آداب و سنن آن حضرت در خوردنى‏هاو آشاميدنى‏ها و آداب سفره‏

امام صادق عليه السّلام فرمود: نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چيزى محبوبتر از اين نبودکه پيوسته در راه خدا گرسنه و ترسان باشد.

عيص بن قاسم گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض کردم: حديثى از پدربزرگوارتان روايت مى‏شود که فرموده: هرگز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از زنان گندم سير نخورد؛آيا اين مطلب درست است؟فرمود: نه، بلکه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگز نان گندم نخورد، واز نان جو نيز هرگز سير نخورد.

يکى از پرسشهايى که آن مرد يهودى شامى از امير مؤمنان عليه السّلام کرد آن‏است که گفت: مردم پندارند که عيسى عليه السّلام مردى زاهد بود. على عليه السّلام به او فرمود : آرى، چنين بود و محمّد صلّى اللّه عليه و آله از همه پيامبران زاهدتر بود، زيرا آن حضرت علاوه برکنيزهايى که داشت داراى سيزده تن زن (در زمانهاى متفاوت) بود، با اين حال‏هيچ‏گاه سفره‏اى از نزد آن حضرت برچيده نشد که در آن طعامى باقى مانده باشد و هرگز نان گندم نخورد و از نان جو نيز سه شبانه روز پياپى سير نخورد.

على عليه السّلام فرمود: پيامبر پاک و پاکيزه خود را سرمشق قرار ده. . . که‏پهلويش از همه اهل دنيا لاغرتر، و شکمش از همه آنان تهى‏تر بود. . . با شکم خالى ازدنيا رخت بربست، و با سلامت به سراى آخرت در آمد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حال تکيه دادن غذا نخورد مگر يک بار، آن هم‏پس از يادآور شدن نشست و گفت: خدايا، من بنده و پيامبر تو هستم.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از روزى که خداوند او را به‏پيامبرى برانگيخت تا روزى که جان او را گرفت در حال تکيه دادن غذا نخورد.

آن حضرت مانند بردگان غذا مى‏خورد و مانند آنان مى‏نشست. گفتم: چرا چنين‏مى‏کرد؟فرمود : براى فروتنى در برابر خداى بزرگ.

ابو خديجه گويد: در مجلسى که من حاضر بودم بشير دهان از امام‏صادق عليه السّلام پرسيد: آيا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حالى که بر دست راست يا چپ تکيه کرده‏باشد غذا ميل مى‏کرد؟فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هيچ‏گاه در حال تکيه دادن بر دست‏راست يا چپ غذا ميل نمى‏کرد، بلکه مانند بردگان مى‏نشست. من گفتم: چرا چنين‏بود؟فرمود : براى فروتنى در برابر خداى بزرگ.

امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مانند بردگان غذا مى‏خورد و مانندآنان مى‏نشست. و بر زمين پست غذا مى‏خورد و مى‏خوابيد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چون براى غذا خوردن مى‏نشست، زانوها و قدمهاى‏خود را جمع مى‏کرد آن گونه که نمازگزار دو زانو مى‏نشيند، با اين فرق که يکى اززانوها و قدمها را روى زانو و قدم ديگر مى‏نهاد، و مى‏فرمود: همانا من بنده‏ام، مانندبندگان غذا مى‏خورم و مانند آنان مى‏نشينم.

امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چون بر سر سفره مى‏نشست‏مانند بندگان مى‏نشست و بر ران چپ خود تکيه مى‏کرد.

ابن عباس گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روى زمين مى‏نشست، و گوسفندان رابه دست خود مى‏بست، و دعوت غلامان را براى خوردن نان جو مى‏پذيرفت.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مانند بندگان مى‏نشست و دست‏خود را بر زمين مى‏نهاد و به آن تکيه مى‏کرد (1) ، و با سه انگشت غذا مى‏خورد. وفرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله اين چنين غذا ميل مى‏کرد نه مانند جبّاران که با دو انگشت غذامى‏خورند.

امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله پس از غذا خوردن، انگشتان خودرا مى‏ليسيد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگاه انار مى‏خورد کسى را در آن شرکت نمى‏داد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از هرگونه غذا ميل مى‏کرد، و هر غذايى را که خداوند براى‏او حلال کرده بود با خانواده و پيشکاران خود مى‏خورد، و نيز با کسانى که ايشان رادعوت مى‏کردند بر روى زمين و يا هرچه فرش نموده بودند مى‏نشست و از هرغذايى که داشتند با آنان ميل مى‏فرمود، مگر آنکه مهمانى براى آنان برسد که بامهمان غذا مى‏خورد. و بهترين غذا نزد آن حضرت غذايى بود که شرکت کنندگان درآن بيشتر باشند.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چون با مردم غذا مى‏خوردنخستين کسى بود که دست به غذا دراز مى‏کرد و آخرين کسى بود که دست‏بر مى‏داشت تا مردم هم‏[شرم نکنند و]غذا بخورند.

على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هنگامى که نزد قومى افطار مى‏کرد مى‏فرمود: روزه داران نزد شما افطار کردند، نيکان از غذاى شما خوردند وبرگزيدگان بر شما درود فرستادند و در حق شما دعا کردند.

امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: شام پيامبران پس از نماز عشا بوده است، شمانيز شام خوردن را ترک نکنيد، زيرا ترک آن باعث خرابى بدن است.

امام صادق عليه السّلام فرمود: ظرف طعامى که در آن‏[علاوه بر ساير غذاها]خرما باشد نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نياوردند مگر آنکه از خرما شروع مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ميان هر دو لقمه حمد خدا مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگاه خرما مى‏خورد هسته آن را پشت دست مى‏نهادسپس به سويى پرتاب مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگاه شير مى‏نوشيد مضمضه مى‏کرد و مى‏فرمود: شيرچربى دارد.

وهب بن عبد ربّه گويد: امام صادق عليه السّلام را ديدم خلال مى‏کرد، چون به‏ايشان نگاه کردم فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خلال مى‏کرد؛خلال دهان را پاکيزه مى‏کند .

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با هر چه به دستش مى‏رسيد خلال مى‏کرد، مگر با برگ‏درخت خرما و چوب تو خالى گياهان (زيرا اينها خرد شده، مى‏شکند و لاى دندان‏مى‏ماند) .

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هرگاه آب مى‏نوشيد اول«بسم اللّه»مى‏گفت. و آب رامى‏مکيد و آن را به يک نفس نمى‏نوشيد، و مى‏فرمود: درد کبد از آب را به يک‏نفس خوردن حاصل مى‏شود.

ابن مسعود گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در هنگام خوردن آب از ظرف آن‏را با سه نفس مى‏نوشيد و در هر نفس«بسم اللّه»مى‏گفت، و در آخر شکر خدامى‏نمود.

ابن عباس گويد: ديدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با دو نفس آب نوشيد.

على عليه السّلام فرمود: بارها پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را زير نظر گرفتم ديدم هنگام نوشيدن‏آب آن را با سه نفس مى‏نوشيد و در هر نفس«بسم اللّه»مى‏گفت و در آخر حمدخدا مى‏کرد. از سبب آن پرسيدم، فرمود: يا على، «حمد»براى اداى شکر خدا، و«بسم اللّه»براى ايمنى از درد است.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در هنگام آب خوردن در ظرف آب نفس نمى‏کشيد، بلکه هر وقت مى‏خواست نفس بکشد ظرف را از دهان دور مى‏داشت.

على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چون براى«استشفا»در آبى دعامى‏خواند ظرف را نزديک دهان مى‏برد و تا آنجا که خدا مى‏خواست به آن دعامى‏خواند ولى در آن آب دهان نمى‏انداخت.

امام باقر عليه السّلام فرمود: امير مؤمنان عليه السّلام ايستاده آب مى‏خورد. روزى ازبقيه آب وضوى خويش در حالى که ايستاده بود نوشيد، سپس رو به امام حسن عليه السّلام‏کرد و فرمود: اى پسرکم، جدّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را ديدم که چنين کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خرماى نورس و پيه درخت خرما را با خرما مى‏خورد، و مى‏فرمود: شيطان ـ لعنه اللّه ـ سخت به خشم مى‏آيد و مى‏گويد: آدميزاده زنده‏ماند تا کهنه را با تازه خورد!

