منبع: «مجله سياسي»، شماره 23، اكتبر
نويسنده: نيكلاي ميتروخين
اواخر تابستان و اوايل پاييز سال جاري در زندگي کليساي ارتدوکس روسيه حوادث مهمي رخ دادند كه نشان دهنده توسعه فعاليت اين كليسا در خاور دور شده است. ابتدا مطران كريل رئيس اداره روابط خارجي كليسايي در شهر پيونگ‌يانگ كليساي جديد ثالوث اقدس را متبرك كرد. اين اولين معبد ارتدوكس در كره شمالي است. حوزه اسقفي ولادي‌واستوك به اداره امور روحاني مربوط به اين كليسا ادامه خواهد داد.
مطران كريل سر راه بازگشت، در پكن با حضور كارمندان بلندپايه وزارت امور خارجه روسيه با مسئولين امور مذهبي چين ملاقات كرده و يك بار ديگر امكان افتتاح كليساي ارتدوكس در اين كشور را مورد بحث و بررسي قرار داد (طرف چيني در آستانه اجلاس تابستاني گروه 8 در سن پترزبورگ اين وعده را داده بود كه اين احتمالاً جبران عدم اجازه ورود دالاي-لاما به روسيه بود).
چندي پيش در شهر خاباروفسك گردهمايي گسترده‌اي تحت عنوان «مسيحيت در خاور دور» با حضور نمايندگان حوزه‌هاي اسقفي و كليساهاي نه تنها روسيه بلكه كشورهاي مجاور برگزار شد. سرافيم (پتروفسكي)، رئيس «مركز خاور دور» وابسته به نهاد اسقف اعظم مسكو در اين همايش طي سخناني بر گسترش تلاش‌هاي ميسيونري كليسا در محيط مهاجران كاري چيني و كره‌اي تأكيد كرد. وي همچنين اطلاع داد كه تصميم گرفته شد در مسكو مراسم كليسايي مرتب به زبان چيني برگزار شوند. در پي اين همايش، مدرسه عالي روحاني شهر خاباروفسك كه در سال گذشته تأسيس شد، سايت «دين ارتدوكس در خاور دور» را افتتاح كرد كه بزرگترين طرح اينترنتي ارتدوكس در اين منطقه گرديد.
همه اين تحولات نشاندهنده آن هستند كه نهاد اسقف اعظم مسكو به منطقه خاور دور نگاه جديدي انداخته است. ولي تا زمان اخير، نمايندگان محافل ارتدوكس منطقه خاور دور را تنها در چارچوب بحث درباره «تجاوز معنوي فرقه‌گرايان» و «هجوم چيني» ذكر ميكردند.
بايد گفت كه «فرقه‌گرايان» جايي نرفته‌اند. آنها از دوران شوروي در اين منطقه برتري كمي داشتند و از كليساي ارتدوكس فعال‌تر بودند. خطبه‌هاي آتشين آنها درباره مبارزه با مشروب‌خواري (و نمونه شخصي زندگي بدون شراب) از حمايت گسترده مردم روستاها و قصبه‌ها برخوردار مي‌شد. در سال 2002 تعداد جمعيت‌هاي مذهبي ارتدوكس ثبت شده در حوزه فدرال خاور دور (317 واحد) از جمعيت‌هاي پروتستان (409) به ميزان يك ربع كمتر بود در حالي كه در هر يك از استانهاي اين منطقه بزرگ، اين تفاوت باز هم شديدتر بود. به عنوان مثال، در سال 2004 در خطه خاباروفسك 261 جمعيت پروتستان (از 370 سازمان مذهبي مختلف موجود) و فقط 48 جمعيت ارتدوكس وجود داشتند. بايد افزود كه تعداد مسيحيان ارتدوكس فعال نه تنها از فرقه بزرگ «پياتيدسياتنيك» بلكه از «شاهدان يهوه» هم كمتر بود.
ولي در سالهاي اخير براي مسيحيان ارتدوكس منطقه خاور دور «مسأله چيني» اهميت بيشتري كسب كرده بود.
طي 3 سال اخير مواضع مقامات رسمي مركزي و منطقه‌اي در زمينه «خطر چيني» به علت درك ابعاد بحران جمعيتي كشور، تغيير كرده است. اين تغييرات ساکت ولي شديد بود. استانداران خاور دور از اظهارات تند عليه مهاجران چيني دست كشيدند. اكنون مقامات منطقه بر تطبيق چيني‌ها با شرايط زندگي در روسيه و روسي‌سازي آنها تأكيد مي كنند كه خود چيني‌ها همين را مي‌خواهند.
