«يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُوارِي سَوْآتِكُمْ وَ رِيشاً وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِكَ خَيْرٌ ذلِكَ مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّهِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا َعَلْنَا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ».[1]
اي فرزندان آدم، براي شما لباس فرو فرستاديم كه اندام شما را مي‌پوشاند و مايه زينت شماست و لباس تقوا بهترين است. اين از آيات خدا باشد كه متذكر شده پند گيرند. اين فرزندان آدم، مبادا شيطان شما را فريب دهد، چنان كه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد. پوشش از تن آنان بر كَند و قبايح آنان را در نظرشان پديد آورد. همانا كه شيطان و بستگانش را مي‌بينند در صورتي كه شما آنها را نمي‌بينيد ما شيطان را دوستدار آنان كه ايمان نمي‌آورند قرار داديم.
اخيراً روزنامه مردم‌سالاري در شماره 114 مقاله‌اي به عنوان «الزام بانوان به استفاده از پوشش مشكي وجاهت شرعي و فقهي ندارد» به چاپ رسيد كه در آن در باب مخالفت با پوشش و چادر مشكي براي بانوان و مكروه و نامطلوب بودن آن مطالبي نوشته شده و در نهايت نتيجه مي‌گيرند كه مطلوب است از چادر و لباس رنگارنگ استفاده شود. به نظر نسبت به تحليل فوق ملاحظاتي مي‌رسد كه به شرح ذيل بيان مي‌گردد:
ادعا شده كه بانوان از لباس‌هاي مشكي مثل چادر مشكي الزام و اجبار مي‌شوند كه ادعاي مذكور صحت ندارد و شاهد آن استفاده زنان مناطق مختلف از لباس‌هاي مختلف با رنگ‌هاي متنوع است.
تمسّك به روايات يكي از مهم‌ترين ادله مخالفين پوشش و چادر مشكي مي‌باشد. بنابراين مناسب است با تفصيل بيشتري درباره آن بحث شود، ولي چون بررسي دقيق و همه جانبه تك‌تك روايات كاري فني و تخصصي است كه جاي طرح آن مجلات تخصصي فقه است، لذا تلاش مي‌شود فقط بخشي از بحث‌هاي ضروري و لازم با بياني ساده و قابل استفاده براي عموم ذكر گردد.
رواياتي كه از ظاهر آنها كراهت پوشش سياه استفاده مي‌شود از نظر سند ضعيف هستند بنابراين قابل استناد نيستند. فقيه ژرف‌انديش مرحوم صاحب جواهر[2] و مرحوم خوئي[3] نيز به ضعف سندي روايت باب تصريح كرده‌اند. بنابراين با ضعف سند روايات اساساً نوبت به بررسي دلالت آنها نمي‌رسد.
اگر ادعا شود به دليل فراوان بودن روايات باب و به دليل اين‌كه ضعف سندي در روايات مربوط به مستحبات و مكروهات، مانند مورد بحث خيلي مهم نيست، بنابراين مي‌توان در دلالت روايات بحث كرد.
پاسخ اين است كه با فرض صحت ادعاي فوق، براساس فحص و جستجوي مفصلي كه در روايات انجام شد. حتي يك روايت نيز يافت نشد كه بر كراهت پوشش و چادر مشكي بانوان به طور خاص و صريح دلالت نمايد.[4] و شايد به همين دليل است كه به رغم جستجوي گسترده‌اي كه در كتاب‌هاي فقهي انجام شد حتي يك نفر از فقيهان برجسته و بزرگ شيعه را نيافتيم كه فتوا به كراهت چادر مشكي بانوان داده باشند، بلكه برعكس بعضي از مراجع همانند رهبر معظم انقلاب و آيت‌الله تبريزي، تصريح كرده‌اند كه چادر مشكي كراهت ندارد و بعضي مانند آيت‌الله فاضل لنكراني بالاتر از عدم كراهت تصريح كرده‌اند كه چادر مشكي بهترين نوع حجاب است.[5]
فقيه بزرگ شيعه مرحوم صاحب جواهر نيز به حق در كتاب فقهي معروف خويش آورده‌اند كه طبق تصريح كتاب‌هاي متعددي از اصحاب اماميّه كراهت پوشش سياه، مختص مردان است زيرا شارع مقدس پوشش غليظ‌تر و بيشتري براي زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است و رنگ سياه در مقايسه با رنگ‌هاي ديگر به نحو بهتري پوشش غليظ‌تر و بيشتر را تأمين مي‌كند.[6]
اگر ادعا شود از ظاهر و اطلاق بعضي از روايات (مثلاً روايتي كه مي‌گويد پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ از پوشش لباس سياه مگر در سه مورد خُفّ (نوعي كفش چرمي نازك) عمامه و كساء كراهت داشت؛[7] استفاده مي‌شود كه كراهت پوشش سياه به طور مشترك شامل زن و مرد، هر دو مي‌شود؛ بايد در پاسخ به ادعاي فوق گفت:
با فرض با فرض چشم‌پوشي از ضعف سندي روايت مذكور، بايد گفت ترديدي نيست كه در اسلام پوشش زن و مرد از نظر، مقدار و حتي رنگ متفاوت است.