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چون گوشت مى‏خورد سر خود را به سوى آن پايين‏نمى‏برد، بلکه گوشت را به سوى دهان بالا مى‏آورد و آن را به دندان پاره مى‏کرد. . . وهرگاه گوشت مى‏خورد به خصوص دستهاى خويش را خوب مى‏شست، آن‏گاه‏دست تر را به صورت مى‏کشيد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هر گونه غذايى را ميل مى‏فرمود.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله همه نوع غذا را مى‏خورد. . . و خيار را با خرما مى‏خورد، ومحبوبترين ميوه‏ها نزد آن حضرت هندوانه و انگور بود. هندوانه را با خربزه و گاه باشکر و بسيارى اوقات با خرما ميل مى‏کرد. . . و در فصل خرما روزه را با خرما افطار مى‏نمود. اکثرا انگور را دانه‏دانه ميل مى‏نمود. آن حضرت پنير هم مى‏خورد. . . وچون خرما مى‏خورد روى آن آب مى‏نوشيد و بيشتر خوراکش خرما و آب بود. شيرو خرما و حليم مى‏خورد . گوشت را از همه چيز بيشتر دوست داشت. کدو را دوست‏داشت به ويژه کدو حلوايى که آن را زودتر از هر چيز از سينى غذا بر مى‏گرفت.

گوشت مرغ و حيوانات وحشى حلال گوشت و پرندگان و نيز نان و روغن و سرکه وکاسنى و ريحان کوهى و کلم نيز ميل مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خيار را با نمک مى‏خورد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از گوشت پرنده شکار شده مى‏خورد ولى خود در پى‏شکار نمى‏رفت و به دست خود شکار نمى‏نمود و دوست داشت که ديگران براى‏آن حضرت شکار کنند و بياورند تا ميل کند.

امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از گوشت، ماهيچه دست رادوست داشت.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله عسل را بسيار دوست داشت.

سليمان بن جعفر جعفرى گويد: بر حضرت امام رضا عليه السّلام وارد شدم ودر برابر آن حضرت خرماى برنى بود که با جدّ و اشتهاى کامل از آن مى‏خورد، و به‏من فرمود: اى سليمان، نزديک بيا و بخور. من هم با آن حضرت از آن خوردم وعرض مى‏کردم: فدايت شوم، مى‏بينم از اين خرما با اشتهاى کامل ميل مى‏کنيد!فرمود: بلى، من آن را بسيار دوست دارم. گفتم: چرا؟فرمود : زيرا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله، امير مؤمنان، امام حسن، امام حسين، امام زين العابدين، امام باقر، امام صادق وپدرم عليهم السّلام همه، خرما را بسيار دوست داشتند و من نيز بسيار خرما دوستم و شيعيان مانيز بسيار خرما دوست‏اند، زيرا از سرشت ما آفريده شده‏اند، و دشمنان ما ـ اى‏سليمان ـ شراب مست کننده را دوست دارند، زيرا آنان از شعله‏اى از آتش آفريده‏شده‏اند.

امام صادق عليه السّلام فرمود: غذاى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نان جو بود ـ اگر به آن‏دست مى‏يافت ـ و حلوايش خرما، و هيزمش چوب درخت خرما بود.

امام باقر و امام صادق عليهما السّلام مى‏فرمودند: روى زمين ميوه‏اى نزدرسول الله صلّى اللّه عليه و آله محبوبتر از انار نبود. به خدا سوگند چون آن حضرت انار ميل مى‏کرددوست داشت کسى با او در آن شرکت نکند.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله غذاى داغ را نمى‏خورد تا اينکه سرد شود، و مى‏فرمود : خداوند به ما آتش نخورانيده است؛غذاى داغ برکت ندارد، پس آن را سرد کنيد.

