نقش حج در تحولات دینی غرب آفریقا نسخه متنی

جهانگردان مسلمان ديگر نقاط جهان اسلام به تصادف ، گذري بر آن ديار داشته اند و نيز مؤلفان غربي كه دولتهايشان درگيريهاي طولاني براي شكستن آن امپراطوريها و از بين بردن آثار فكري بجاي مانده آنان در زمينه سازي براي تبدّل فرهنگي مسلمانان آفريقاي غربي كرده اند ؛ كاملا آشناست . از اين روي براي ما مسلمانان مناطق دورتر ، نگرش دوباره لازم است تا مسلمانان مناطق ياد شده را بشناسيم . دستيابي بدان شناخت ، از طرق گوناگون ممكن است و از آن جمله بازنگري به حوادث تاريخي مسلمانان غرب آفريقا در قالب بازنگاري پاره اي از پديده هاي شاخص زندگي گذشته آنان كه به علّت كم توجّهي مورّخان مسلمان در زير غبار فراموشي مدفون گشته اند ؛ زيرا بازنگاري حوادث تاريخي دريچه اي براي بازيابي درست گذشته است و دست كم شيوه اي است براي نقل و ارائه قابل درك و فهم از حوادث گذشته و بازسازي غيرت دينيِ رنگ باخته و مهجور مسلمانان جهان .

از اين رو ، تلاش خواهد شد . به نقل از نويسندگان آفريقايي و يا غربي كه در حول و حوش حوادث تاريخي غرب آفريقا مطالبي نگاشته اند ، آگاهيها و اطلاعاتي از گذشته مسلمانان آن خطّه ارائه گردد و پاره اي از بخشهاي مبهم زندگي ديني آنان روشن شود . حوادثي كه بيشتر مورد توجّه اين نوشته است ، پديده هاي تاريخي است كه در حول و حوش حج و در ارتباط با اين فريضه بزرگ اسلامي مي باشد ، گرچه به تناسب و به همين بهانه ، كوششي نيز براي روشن كردن ديگر جوانب زندگيِ ديني مسلمانان آن ديار ، به عمل خواهد آمد . يادكرد اين نكته خالي از فايده نخواهد بود كه آوردن پديده هاي تاريخي از منابع غربي ، به مفهوم تأييد و تأكيد نوشته هاي آنان نيست بلكه در واقع هدف در دسترس قرار دادن نوشته هاي آنان است با اين باور كه نگاشته هاي فارسي و عربي در اين موارد ، قابل دسترسي اغلب جويندگان مي باشد و نيازي به دوباره نگاري نيست .

يكي از دولتهاي اسلامي پرقدرت در غرب آفريقا امپراطوري « مالي » بود . اين امپراطوري كه در پي انقراض امپراطوري گانا و حكومت كم قدرت سوسو وارد صحنه سياست و قدرت غرب آفريقا شد ، در زمان مَنْسا موسي ( Mansa ( 1 ) musa ) به اوج قدرت خود رسيد . در اين زمان امپراطوري گسترش نهايي خود را انجام داد و به علّت تلاشهاي بين المللي و مسافرت جنجالي منسا موسي شهرت جهاني به دست آورد . منسا موسي اجراي قوانين اسلامي را در قلمرو حكومت خود الزامي كرد و پايگاه آموزشي و حوزه هاي تعليم ديني قوي را بينان نهاد ،

1 ـ منسا موسي حاكم امپراطوري مالي بين سالهاي 1337 ـ 1312 در پي يك دوره اغتشاش و از هم پاشيدگي امپراطوري مالي ، بعد از مرگ ساندياتا Sandiata در سال 1255 و عدم توفيق جانشينان وي ، از خاندان پادشاهي ، قدرت را در مالي به دست آورد . وي با اعمال سياستهاي موفق از قبيل هماهنگ ساختن قبايل ، بكارگيري انديشمندان مسلمان در مديريتهاي مهم و نيز جنگهاي دليرانه خود ، توانست امپراطوريِ از هم پاشيده مالي را به اوج قدرت خود برساند . مشكل عمده منسا موسي در اين بود كه از خاندان پادشاهان مالي نبود و به همين علّت به جاي انديشيدن به « وحدت قبيله اي » ، « وحدت ديني » را محور كار خود قرار داد .