سيرى در كتاب صلح امام حسن (ع)

نسخه متنی
نمايش فراداده

سيرى در كتاب صلح امام حسن(ع)

گزارش

پرشكوه‏ترين نرمش قهرمانانه تاريخ

صلح امام حسن(ع) يكى از مهمترين فرازهاى تاريخ تشيع است و از اين‏رو مورخان اسلامى از همان روزهاى نخست واقعه به تهيه گزارشاتى تاريخى در اين زمينه اقدام كرده‏اند كه به پيروى از روش نگارش كتاب تاريخ در قرون اوليه به سبك روايى تهيه شده است. كه امروزه جز نام آنها در كتب رجال و تراجم و فهرست كتابهاى متاخرين شيعه، دستخوش فنا گشته است. برخى از اين كتابهاى ناياب كه نام آنها در فهرستها آمده به قرار زير است:

- «صلح الحسن و معاويه‏»، تاليف احمد بن‏محمد بن‏سعيد بن‏عبدالرحمن سلبيعى همدانى متوفاى‏333ه.ق- «صلح الحسن(ع)»، تاليف عبدالرحمن بن‏كثير هاشمى، از موالى بنى‏هاشم- «قيام الحسن عليه السلام‏»، تاليف ابراهيم بن‏محمد بن‏سعيد بن‏هلال بن‏عاصم بن‏سعد بن‏مسعود ثقفى متوفاى‏283 ه.ق- «قيام الحسن(ع)»، تاليف هشام بن‏محمد بن‏سائب- اخبار الحسن(ع) و وفاته، تاليف هيثم بن‏عدى ثعلى، متوفاى‏207 ه.ق- «اخبار الحسن بن‏على(ع)»، تاليف ابى‏اسحاق ابراهيم بن‏محمد اصفانى ثقفى‏كتاب «صلح الحسن(ع)» تاليف شيخ راضى آل‏ياسين از متقن‏ترين كتابهاى تاريخى در موضوع خود است، كه در دوره معاصر نگارش يافته و متن عربى آن به سال 1372 ه.ق به زيور طبع آراسته شده است. مهمترين هدف امام حسن(ع) بر گرفتن نقاب از چهره طاغوتهاى زمان بود و به بركت اين تدبير حضرت سيدالشهداء(ع) توانست آن انقلاب بزرگى را كه روشنگر حقيقت و عبرت‏بخش خردمندان بود، بوجود آورد.

حضرت آية‏الله خامنه‏اى -مدظله‏العالى - كه در دوران ستمشاهى از شاگردان مبرز حضرت امام -قدس‏سره - و از سرشناسترين و معتبرترين بنيانگذران مبارزات مسلمانان ايران بود با آغاز نهضت در سال 1342 ه.ش حركت اصيل فرهنگى خويش را با تاليف و تصنيف و ترجمه و برپايى جلسات سخنرانى شروع نمود.

«طرح كلى انديشه اسلامى در قرآن‏»، «از ژرفاى نماز»، «آينده در قلمرو اسلام‏»، «ادعانامه عليه تمدن غرب‏»، «صلح امام حسن(ع)» و تاليفاتى درخصوص زندگى مبارزاتى ائمه عليهم السلام و «نقش مسلمانان در آزادى هند» برخى از تاليفات و ترجمه‏هاى معظم‏له در اين دوران است.

مقام عظماى ولايت‏با بينش خاص خويش درصدد بود تا مردم مسلمان را با نوع مبارزات ائمه معصومين(ع) به مقتضيات زمان آشنا سازد، از اين‏رو جهاد صامت‏حسنى را پيش از قيام خونين حسينى فريضه‏اى الهى مى‏دانست. و براى افشاى طاغوت زمان، گسترش بينش امام حسن(ع) در مقابل معاويه را امرى ضرورى تشخيص داده بود تا زمينه‏هاى قيام پيروزمندانه حسينى به وقوع پيوندد. چنان كه خود مى‏فرمايند:

اينك كه با فراهم آمدن ترجمه اين كتاب پر ارزش و نامى، جامعترين و مستدل‏ترين كتاب در باره «صلح امام حسن‏» در اختيار فارسى زبانان قرار مى‏گيرد، اينجانب يكى از آرزوهاى ديرين خود را برآورده مى‏يابم و جبهه سپاس و شكر بر آستان لطف و توفيق پروردگار مى‏سايم.

پيش از اينكه به ترجمه اين كتاب بپردازم، مدتها در فكر تهيه نوشته‏ايى در تحليل مقايسه ميان شرايط حسن(ع) و شرايط حسين(ع) آخرين گفتار كتاب مقايسه دو عصر از دوران امامت ائمه شيعه است كه ويژگى‏هاى هر يك مورد توجه قرار گرفته است:

«بسيارى از مردم معتقدند كه روح مناعت هاشمى كه همواره چون عقابى بلند پرواز، قله‏هاى مرتفع را به زير پردارد، با رفتار حسين(ع) متناسبتر است تا رفتار حسن(ع).

و اين يك نگرش ابتدايى و سطحى و دور از عمق و دقت است.

حسن(ع) نيز در ديگر موقعيتها و صحنه‏هاى زندگيش همان هاشمى شكوهمند و بلند پروازى بود كه در افتخارات، همپا و همطراز پدر و برادر خود محسوب مى‏شد و اين هر سه، نمونه كامل و مثال عالى مصلحان مسلكى تاريخ بودند. و آنگاه هر يك از ايشان جهادى و رسالتى و نقشى مخصوص خود داشت كه از اعماق شرايط موجود و اوضاع و احوال او سرچشمه مى‏گرفت و هر يك در جاى خود چه از لحاظ شكل جهاد و چه از لحاظ شكوه و مجد و چه از لحاظ پيگيرى حق از دست رفته مغصوب، عملى مبتكرانه و بى‏سابقه بود.

