نقش حج در تحولات دینی غرب آفریقا نسخه متنی

و از آنان در مورد مشروع و غير مشروع بودن آن سؤال مي كرد .

در يكي از موارد منسا موسي به ابن حاجب مي گويد : در مناطق ما اينگونه مرسوم است كه اگر فردي دختر زيبارويي داشته باشد بدون اجراي عقد نكاح به دربار پادشاه مي فرستد ! آيا ازدواج اينگونه مشروع است يا نه ؟ و ابن حاجب در پاسخ حرمت آن را نه تنها بر توده مردم بلكه بر پادشاهان نيز ، بيان مي كند و منسا موسي قسم مي خورد كه تاكنون به حرمت اين مسأله آگاه نبوده است . ( 1 )

مؤلفين كتاب « امپراطوريها و مردم غرب آفريقا » به مسافرت منسا موسي از ديد ديگري نگاه كرده اند ؛ آنان بيش از آن كه به نقل حوادث بپردازند به تحليل و به دست آوردن چرايي اقدام منسا موسي از ديدگاه سياسي و ديني پرداخته اند و آثار و نتايج ديني و سياسي اين مسافرت جنجالي را يادآور شده اند . اينان بر اين باور بودند كه امپراطوران مالي كه از قبيله مدينگو ( 2 ) بودند ، جهت تثبيت حاكميّت خويش بر غير قبيله مسلمان مدينگو ، ناچار بودند دين خويش را تبليغ و گسترش دهند تا بين خود و ديگر قبايل تحت سيطره شان ، همگوني ديني بوجود آورند و از اين طريق « همدلي ديني » را بجاي « عناد قبايلي » كه در آفريقا نقش مهمّي داشته و دارد ، بوجود بياورند . اين تحليل نمي تواند چندان از واقعيت دور باشد . با اين مقدمه كوتاه به نقل نظرات آنان پرداخته مي شود :

در كتاب « امپراطوريها و مردم غرب آفريقا » در خصوص حج و نيز فعّاليّت ديني منسا موسي چنين آمده است :

« يكي از همكاريهاي بزرگ منسا موسي با تاريخ مالي گسترش شهرت و موقعيت خارجي آن بود . وي اين همكاري را در سطح گسترده ، توسط حج مشهور خود بين سالهـاي 25 ـ 1324 انجام داد . او اولين حاكم مالي نبود كه به حج مي رفت ليكن هيچ حاكمي قبل از وي ، از سرتاسر غرب آفريقا ، در آن سطح از پول خرج كردن ، به مكه نرفته بود . وي با خود حدود شش هزار نفر از درباريان و خدمه را با لباسهاي فاخر و در حالي كه سه مليون پوند طلا را به همراه خود حمل مي كردند ، به مكه برد . او به هرجا كه مي رفت به علت بخشندگي و خرج بي حد و حصر خود ، براي همراهانش زبانزد مي شد . در مسير در هر نماز جمعه اي كه شركت مي كرد مخارج ساختن مسجدي را مي پرداخت . زن وي نيز در مصر خرج زيادي كرد بگونه اي كه ارزش اين فلز گرانبها ( طلا ) افت كرد . منسا موسي مال فراواني در راه وقف ، هديه و خريد

1 ـ قلقشنـدي ، احمـد بـن علـي ( متـوفـي 821 ) ؛ صبحـي الأعشـي فـي صنـاعـة الإنشـاءِ ، دارالكتب العلميـه بيروت ، ج 5 ، ص 285 ـ 284 .

2 ـ مدينگو Madingo ، قبيله اي مسلمان از شمال رود گامبيا است كه اكنون در بيشتر كشورهاي غربي آفريقا از قبيل ليبريا ، سيرالئون ، گينه ، مالي و سنگال افراد آن پراكنده هستند . از استخوان بندي نسبتاً قوي و اندامي كشيده و سياهي روشن متمايل به قرمزي برخوردارند ، بطور عمده به تجارت مشغول هستند و به پوشيدن لباسهاي فاخر شهرت دارند در بين مردم غرب آفريقا در مورد روانشناسي چند قبيله عبارت معني داري بدين مضمون متداول است كه مدينگوها كار مي كنند و نمي خورند تا لباسهاي بلند و فاخر بپوشند و فولانيها نمي پوشند و غذا يكبار در روز مي خورند تا ثروتمند شوند و تمنيها هرچه بدست مي آورند به شكم مي ريزند . اين قبيله از ديرباز به خاطر شغل تجاري خود در شهرها و روستاها مي گشتند و در ضمن به آموزش و گسترش اسلام دست مي يازيدند . تجار دو قبيله فولا و مدينگو از عوامل مهمّ گسترش اسلام در غرب آفريقا به شمار مي آيند . در مورد مدينگوها يك رمّان به نام « بردگان سياه » توسط آقاي محمد قاضي به فارسي ترجمه شده است كه نكات خواندني دارد .