، وزيرى.

اين كتاب درباره زندگانى امام على(عليه السلام) مفصلاً به تحليل پرداخته و داراى شش بخش است. عناوين بخشهاى آن عبارت است از:

1ـ زندگى امام على(ع) قبل از بعثت پيامبر(ص);

2ـ زندگى امام على(ع) بعد از بعثت;

3ـ زندگى امام على(ع) پس از هجرت و پيش از رحلت پيامبر(ص);

4ـ زندگى امام على(ع) پس از درگذشت پيامبر(ص) و قبل از خلافت;

5ـ رويدادهاى خلافت امام على(ع);

6ـ وقايع پس از نهروان و شهادت امام على(ع).

18ـ شريف قرشى، باقر. زندگانى امام حسن عسكرى(رحمه الله) قم، انتشارات اسلامى، 1371. 284 ص، وزيرى.

عناوينى كه در اين كتاب مورد كاوش قرار گرفته بدين شرح است:

پيشگفتار، تولّد و شكوفايى، امام از چشم ديگران، نامه هاى امام، سخنانى از نور، در آستان قرآن، احاديث و فقه امام، اصحاب امام و راويان حديث ايشان، دوران امام، خلفاى معاصر امام، پروازتابردوست.

لازم به يادآورى است كه اين كتاب را انتشارات اسلامى از عربى به فارسى ترجمه نموده است.

19ـ شهيدى، سيّد جعفر. زندگانى على بن الحسين(رحمه الله). تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1373. 227 ص، وزيرى.

كتاب مزبور درباره زندگانى و ويژگيهاى اخلاقى و علمى امام سجاد(عليه السلام) بحث نموده، اوضاع مسلمانان را در عصر آن امام و سفر آن حضرت را از مدينه به مكه و كربلا و از كربلا به كوفه و شام شرح داده است. در پايان، با تأمّلى در رساله حقوق و صحيفه سجاديه امام(عليه السلام) و در باره نگارش قرآن به خط امام سجاد(عليه السلام)، نكاتى را متذكر شده است.

20ـ طباطبائى اردكانى، محمود. تاريخ تحليلى اسلام. تهران، اساطير، 1372. 345 ص، وزيرى.

كتاب حاضر به اوضاع طبيعى شبه جزيره عربستان، منابع تاريخى جزيرة العرب، نشانه ها و تمدن عرب قبل از اسلام و كيشهاى عرب پيش از اسلام پرداخته، سپس تولّد و كودكى پيامبر(صلى الله عليه وآله) و رخدادهاى پس از آن را به بررسى كرده است و در نهايت، با ذكر داستان فدك، شهادت حضرت زهرا(عليها السلام)و ظهور پيامبران دروغين پايان مى پذيرد.

21ـ عسكرى، سيّد مرتضى. نقش عايشه در تاريخ اسلام. 3 ج.ترجمه هاشم هريسى و ديگران. تهران، مجمع علمى اسلامى، 1368. وزيرى.

اين اثر ارزشمند به تفصيل، درباره اين موضوعات به بحث پرداخته است: زندگى عايشه در خانه پيامبر(صلى الله عليه وآله)، عايشه در دوره خلافت شيخين و عثمان، انقلاب، بيعت على(عليه السلام)، جنگ جمل، افسانه عبدالله بن سباء، آل ابوسفيان، نقش معاويه در تاريخ اسلام، حكومت معاويه و يزيد، عايشه و معاويه، مزايا و مشخصات عايشه، حديث سازى و حديث سازان. كتابنامه تفصيلى و فهرست، پايان بخش اين كتاب مى باشد.

22ـ فقيه ايمانى، مهدى. تاريخ تشيّع اصفهان. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1347. 463 ص، وزيرى.

نويسنده در اين كتاب، درباره ريشه هاى تشيّع در قرآن و حديث، پيدايش شيعه، بنيانگذار آن، سابقه تشيّع در اصفهان، روند تشيّع از آغاز تا قرن دهم، حكومتهاى اصفهان تا قرن دهم در اصفهان، امامزادگان اصفهان و آثار باستانى اين شهر به تحقيق پرداخته است.