آن حضرت هنگام غذا خوردن«بسم اللّه»مى‏گفت، و با سه انگشت و از جلوخود غذا مى‏خورد و از جلو کسى ديگر غذا برنمى‏داشت. چون غذا مى‏آوردند پيش‏از ديگران شروع مى‏کرد و سپس ديگران شروع مى‏کردند. و با سه انگشت يعنى‏شست و سبّابه و انگشت وسط دست غذا مى‏خورد، و گاه از انگشت چهارم کمک‏مى‏گرفت. گاه هم با تمام کف دست غذا مى‏خورد، ولى با دو انگشت غذا نمى‏خوردو مى‏فرمود: خوردن با دو انگشت راه و رسم شيطان است.

روزى اصحاب آن حضرت فالوده‏اى آوردند، حضرت با ايشان از آن ميل‏فرمود و پرسيد: اين از چه درست شده است؟گفتند: روغن و عسل را به هم‏مى‏آميزيم و همين چيزى که مشاهده مى‏فرماييد به دست مى‏آيد. فرمود: اين غذاى‏پاکيزه‏اى است!آن حضرت نان جو الک نشده را مى‏خورد، و هرگز نان گندم نخورد، و از نان‏جو نيز سير نخورد، و تا زنده بود بر سر سفره رنگين غذا نخورد. هندوانه و خربزه وانگور مى‏خورد، و نيز خرما را مى‏خورد و هسته‏اش را به گوسفندان مى‏داد. سير وپياز و تره و عسل موم‏دار (که بوى بد آن در دهان باقى مى‏ماند) نمى‏خورد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگز طعامى را نکوهش نکرد، اگر دوست داشت مى‏خورد واگر دوست نداشت رها مى‏کرد، ولى بر ديگران حرام نمى‏نمود. ظرف غذا را با انگشت پاک مى‏کرد و مى‏فرمود: ته مانده ظرف با برکت‏تر است. و چون از غذاخوردن دست مى‏کشيد هر سه انگشت خود را با آن غذا خورده بود يکى پس ازديگرى مى‏ليسيد. پس از غذا دست خود را مى‏شست تا خوب پاک شود. و تنها غذانمى‏خورد.

امام صادق عليه السّلام فرمود: در اين ميان که امير مؤمنان عليه السّلام در رحبه کوفه باچند تن از ياران قرار داشت طبق فالوده‏اى براى ايشان هديه آوردند؛حضرت به‏ياران خود فرمود: دست دراز کنيد (و بخوريد) آنان دست دراز کردند و آن حضرت‏نيز دست به سوى ظرف دراز نمود، سپس دست خود را عقب کشيد و فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را به ياد آوردم که فالوده نخورد (2)، من نيز از خوردن آن کراهت‏دارم.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگاه غذاى چرب مى‏خورد کمتر آب مى‏نوشيد.

عرض شد: يا رسول اللّه، شما کم آب مى‏نوشيد!فرمود: اين براى غذايم گواراتراست.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خوش مى‏داشت که از قدح‏شامى آب بنوشد، و مى‏فرمود: اين پاکيزه‏ترين ظرفهاى شماست.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از قدحهاى شيشه‏اى که از شام مى‏آوردند آب‏مى‏نوشيد، و از قدحهاى چوبين و پوستى و سفالى هم آب مى‏نوشيد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با کف دست هم آب مى‏نوشيد؛آب را کف دست‏مى‏ريخت و مى‏فرمود: ظرفى پاکيزه‏تر از دست نيست.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از دهانه مشکهاى بزرگ و کوچک آب مى‏نوشيد، ولى در حال آب خوردن دهانه آن را به بيرون بر نمى‏گردانيد، و مى‏فرمود: اين کار آب مشک را بدبو مى‏کند.

از مطالبى که ابن طاوس رحمه اللّه در کتاب مهج الدعوات از کتاب زاد العابدين‏درباره کيفيت گرفتن آب نيسان نقل کرده معلوم مى‏شود که رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از آن‏آب استفاده مى‏کرده است.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله دو قوچ شاخدار ابلق (سياه و سفيد) در عيد قربان ذبح‏مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در روز عيد قربان دو قوچ ذبح مى‏کرد، يکى از طرف‏خود و ديگرى از طرف‏[نيازمندان‏]امت خود.