نوشيدن جام شهادت در موقعيت امام حسين(ع) و حفظ سرمايه زندگى به وسيله صلح در موقعيت امام حسن(ع)، به عنوان دو نقشه و دو وسيله براى جاودان داشتن مكتب و محكوم ساختن خصم، تنها راه‏حلهاى منطقى و عاقلانه‏اى بودند كه با توجه به مشكلات هر يك از دو موقعيت، از انجام آنها گريزى نبود و جز آنها راه ديگرى وجود نداشت، هر يك از اين دو راه در ظرف خود، برترين وسيله تقرب به خدا و امتثال فرمان او بود هر چند كه از لحاظ دنيوى چيزى جز حروميت‏به همراه نداشت، و باز هر يك پيروزى حتمى و قاطعى بود كه در طى تاريخ جلوه خود را آشكار ساخت، گرچه در حين وقوع جز محروميت و از دست دادن قدرت، مظهرى نداشت.

اين دو فداكارى: نثار كردن جان در ماجراى حسين و چشم‏پوشى از حكومت و قدرت در داستان حسن، آخرين نقطه‏اى است كه رهبران مسلكى در نقشها و رسالتهاى انسانى و مجاهد تبار خود بدان رسيده‏اند.

قدرت حاكم در دوره هر يك از اين دو برادر، يگانه عاملى بود كه شرايط خاصى از لحاظ دوستان و ياوران و شرايط خاصى از لحاظ دشمنان و معارضان براى وى ايجاد كرده بود كه به شرايط آن ديگرى شباهتى نمى‏داشت. و بديهى است كه دوگونگى شرايط، لازمه طبيعى‏اش دوگونگى شكل جهاد و در نتيجه، دوگونگى پايان و فرجام ماجرا بود.»

«حدسى كه امام حسن(ع) در مورد فرجام كار خود با دشمن تاريخى‏اش معاوية بن‏ابى سفيان بن‏حرب مى‏زد و دورنمايى كه از وضع آينده خود در صورت درگيرى با معاويه، مشاهده مى‏كرد، كاملا معقول و به واقع نزديك بود. به گمان قوى دنباله اين جنگ به بزرگترين فاجعه و قاطعترين ضربت نسبت‏به اسلام كشيده مى‏شد و بالاخره عواقب آن با نابودى آخرين فردى كه دل در گرو طرز فكر اصيل اسلام و مكتب علوى داشت، خاتمه مى‏يافت.»

«امام حسين(ع) از اشتباهات معاويه مانند هجوم به سرزمينهاى امن و امان خدا; روش وى در برابر مواد صلحنامه، مسموم نمودن امام حسن; بيعت گرفتن براى پسرش يزيد و اشتباهات بيشمار ديگر وى بهره‏بردارى كرد و بدان وسيله در برابر افكار عمومى، بر قدرت و اصالت و انطباق نهضت ضد اموى خود با موازين اسلام، افزود.

بعلاوه از لعزشهاى «جانشين معاويه‏» آن جوان مبتلابه شراب و بوزينه و انواع گناه و فجور، بهره‏بردارى كرد و اينها همه عواملى بود كه او را در به ثمر رسانيدن هدفش تاييد و كمك مى‏كرد.

وضع او از لحاظ دشمنانش و وضع او از لحاظ دوستان و يارانش در اين جهت همانند بودند كه او را در قيامش و به پايان رسانيدن رسالتش و پيروزى درخشانش و سربلنديش در پيشگاه خدا و در قضاوت تاريخ، كمك مى‏كردند.

ليكن وضع امام حسن(ع) - همانطور كه قبلا بيان كرديم - از لحاظ دوستان و يارانش آنچنان بود كه راه شهادت را بر او بست و از لحاظ دشمنانش آنچنان بود كه درگيرى و جنگ با ايشان را - كه به معناى نابودى مكتب اسلام بود - ممتنع ساخت.

و بدين‏جهت احساس كرد كه لزوما مى‏بايد روش جهاد خود را دگرگونه سازد وصحنه جنگ را از راه صلح بيارايد.

مواد قابل انفجارى كه امام حسن(ع) در قرارداد صلح كار گذارد - يعنى تعهدات معاويه - همه وسائل و ابزار دقيقى بودند كه معاويه و اتباع و همفكران او را به وضع فجيعى محكوم و مفتضح مى‏ساختند.»

موضوع «صلح امام حسن(ع)» بودم و حتى پاره‏ايى يادداشتهاى لازم نيز گرد آورده بودم، ولى سپس امتيازات فراوان اين كتاب مرا از فكر نخستين باز داشت و به ترجمه اين اثر ارزشمند وادار كرد، مگر كه جامعه فارسى زبان نيز چون من از مطالعه آن بهره گيرد»اين كتاب در سال‏1349 ه.ق در كتابخانه ملى به ثبت رسيده است كه در واقع انديشه تاليف كتاب در باره «پرشكوه‏ترين نرمش قهرمانانه تاريخ‏» به سالها و ماهها پيش از زمان ثبت آن مى‏رسد.

ان كتاب كه به روش تحليل تاريخى صلح امام حسن(ع) را مود بررسى قرار داده، از منابع تاريخى و حديثى فريقين استفاده كرده و عصر حسن، موقعيت‏سياسى، انگيزه‏هاى صلح تحقيق و شرايط صلح امام حسن(ع) و قيام امام حسين(ع) را مقايسه نموده است.

منابع پژوهشى اين اثر نزديك به صد كتاب از آثار معتبر و ارزشمند است