مواضع كليسا نيز تغيير كرده است. سه سال پيش كنگره ميسيونر‌هاي ارتدوكس حوزه اسقفي ولادي‌واستوك برگزار شد كه در آن تصميم درباره پخش ادبيات ميسيونري به زبان چيني اتخاذ شد. همچنين به كشيش‌هاي كليساهاي محلي توصيه كردند به مطالعه تاريخ و فرهنگ چين بپردازند.
كنگره مذكور همچنين تصميم گرفت با شركتهاي گردشگري چيني روابط برقرار گردد تا بازديد از كليساها جزو برنامه‌هاي آنها شود. بخشي از گردشگران چيني، اخلاف چيني‌هاي منجوري هستند كه در زمان خود با تلاش روس‌ها مسيحي ارتدوكس شده بودند ولي زندگي مذهبي آنها در سالهاي «انقلاب فرهنگي» قطع شد. اداره روابط خارجي كليسايي نهاد اسقف اعظم مسكو و به خصوص ديونيسي (پوزدنيايف) متخصص باسواد و وارد اين اداره، به بررسي اوضاع داخل چين پرداخت. اين كشيش براي خدمت به معبد جديد افتتاح شده کليساي ارتدوکس روسيه در هنگ‌كنگ منتقل شد كه اين امر به معني آغاز فعاليت كليساي ارتدوكس در خاك چين است.
اسقف‌ها و كشيش‌هايي كه مانند سابق بر مبارزه با «خطر چيني» تأكيد ميكردند، توسط شخص ولاديمير پوتين رئيس جمهور فدراسيون روسيه سر عقل آورده شدند. وي در اكتبر سال 2004 در ملاقات با شركت كنندگان در مجمع اسقفي کليساي ارتدوکس روسيه به يفستافي، اسقف چيتا توصيه كرد موضوع «خطر» را فراموش كرده و به ترويج دين خود در ميان پيروان جديد بپردازد. اين پيشنهاد رئيس جمهور بدون شك بر طراحي راهبرد جديد رفتار كليسا در منطقه اثر گذاشت. در حالي كه جلب پيروان جديد، تازه شروع شده است (كه در اين زمينه رقابت دشواري با پروتستان‌ها صورت مي‌گيرد)، توسعه زيربناي معابد کليساي ارتدوکس روسيه در كشورهاي همسايه با سرعت تمام ادامه دارد.
ولي فعلاً دستاوردهاي قابل توجه تنها در كشورهاي كمونيستي مشاهده مي‌شود. كيم چونگ ايل «دوست روسيه» و رهبر كره شمالي، بعد از بازديد از كليساي ارتدوكس خاباروفسك دستور داد چنين معبدي در پيونگ‌يانگ ساخته شود. از سال 2003 يك كليسا در ويتنام فعاليت مي‌كند. بعيد نيست كه بعد از چند ملاقات (يا حتي معامله) با رهبران چين، «دوستان» در پكن نيز به اتباع خود كه ريشه‌هاي ارتدوكس دارند، اجازه دهند در مراسم كليسايي شركت كنند.
ولي در كشورهاي نسبتاً دمكراتيك مغولستان و ژاپن كه امكانات فراواني براي گسترش آزاد دين وجود دارد، وضعيت کليساي ارتدوکس روسيه چنگي به دل نمي‌زند. كليساي ارتدوكس ژاپن كه قسمت نسبتاً بزرگ کليساي ارتدوکس روسيه را تشكيل ميدهد، وضعيت اسفناكي دارد. اين كليسا كه شامل 150 جمعيت كليسايي اسمي است، دستخوش ركود شديدي شده است. تنها كليساي ارتدوكس مغولستان شامل حدود 100 نفر مسيحي ارتدوكس است. در عين حال، يك هزار نفر از كليساي «مورمون» (يكي از 14 معبد مورمون در اين كشور، بدون احتساب كليساهاي پروتستان ديگر) بازديد مي كنند.
بنا براين هنوز زود است كه درباره موفقيت واقعي کليساي ارتدوکس روسيه در منطقه خاور دور صحبت كنيم.