ملحقات‏

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ما قومى هستيم که تا گرسنه نشويم غذانمى‏خوريم، و چون غذا خورديم سير نمى‏خوريم.

ابن عباس گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بسا چند شب پياپى گرسنه مى‏ماند وشامى براى خود و خانواده‏اش نمى‏يافت، و عمده خوراکش نان جو بود.

عايشه گويد: سوگند به خدايى که محمّد صلّى اللّه عليه و آله را به حق برانگيخت ماالک نداشتيم‏[که آرد را الک کنيم و نان الک کرده بخوريم‏]و آن حضرت ازروزى که خداوند او را مبعوث فرمود تا روزى که از دنيا رفت هرگز نانى که آرد آن‏را الک کرده باشند ميل نفرمود .

انس گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از غذايى که بر طبق و مجمعه نهاده شده‏بود نخورد، و نيز از نان سبوس گرفته (که نان اشرافى آن روز بوده) نخورد. از اوپرسيدند: آنان غذا را بر روى چه مى‏خوردند؟گفت: بر سر سفره.

عايشه گويد: هرگز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شکم را از سيرى پر نکرد.

امام باقر عليه السّلام به محمّد بن مسلم فرمود: اى محمّد، شايد پندارى که‏رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از روزى که خداوند او را مبعوث نمود تا روزى که او را قبض روح‏فرمود کسى آن حضرت را ـ اگر چه يک بار ـ ديده باشد که در حال تکيه دادن غذاخورده باشد؟اى محمّد، شايد گمان کنى که رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله از روزى که خداوند اورا مبعوث نمود تا روزى که او را قبض روح فرمود سه روز پياپى از نان گندم سيرخورده باشد؟آن‏گاه حضرت پاسخ خود را چنين داد: نه، به خدا سوگند تا روزى که‏خداوند جان او را قبض نمود سه روز پياپى از نان گندم سير نخورد. البته نمى‏گويم‏آن حضرت دسترسى به آن نداشت، بلکه گاهى به يک مرد صد شتر مى‏بخشيد؛و اگرمى‏خواست بخورد حتما مى‏توانست . همانا جبرئيل سه بار کليد گنجهاى زمين را نزدآن حضرت آورد و او را در انتخاب آن مخيّر ساخت بدون آنکه خداوند چيزى ازپاداش اخرويى که براى او آماده ساخته بکاهد، ولى او در هر بار تواضع و فروتنى‏در برابر پروردگارش را[بر تمام گنجهاى زمين‏]برمى‏گزيد. هرگز چيزى از اودرخواست نشد که در پاسخ«نه»بگويد. اگر داشت مى‏بخشيد، و اگر نداشت‏مى‏فرمود : به خواست خدا انجام خواهد شد.

على عليه السّلام فرمود: پيامبر گرامى صلّى اللّه عليه و آله هرگز سه روز پياپى از نان گندم سيرنخورد تا به رحمت الهى پيوست.

ابو هريره گويد: هرگز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و خانواده او تا هنگام رحلت‏آن حضرت سه روز پياپى از نان گندم سير نخوردند.

عايشه گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله تا دم مرگ نشد که سه روز پياپى از طعام‏سير شده باشد، و اگر مى‏خواست مى‏توانست خود را سير کند، ولى گرسنگان ديگر رابر خود مقدم مى‏داشت.

هيچ‏گاه دو رنگ غذا در يک لقمه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله جمع نشد، اگرگوشت بود نان نداشت، و اگر نان بود گوشت نداشت.

هيچ‏گاه دو نوع غذا نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله جمع نشد مگر آنکه يکى راخود خورد و ديگرى را صدقه داد.