23ـ گيب، هاميلتون. اسلام; بررسى تاريخى. ترجمه منوچهر اميرى. تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1367. 224 ص، وزيرى.

گسترش اسلام، زندگى پيامبر(صلى الله عليه وآله)، قرآن و تعاليم قرآن، احاديث، شريعت، فرق و مذاهب اسلامى و تصوّف، از مطالبى است كه در اين اثر، مورد علاقه مؤلف آن (مستشرق انگليسى و استاد دانشگاههاى لندن و آكسفورد) قرار گرفته و در پايان، فصلى به اسلام در قرن بيستم اختصاص داده است.

24ـ مدرّسى، محمّد تقى. امامان شيعه و جنبشهاى مكتبى. ترجمه حميد رضا آژير. مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1367. 376 ص، وزيرى.

فصل اول اين كتاب به درآمدى بر پژوهش تاريخ مكتبى، فصل دوم به مسير جنبش مكتبى در زمان امويان و فصل سوم به مسير جنبش مكتبى در زمان بنى عباس اختصاص دارد. نويسنده در ضمن دو فصل اخير، درباره زندگانى امامان معصوم(عليهم السلام)، شرايط ويژه حيات هر امام و مواضع آنان در قبال حكومتهاى وقت و روش عملى آنان تحقيق نموده و در نهايت، تحت عنوان «خاتمه»، مفاهيم اجتماعى جنبش مكتبى را شرح داده است.

25ـ مراجع من العلماء الاعلام. وفيات الائمّه(رحمه الله). بيروت، دارالبلاغه، 1412. 485 ص، وزيرى.

اين اثر، مجموعه اى از سخنرانيها و مقالات برخى دانشمندان اسلامى مى باشد كه درباره برخى از ويژگيهاى امامان معصوم(عليهم السلام)، تاريخ وفات آنان و حوادث همزمان با آنان توضيح ارائه شده است. البته در اين كتاب، از امام حسين(عليه السلام) و حضرت مهدى(عليه السلام)، ذكرى به ميان نيامده است. وفات حضرت زينب كبرى(عليهما السلام) در پايان كتاب مورد بحث قرار گرفته است.

26ـ مرتضى العاملى، سيّد جعفر. الغدير والمعارضون. بيروت، دارالامير، 1413. 128 ص، رقعى.

اثر مورد بحث كتابى ارزشمند و فشرده درباره ريشه هاى امامت در قرآن و سنّت، بويژه حديث شريف غدير، ويژگيهاى امام على(عليه السلام)، اهميت امامت، بررسى ادلّه مخالفان غدير و ردّ آنها، تناقض مستمسكات مخالفان و اثبات غدير از زبان منكران آن است.

27ـ مرتضى العاملى، جعفر. الصّحيح من سيرة النّبىّ الاعظم(ص). 10 ج. چاپ چهارم. بيروت، دارالهادى، دارالسيره، 1416. وزيرى.

ريشه يابى رجالى، بررسى عميق و نقد دقيق مأخذ اوليه و مصادر تاريخى سيره پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) و سنجش همزمان آنها از يك سو و مطالعه تطبيقى منابع مزبور با ادلّه تفسيرى، روايى و كلامى از سوى ديگر، ما را به سيره واقعى و به دور از تحريف پيامبر عظيم الشّأن اسلام(صلى الله عليه وآله)نزديك مى كند. اين اثر در اين زمينه، گام بلندى برداشته و باب جديدى در سيره نويسى گشوده است. مؤلف از نصوص فراوان و معتبرى كه در كتب مشهور سيره نيامده نيز بهره برده است. نقلهايى را كه موجب خلق فضيلتها (اسلام آوردن عبدالله بن سلاّم، شركت عثمان در ساختن مسجد، فضايل زبير و مانند آن) و پايه گذارى عنوانها (چون اطلاق واژه «صدّيق» براى خليفه اول) يا خدشه دار كردن شخصيتها (مانند طرح خواستگارى حضرت على(عليه السلام) از دختر ابوجهل) مى شوند مورد نقّادى قرار داده و رخدادهاى مسلّم صدر اسلام را، كه به عللى سيره نويسان به آنها پرداخته اند، ـ مانند فرار عمر و طلحه از جنگ خندقـ عرضه داشته است. اين اثر با ذكر جنگ احزاب پايان يافته است. جلد دهم اين كتاب به فهارس آن اختصاص دارد.

