يكي از مسايلي كه در مسأله برزخ مطرح است جريان تكامل برزخي است، يعني انسان در عالم برزخ از بركات و خيراتي كه بعد از مرگ نصيب او ميشود بهره مند ميگردد و چه بسا از نسل انسان فرد مؤمني به دنيا بيايد و براي انسان طلب آمرزش كند كه در اين صورت اگر فرد صالح بوده درجات بيشتري نصيب او ميشود و اگر انسان معصيت كار بوده سبب تخفيف يا آمرزش گناهان او خواهد شد. لذا در روايات اسلامي اصرار شده كه براي اموات بايد طلب آمرزش نمود و يا به ياد آنها كارهاي نيك انجام داد. حكيم و عارف بزرگواري از استادش نقل ميكرد كه استادم ميگفت: من براي فلان حكيم الهي (كه حدود سه هزار سال قبل از دنيا رفته بود) شبهاي جمعه سوره فاتحه ميخواندم. اين حكيم خوش شانس را ببينيد كه بعد از حدود سه هزار سال در ميان امت اسلامي يك عالم ديني برايش طلب آمرزش ميكند.
و هم چنين بر اساس روايات اسلامي فرزند صالح همانند صدقات جاري براي والدين در عالم برزخ موجب اجر است، گاهي فرزند صالحي براي پدر و مادر خويش استغفار ميكند و خداوند در برزخ آنان را مشمول عفو و رحمت خود قرار ميدهد و گاهي فرزند بدون آن كه در ياد پدر و مادر باشد عمل نيكي انجام ميدهد و چون انجام آن كار خوب، محصول تربيت صحيح والدين او بوده، خداوند در برزخ آنان را از عمل خير فرزندش برخوردار ميسازد و به عذاب او خاتمه ميدهد، لذا نقل شده كه رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ روزي بر سر قبري گذر كرد، كه صاحب آن قبر در حال عذاب بود. سال بعد از كنار همان قبر گذشت و صاحب قبر را در حال عذاب نيافت، از پيشگاه الهي درخواست نمود كه او را از علّت تغيير وضع آگاه سازد، خداوند به حضرت مسيح وحي فرستاد كه صاحب قبر فرزند صالحي از خود به جاي گذارده بود او در اين فاصله بالغ شد و كارهاي خير انجام داد، من عذاب اين پدر را به احترام عمل فرزند نيكوكارش از ميان برداشتم[1].
كتابهايي كه در اين زمينه جنبه علمي و تربيتي بسيار فراوان دارد معرفي ميشود:
1. معادشناسي، سيد محمد حسين تهراني، انتشارات حكمت، قم، 1402 ق.
2. معاد در قرآن، آيت الله جوادي آملي، نشر اسراء، قم، 1380.
3. عدل الهي، شهيد مطهري، انتشارات شركت سهامي انتشار، تهران.
4. معاد از نظر روح وجسم، فلسفي، محمد تقي، نشر هيئت نشر معارف اسلامي.
5. دستغيب، سيد عبدالحسين، معاد، انتشارات، رهنما، تهران.