ابن خولى ظرفى براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آورد که در آن شير و عسل‏ريخته بود. آن حضرت از خوردن آن خوددارى کرد و فرمود: دو نوع نوشيدنى دريک‏جا، و دو ظرف (دو نوع) غذا در يک ظرف؟!پس، از خوردن آن خوددارى‏نمود، سپس فرمود: آن را حرام نمى‏کنم، ولى دوست ندارم در دنيا فخر و مباهات‏کنم و در فرداى قيامت به خاطر بهره‏مندى بيش از حد از دنيا حساب پس بدهم. من‏فروتنى را دوست دارم، زيرا هر که براى خدا فروتنى کند خدايش سربلند گرداند.

على عليه السّلام در هنگام شهادت به دخترش امّ کلثوم عليها السّلام فرمود: من‏مى‏خواهم از برادر و پسر عمويم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله پيروى کنم که تا زنده بود هيچ‏گاه‏دو نوع غذا براى او در طبقى نياوردند.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله تا آنجا که ممکن بود به تنهايى غذا نمى‏خورد.

على عليه السّلام در سفارشاتش به کميل بن زياد فرمود: اى کميل، در کيفيت‏غذاى خود زياد دقت مکن، زيرا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خيلى در کيفيت غذا دقت نمى‏کرد.

از امام صادق عليه السّلام پرسيدند: آيا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به خانواده خود غذاى‏باب ميل و مطبوعشان را مى‏داد؟فرمود: آرى، زيرا هرگاه نفس آدمى غذاى مطبوع‏خود را بيابد به آن قانع شده، آن غذا موجب رشد گوشت و چاقى وى مى‏گردد.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله کاسه غذا را[با انگشت‏]مى‏ليسيد .

امام حسن مجتبى عليه السّلام فرمود: دوازده خصلت است که سزاوار است هرمسلمانى آنها را براى غذا خوردن فرا بگيرد، چهار تاى آنها واجب، چهار تا سنّت وچهار تاى ديگر آداب است. . . امّا آنچه سنّت است عبارت است از: بر پاى چپ‏ نشستن، با سه انگشت غذا خوردن و از جلوى خود لقمه برگرفتن (3)

در حديث سنّت طعام آمده است: شستن دستها پيش از غذا و بعد ازغذا سنّت است.

پيامبر گرامى صلّى اللّه عليه و آله هنگام غذا خوردن به کسى که پيش روى آن حضرت‏بود لقمه تعارف مى‏کرد، و هنگام آب نوشيدن به کسى که در سمت راست او بودآب را تعارف مى‏نمود .

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حال ايستاده و بسا در حال سواره آب مى‏نوشيد . وبسا ايستاده از مشگ و کوزه يا هر ظرف ديگر و گاه با دستهاى مبارکش آب‏مى‏نوشيد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با سه نفس آب مى‏نوشيد، و هر بار در اول«بسم اللّه»ودر آخر«الحمد للّه»مى‏گفت. بعد از نفس اول مى‏گفت: «الحمد للّه»، و بعد از نفس‏دوم مى‏گفت : «الحمد للّه ربّ العالمين»، و بعد از نفس سوم مى‏گفت: «الحمد للّه ربّ‏العالمين، الرحمن الرحيم».

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگاه آب مى‏نوشيد مى‏گفت: الحمد للّه الّذى‏لم يجعله اجاجا بذنوبنا، و جعله عذبا فراتا بنعمته«سپاس خدايى را که آن را در اثرگناهان ما تلخ نکرد، و به واسطه نعمت خود آن را شيرين و گوارا قرار داد».

پيامبر گرامى صلّى اللّه عليه و آله چون قسمتى از لقمه‏اش را مى‏خورد مى‏گفت: اللّهمّ‏لک الحمد، اطعمت و سقيت و ارويت، فلک الحمد غير مکفور و لا مودّع‏و لا مستغنى عنک«خداوندا، تو را سپاس که اطعام کردى و نوشاندى و سيراب‏نمودى، پس تو را سپاس بى‏آنکه تو را ناسپاسى کنيم و دست از تو باز داريم و خودرا از تو بى‏نياز شماريم. »

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: سرکه خوب خورشى است. خدايا، سرکه را بر ما مبارک گردان، زيرا که آن خورش پيامبران پيش از من بوده است.