28ـ المصطفوى، حسن. الحقايق في تاريخ الاسلام والفتن والأحداث. قم، مركز نشر الكتاب، 1369. 495 ص، وزيرى.

تأليف موجود با مقدمه مؤلف و مقدمه كتاب آغاز شده، سپس ولايت تكوينى و تشريعى، ويژگيهاى امام و اهل بيت(عليهم السلام) را مورد بحث قرار داده است. زندگانى فاطمه زهرا(عليها السلام) و دوازده امام شيعيان(عليهم السلام) نيز به تفصيل در اين كتاب بررسى و در پايان، اصول و فروع مذهب شيعه شرح داده شده است.

29ـ مظفّر، محمد حسين. تاريخ شيعه. ترجمه سيّد محمّد باقر حجّتى. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1368. 424 ص، وزيرى.

اين اثر سالها پيش به زبان عربى تأليف، در نجف چاپ شده و اخيراً به زبان فارسى ترجمه گرديده است. قسمت مهم اين كتاب را تاريخ تشيّع از آغاز تا عصر حاضر تشكيل مى دهد. قسمت آخر آن به بررسى شيعيان در جهان معاصر اختصاص دارد و بيشتر بر روايات شفاهىـ بدون اشاره به نام روايان آنهاـ مبتنى است.

30ـمعروف الحسنى،هاشم.زندگى دوازده امام(رحمه الله).ترجمه محمّدرخشنده. 2 ج. تهران، مؤسسه انتشارات اميركبير، 1370. 614 + 588. وزيرى.

در جلد اول اين اثر (با 614 ص)، پس از پيشگفتار، نسب ائمّه اطهار(عليهم السلام)ذكر شده و قرشى بودن آنان اثبات گرديده است. پس از آن، درباره حضرت خديجه(عليها السلام) زندگى، ايمان، و فرزندان وى بحث شده، سپس در باره تولّد فاطمه زهرا(عليها السلام)، مراحل زندگى، بيمارى و شهادت آن حضرت بحث شده است. مطالب ديگر اين جلد به زندگانى امام على و امام حسن(عليهما السلام) اختصاص دارد.

جلد دوم ( با 588 ص) با مقدمه و زندگانى امام حسين(عليه السلام)آغاز شده و به ترتيب، سير زندگانى، فعاليتها و مواضع امامان معصوم(عليهم السلام)را در قبال حوادث و مسائل زمان خود مورد كنكاش قرار داده است. موضوع وكلاى امام زمان(عليه السلام) در عصر غيبت صغرى و افسانه سراب پايان بخش كتاب مى باشد.

31ـ مهاجرانى، سيّد عطاءالله. پيام آور عاشورا. تهران، انتشارات اطلاعات، 1371. 358 ص، وزيرى.

اين كتاب شامل اين مباحث است: سخن اول، در خانه فاطمه(س)، دو جريان پيامبرى و پادشاهى، امواج مصيبت و ساحل شكيبايى، مرگ معاويه و پادشاهى يزيد، مكه، كاروان عاشقان عاشورا، كاروان آزادگان، بازگشت به مدينه.

32ـ واصف، محمّد. فلسفه شهادت امام حسين(رحمه الله) و ريشه يابى آن. قم، دارالنّشر، 1370. 291 ص، وزيرى.

عناوين كتاب مزبور بدين شرح است: شناسايى بهتر و همه جانبه امام حسين(ع)، شناخت معاويه و يزيد، شرايط و اوضاع مردم در اين دوره، علل قيام امام حسين از نظر بزرگان و نويسندگان شيعه و ديگران، احتمالاتى چند درباره عوامل قيام سيدالشهداء(ع)، نتايج مهم اخلاقى، سياسى و فرهنگى نهضت امام(ع).