مثلاً جامه زربافت و حرير براي زن جائز ولي براي مرد جائز نيست. مقدار پوشش زنان طبق نظر مشهور فقهاء همه بدن بجز وجه و كفّين است. ولي مقدار پوشش مرد كمتر است. از نظر رنگِ پوشش نيز، استفاده از لباس احرام سفيدرنگ در حجّ براي مردان مستحب است، ولي زنان مجاز هستند از همان لباس معمولي خويش استفاده نمايند.
بنابر آنچه گذشت با فرض چشم‌پوشي از ضعف سندي روايت فوق از آن استفاده مي‌شود، پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به لحاظ مرد بودن، سنت و سيره خاصي در رنگ لباس داشته‌اند. بنابراين روايت مذكور فقط در باب رنگ پوشش مردان، آن هم در غير سه مورد، استثناء و قابل استناد است.
بر فرض بپذيريم روايت مذكور مختص بيان حكم رنگ پوشش مردان نيست و شامل زنان نيز مي‌شود به دليل رواياتي كه ظاهر آنها كراهت نماز خواندن در لباس سياه جز در موارد سه‌گانه است. بسياري از فقهاء روايت قبل را نيز مختص به حالت نماز دانسته‌اند.
بر فرض كه روايت مذكور عام باشد و شامل زنان و مردان و شامل حالت نماز و غير نماز گردد. باز از اين روايت استفاده نمي‌شود كه پوشيدن چادر مشكي براي زنان در مواجهه با نامحرم مكروه است. زيرا در روايات متعدد سه مورد خُفّ، عمامه و كسا از كراهت استثناء‌شده‌اند. و كساء به قرينه حديث كساء پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ لباس بلند و فراگير تمام بدن است كه شامل عبا سياه مردان و چادر مشكي بانوان مي‌گردد و براساس همين نكته هيچ يك از فقهاي برجسته شيعه فتوا به كراهت پوشيدن چادر مشكي بانوان نداده است.
از فتاواي كارشناسان مسائل اسلامي يعني مراجع تقليد و فقهاء استفاده مي‌شود كه پوشش و چادر مشكي براي بانوان هنگام مواجهه بانامحرم و در بيرون از منزل نه تنها كراهت ندارد، بلكه به دليل تأمين پوشش بهتر، داراي مطلوبيّت و رجحان نيز هست و مي‌توان گفت حجاب با چادر مشكي، يكي از مصاديق حجاب نيز هست و مي‌توان گفت حجاب با چادر مشكي، يكي از مصاديق حجاب برتر در جامعه امروزي ايران است.
ضمناً: براساس تحقيقي كه اخيراً صورت گرفته و منتشر شده است:[8] مي‌توان دعا كرد كه بين جلباب مطرح شده در قرآن[9] و چادر مشكي رايج بين زنان همگرايي و همخواني بسيار زيادي وجود دارد.
[1] . قرآن كريم، سوره اعراف، آيات 27 و 26. [2] . محمد حسن نجفي، جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام، ج 8، ص 233. [3] . ابوالقاسم خويي، شرح عروه الوثقي، كتاب الصلاه، ج 1، مكروهات لباس مصلّي. [4] . براي آشنايي با اين روايات رجوع كنيد به كتاب‌هاي فروع كافي، ج 2، كتاب الصلاه، باب الباس الذي تكره الصلاه فيه و ما لاتكره، ص 397،و نيز فروع كافي، ج 6، كتاب الزّي و التجمل، باب لبس السواد، ص 449، نيز وسائل‌الشيعه، ج 3، كتاب الصلاه ابواب لباس المصلّي. [5] . ويژه‌نامه فرهنگ اسلام، بهار 1379، ص 7. [6] . محمد حسن نجفي، جواهر الكلام، في شرح شرايع الاسلام، ج 8، ص 235. [7] . عدّه من اصحابنا عن احمد بن ابن عبدالله عن نجفي اصحابه رفعه قال: كان رسول‌الله ـ صلي الله عليه و آله ـ يكره المواد اِلاّ في ثلاثٍ الخفُّ العمامه و الكساء. فروع كافي، ج 6، كتاب الزّي و التجمل باب لبس السواد، روايت 1، ص 449. [8] . براي آگاهي بيشتر به مقاله اينجانب با عنوان «نقد ادله مخالفين چادر مشكي» كه در روزنامه جمهوري اسلامي مورخ 3 و 4 بهمن 1379 چاپ گرديده است، مراجعه شود. شايان ذكر است كه در مقاله مذكور به معروف‌ترين و مهم‌ترين شبهات رايج فعلي درباره چادر مشكي پاسخ داده شده است. [9] . «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً» سوره احزاب، آيه 159. حسين مهدي‌زاده