امام صادق عليه السّلام فرمود: محبوبترين خورشها نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله سرکه وزيتون بود، و مى‏فرمود: اينها خوراک پيامبران عليهم السّلام است.

على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گوشت کليه (قلوه) هاى حيوان رانمى‏خورد، بدون آنکه آن را بر ديگران حرام کند، و مى‏فرمود: به خاطر اينکه کليه‏هابه بول حيوانات نزديک است.

امام صادق عليه السّلام فرمود: از سوى انصار يک سينى بزرگ برنج خدمت‏رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هديه آوردند، آن حضرت سلمان و مقداد و ابوذر (رضى اللّه عنهم) را هم دعوت کرد و آنان کمى خوردند و زود دست کشيدند، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود : شما که چيزى نخورديد!سپس فرمود: از شما آن کس که بيشتر ما را دوست داردبيشتر نزد ما غذا مى‏خورد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اگر مؤمنى مرا براى خوردن سردست و پاچه‏گوسفندى دعوت کند مى‏پذيرم، و اين خود از دين محسوب است. و اگر مشرک يامنافقى مرا براى خوردن شترى که نحر کرده دعوت کند نمى‏پذيرم، و اين نيز از دين‏محسوب است. خداوند عطا و غذاى مشرکان و منافقان را براى من نخواسته است.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: هنگام غذا خوردن کفشهاى خود را در آوريد، زيرا که اين کار سنّت خوبى است و پاها را راحتى مى‏بخشد.

امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گوشت ماهيچه و سردست رادوست داشت و گوشت ران را دوست نمى‏داشت، زيرا اين قسمت به محل بول‏حيوان نزديک است .

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگز طعامى را نکوهش نکرد، اگر ميل داشت‏مى‏خورد و گرنه ترک مى‏کرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله غذا را فوت نمى‏کرد، و در ظرف آب هم نمى‏دميد.

سرکه و سبزى بر سر سفره از سنّت است.

امام صادق عليه السّلام فرمود: مقدارى حلواى روغن و خرما خدمت‏رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آوردند، آن حضرت ميل نکرد، عرض شد: آيا خوردن آن را حرام‏مى‏دانيد؟فرمود : نه، ولى خوش ندارم نفسم به اينها تمايل يابد، سپس اين آيه راتلاوت فرمود: «شما از خوبيها و خوشيهاى خود در زندگانى دنياتان بهره‏مند شديد. . . (4)».

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ظرف غذا را براى گربه کج نگاه مى‏داشت‏[تا حيوان‏بتواند راحت از آن بخورد].

امام صادق عليه السّلام با پنج انگشت غذا مى‏خورد و مى‏فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله اين‏گونه غذا مى‏خورد نه آن‏گونه که جبّاران‏[با دو انگشت‏]مى‏خورند.

على عليه السّلام فرمود: ما کشمش و خرما را براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در ظرف‏آب خيس مى‏کرديم، در روزهاى اول و دوم از آن ميل مى‏کرد، و چون رنگ آن‏بر مى‏گشت دستور مى‏داد آن را دور بريزند.

---

[1] از اين جمله روشن مى‏شود که مسأله تکيه نکردن رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حال غذا خوردن غير از تکيه‏دادن بر دست بر روى زمين است، بلکه مراد تکيه نکردن بر پشتى و بالش و امثال آن است چنانکه رسم‏پادشاهان و ساير متکبران است. شاهد اين مطلب فرمايش امام صادق عليه السّلام است که به شخصى که‏آن حضرت را از تکيه دادن بر دست در حال غذا خوردن نهى کرد، در بار سوم فرمود: به خدا سوگندرسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هرگز از چنين چيزى نهى نکرده است. (مؤلف)

[2] از روايات ديگرى بر مى‏آيد که رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فالوده ميل کرد ولى بسيار اندک، و شايد مراد اين‏حديث همين باشد.

[3] و در نقل ديگر آمده است: «شستن دست پيش از غذا. . . و ليسيدن انگشتان پس از غذا» ـ (مؤلف) .

[4] احقاف/ .20

منبع: سنن النبى،علامه سيد محمدحسين طباطبائى