از نظر اسلام، ساختن، تعمير، آبادي مسجد ثواب‌هاي زياد دارد. پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «كسي كه مسجدي بنا كند اگر چه به مقدار جايگاه كبوتري باشد خداوند براي او خانه‌اي در بهشت بنا نمايد.»[1] خصوصيات مسجد هم كه برخي مربوط به سازندگان و برخي مربوط به خود مسجد است عبارتند از:
1ـ انگيزة ساختن مسجد بايد الهي باشد، چنان‌كه در قرآن شريف مي‌خوانيم «آن مسجدي كه از روز نخست بر پاية تقوي بنا شده شايسته‌تر است كه در آن قيام و عبادت كني.[2]
2ـ جهت حركت برنامة مسجد بايد در مسير تربيت انسان و تطهير باشد. قرآن شريف مي‌فرمايد: «در آن مسجد مرداني هستند كه دوست مي‌دارند پاكيزه باشند و خداوند پاكيزگان را دوست دارد.»[3]
3ـ بنيان‌گذاران و بانيان مسجد نبايد منافق و ضرر زنندگان به مسلمين باشد.[4]
4ـ بنابر احتياط واجب، مسجد را با طلا نبايد زينت داد و همچنين نبايد صورت چيزهايي كه داراي روح انسان و حيوان است در مسجد نقش كنند و نقاشي چيزهايي كه روح ندارد، مثل گل و بوته مكروه است.[5] امّا نوشتن آيات قرآن در بالاي محراب و ذكر نام و صفات خداوند اشكال ندارد.[6]
مسجد اسلامي، جاي نماز و ياد خدا است: «مساجدي كه در آنها ياد خدا زياد برده مي‌شود»[7]
و مسجد جايگاه عبادت خالصانه است:
«مساجد جايگاه خدا و براي خداست پس با خدا كسي را بخوانيد»[8] مسجد جايگاه زمزمه و نجواي صادقانه با خدا[9] مسجد پايگاه عروج انسان از خاك به افلاك[10] و اهل آن «دوست‌دار پاكيزگي و طهارت‌اند»[11] و سعي شود با وضو وارد مسجد شويد.[12] خلاصه مسجد اسلامي، اين است كه زمينه را براي عبادت بر حضور، خالصانه فراهم نمايد، تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذكر دعا، زنگار غفلت را از دل و جان بشويند و با خدا انس بگيرند.
7ـ مسجد بايد باعث برطرف كردن اندوه‌هاي دنيوي، افسردگي، و پناه گاه مسلمانان باشد.[13] مسجد روح پرهيز از گناه و دوري از سركشي را در جان و دل همدمان خود مي‌دهد آنان را به زيور «حيات اسلامي» آراسته مي‌كند و جامة خشيت از خدا بر اندام آنان مي‌پوشاند.[14] لذا بايد در آن از سخنان ظالمانه و هوامدارانه، آبروي مردم را بردن، غيبت و حرفي كه بوي دنيا خواهي مي‌دهد پرهيز شود[15] و زينت ظاهري و معنوي را در آن مراعات كند[16]
8ـ پيامبر اسلام، در مسجد خويش، آيه‌هاي قرآن، احكام و معارف ديني و حتّي مسائل تاريخي را به مردم آموزش مي‌داد.[17] علي ـ عليه السّلام ـ يك پلّه پايين‌تر از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بر منبر مي‌نشست و براي مردم سخن مي‌گفت.[18] و امام رضا ـ عليه السّلام ـ در مسجد به مشكلات مردم پاسخ مي‌داد.[19]
9ـ مسجد بايد محل تعاون اجتماعي باشد. امام رضا ـ عليه السّلام ـ فرمود: «يكي از فوائد مسجد رفتن، تعاون مسلمانان بر برّ و تقوا است.[20] مسجد محل احياي ارزش‌ها، محل وحدت و اتحاد مسلمانان، محل پاسداري از عدالت است. لذا امام زمان ((عج) قيام خود را از مسجدالحرام شروع مي‌كند.[21] همچنين مسجد جايگاه امر به معروف و نهي از منكر است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ مسجد نمونه، رحيم نوبهار، (ستاد اقامة نماز).
2ـ نقش تاريخ كتابخانه‌هاي مساجد، مؤلف محمد مكي السباعي، ترجمة محمد عباسپور و محمد جواد مهدوي.
3ـ سيماي مسجد، رحيم نوبهار دو جلد.
[1]. حرّ عاملي، محمد بن حسن، وسائل‌الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج 3، ص 485 و ر. ك: مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ سوّم، 1403 هـ 1983 م، ج 84، ص 1. [2]. توبه/ 108. [3]. همان. [4]. توبه/ 107. [5]. موسوي خميني، سيد روح الله، توضيح المسائل، مسئله 908. [6]. وسائل‌الشيعه، پيشين، ج 3، ص 493 ـ 494. [7]. حج/ 4. [8]. بقره/ 114. [9]. جن/ 18. [10]. اسراء/ 1. [11]. توبه/ 108. [12]. وسائل‌الشيعه، پيشين، ج 1، ص 268. [13]. همان، ج 5، ص 263. [14]. صدوق، من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسة نشر اسلامي، چاپ دوّم، 1404 هـ ق، ج 1، ص 237، حديث 713. [15]. وسائل‌الشيعه، پيشين، ج 3، ص 493. [16]. اعراف/ 31. [17]. عبدالحي الكتاني، التراتيب الاوارية، بيروت، دارالكتاب العربي، بي‌تا، ج 2، ص 221. [18]. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، ج 4، ص 45. [19]. همان، ج 49، ص 100، شمارة 17. [20]. وسائل‌الشيعه، پيشين، ج 5، ص 372. [21]. بحارالانوار، پيشين، ج 53، ص 9.